نفس‌ مهرپادین به شماره افتاد/ نماد تاریخ کهن مهریز در آستانه تخریب

به گزارش خبرنگار مهر در یزد، قلعه مهرپادین در طول دورانهای گذشته همواره مایه فخر مردم شهرستان مهریز و استان یزد بوده است اما این قلعه تاریخی در طول یک دهه گذشته دچار آسیبها و صدماتی شده که در این گزارش به آن پرداخته خواهد شد.

تاریخچه قلعه مهرپادین

طبق روایات محلی، سازنده این بنای ارزشمند، "میرزا حسین" نامی از بازماندگان فاجعه هجوم افاغنه به مهریز و مهرپادین است.

در واقع همزمان با تاخت و تاز افاغنه به ایران در پایان عهد صفوی، مهریز که در آن روزها مهریجرد نامیده می شده و محوریت آن با محله مهرپادین بوده است، نیز از ویرانگری های آنها در امان نمی ماند و شدت خشونت و ناجوانمردیِ آنها به اندازه ای بوده که هنوز هم انعکاس آن در اذهان کهنسالانِ محله مهرپادین بر جای مانده است.

بر این اساس، در پی هجوم افاغنه، اهالی مهرپادین با دارایی های خود در قلعه قدیم مهرپادین که همان حسینیه ارشاد فعلی واقع در مجموعه تاریخی مهرپادین است، متحصن شده و از تسلیم شدن به افاغنه خودداری می کنند.

در نهایت مهاجمان با سواستفاده از ایمان دینی مردم، به پاره آجری پیچیده شده در پارچه به جای قرآن مجید سوگند یاد می کنند که در صورت تسلیم شدن مردم، متعرض جان و ناموس آنها نشوند.

با خروج مردم از قلعه، مهاجمان دست به غارتگری و قتل عامی گسترده می زنند که آثار این کشتار، در پی عملیات عمرانی چند دهه پیش بر روی این مجموعه به صورت اجساد فراوان و درهم زنان و مردان و کودکان جامه بر تن در محلی از این مجموعه تاریخی موسوم به "کشته خانه" دیده شده است.

به هر حال "میرزا حسین" که به هنگام این هجوم کودکی خردسال بوده و به طریقی از این قتل و غارت جان سالم به در می برد، بعدها (در اوایل عهد افشاری) به منظور تامین هرچه بیشتر امنیت جانی و مالی سکنه مهرپادین در برابر یورشهای مشابه و غارتگریهای راهزنان و یاغیان، قلعه ای استوار را در میان کشتخوان مهرپادین بنا می نهد و البته زیباترین قسمت قلعه را به خود اختصاص می دهد که هنوز هم در میان مردم به خانه "میرزا حسینی" معروف است.

قلعه مهرپادین تا چند دهه پیش همچنان مورد استفاده اهالی محله مهرپادین بود. این قلعه هم برای سکونت و هم به عنوان پناهگاه در هنگام بروز خطر و تاخت و تاز راهزنان و هم به عنوان محل نگهداری و انبار کالاها و محصولات کشاورزی مورد استفاده بوده است.

خسارات یک دهه معادل 300 سال

اما همزمان با تخلیه کامل این بنا از سکنه و نیز بلا استفاده ماندن آن، روند تخریب این اثر ارزشمند تاریخی بر اثر کوتاهی در مراقبت از مسیرهای عبور آبهای ناشی از بارندگی، آغاز شد و در حدود یک دهه پیش روند تخریب این بنا نه تنها متوقف نشد، بلکه شتاب بیشتری گرفت و به جرات می توان مدعی شد که صدماتی که در دهه اخیر بر این بنا وارد شده است، برابر با همه آسیب هایی است که طی عمر 300 ساله اش به آن وارد شده بود.

تخریب پشت بام بنا

این واقعیت شاهدی بر عملکرد ضعیف مدیریت میراث فرهنگی مهریز در حوزه فرهنگ سازی و مرمت و بازسازی و پاسداری از آثار تاریخی این مرز و بوم است.

در واقع به ادعای بسیاری از کارشناسان، شرایط قلعه مهرپادین گواه زنده ای بر بی کفایتی مدیریت میراث فرهنگی مهریز طی دهه گذشته است.

میراث فرهنگی قدمت بنا را قرن هشتم می داند در حالیکه قدمت قلعه به قرن 12 بازمی گردد!

قبل از ورود به قلعه، پلاک میراث فرهنگی که قدمت بنا را به سده هشتم هجری قمری نسبت می دهد خودنمایی می کند در حالیکه با اندک کار کارشناسی و مراجعه به روایتهای مردم شناختی و اسناد تاریخی به سادگی آشکار می شود که این بنا متعلق به اوایل دوره افشاریه و سده 12 هجری قمری است.

این خطای بارز دقیقا ناشی از سستی و کم کاری میراث فرهنگی مهریز است که به سادگی همه بناهای تاریخی محله مهرپادین را با استناد به کتیبه ای ناقص بر روی مناره مسجد جامع مهرپادین، متعلق به سده هشتم هجری قمری می داند.

آنگاه با گذر از سه دروازه تو در تو، بازدیدکننده برج و باروها را پشت سر نهاده و وارد فضای داخلی قلعه می شود. آنچه در این گذر، ذوق و شوق انسان را به حزن و اندوه بدل می سازد، چارچوب بدون درب درونی ترین دروازه است.

حکایت این چارچوب بی در از این قرار است که چندی پیش سارقی درب مزبور را به سرقت می برد که با پیگیریهای تنی چند از دوستداران میراث فرهنگی و فعالیتهای اطلاعاتی و انتظامی، درب مزبور کشف شده و در اختیار مدیریت میراث فرهنگی مهریز قرار می گیرد.

اما مدتی بعد درب مزبور به جای این که در محل خود نصب شده باشد، در باغ پهلوان پور دیده می شود که از آن به عنوان پلی برای عبور و مرور فرغون استفاده می شود! و اکنون نیز مشخص نیست که این درب در کدام گوشه خاک می خورد.

استفاده از آجرهای امروزی برای بازسازی بنای خشت و گلی!

با ورود به بخش داخلی قلعه، اندک مرمتهای غیر اصولی میراث فرهنگی، لبخندی تلخ بر لب دوستداران آثار تاریخی می نشاند، استفاده از آجرهای امروزی در بازسازی بنایی که اساسا خشت و گلی است، خلاف ابتدایی ترین اصول مرمت آثار تاریخی است که گویا میراث فرهنگی مهریز از آن آگاه نبوده و یا ترجیح داده که خود را به ناآگاهی بزند.

آجرهای امروزی در بنای چند صدساله!

همچنین قسمتهایی از پشت بام "خانه میرزاحسینی" کاهگل و شیب دهی شده است اما برای انتقال آب باران هیچگونه آبراهه یا ناودانی تعبیه نشده و به هنگام بارندگی، مقدار زیادی آب بر روی پشت بامهای تازه تعمیر انباشته می شود و در اقدامی غیراصولی جریان آب ناشی از بارش باران به طبقات زیرین و پای پی های بنا هدایت می شود.

هدایت آب باران به پای پی های بنا!

به این ترتیب، حداقل در این مورد خاص، معضل اصلی نه کمبود اعتبارات مالی بلکه ضعف و مدیریت میراث فرهنگی مهریز است زیرا اگر همین اندک اعتبارات نیز با برنامه ریزی درست و همراه با هوشمندی و دلسوزی هزینه و صرف رفع معضلات اساسی قلعه نظیر راه آبها و نیز آسیبای واره به چارچوب اصلی بنا می شد، به سادگی ده ها سال به عمر بنا افزوده می شد.

خبرگزاری مهر چندی پیش نیز به مشکلات محله مهرپادین که از بناهای تاریخی یزد بود پرداخت.

در آن گزارش نیز با شرح وضعیت این محله تاریخی که قدمت آن به چندین قرن پیش می رسد، مهرپادین که روزگاری نماد تمدن مرکز ایران و استان یزد شناخته می شد امروز به عنوان معضلی فرهنگی به آن پرداخته شد.

به هر ترتیب امید می‌رود شرح وضعیت یکی از قدیمی ترین بناهای استان یزد، تلنگری برای میراث فرهنگی و ساماندهی مدیریت این سازمان در شهرستان مهریز باشد.

مردم شهرستان تاریخی مهریز انتظار دارند میراث فرهنگی به آسیب شناسی عملکرد خود در یک دهه گذشته پرداخته و چاره ای بجویند تا هم بر کارایی این اداره در شهرستان مهریز افزوده شود و هم وجهه کاملا آسیب دیده این سازمان در میان عامه مردم و حتی مسئولان استانی و شهرستان مهریز را بهبود بخشند.

..............................................

گزارش و عکس: علیرضا صادقی و نیره شفیعی پور