نظریه "زبان طبیعی دین"سازگار با منطق درون دینی ادیان است

به گزارش خبرنگار مهر، دومین نشست از سلسله درسگفتارهایی در فلسفه دین با موضوع "مدلی در تبیین معناداری و شناختی بودن زبان دین" 30 آذرماه در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با حضور دکتر سید حسن حسینی، دکتر محسن جوادی و دکتر قاسم پور حسن برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر سید حسن حسینی به تشریح مقاله خود با عنوان" مروری بر مهمترین نظریه های زبان دین و نظریه زبان طبیعی دین" پرداخت و گفت: با ظهور فلسفه های تحلیلی از یک سو و رقابت آن با فلسفه های قاره ای و همچنین گسترش و رشد تفکر موسوم به "پراگماتیسم" در حوزه تفکر فلسفی آمریکا، چالشها و مسائل جدیدی در حوزه دین پژوهی رخ داد که بسیاری از آنها نه در معارف درجه اول دین شناسی اصالت زیادی داشتند و نه قابل تطبیق با رویکردهای غالب در منطق درون دینی ادیان بودند.

وی افزود: همچنین، چالشها و مسائل و شبهات جدید و مختلفی به وجود آمد تا حدی که برخی محققان در نوشته های متأخرتر خود از عبارت "فلسفه تحلیلی دین" به جای "فلسفه دین" استفاده کرده اند، عنوانی که نشان دهنده تأثیر عمیق فلسفه های تحلیلی بر حوزه مطالعات دینی است.

دانشیار گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف تصریح کرد: مسائل زبان شناختی و رویکردهای فلسفی آن، به ویژه مباحث مختلفی که در مسیر نفی معناداری و اصل تحقیق پذیری و اثبات پذیری باورهای دینی به وجود آمد، بر اهمیت این حوزه از مطالعات دینی افزود. این فرض که احتمالاً مسائل زبان شناختی فلسفه تحلیلی بیشترین نفوذ را بر فلسفه های دینی معاصر گذاشته است، هم با سطح کمی تحقیقات صورت گرفته تأییدپذیر است و هم با اصل ریشه ظهور فلسفه های تحلیلی.

دکتر حسینی با اشاره به مهمترین نظریه های متفکران قرن20 درباره زبان دین، آن را به نظریه های شناختی و غیر شناختی تقسیم کرد و افزود: این تقسیم بندی کاملا قراردادی است. گروه اول شامل متفکران متعلق به نظریه غیرشناختی زبان دین است

وی با بیان اینکه گروه دوم شامل کسانی است که به معناداری شناختی رئالیستی معتقدند، یادآور شد: این دسته کسانی هستند که برای زبان دین نوعی معنای شناختاری قائل اند، شامل افرادی که به معناداری شناختاری رئالیستی و یا معناداری شناختاری غیررئالیستی اعتقاد دارند.

دکتر حسینی گروه سوم را شامل متفکرانی دانست که به رغم قبول معناداری شناختاری، عبارات زبانی را از معنای حقیقی خود خارج کرده و به نوعی کارکردگرایی (تبعی) زبانی قائل شده اند.

این استاد دانشگاه به گروه چهارم اشاره کرد و گفت: از تلاقی گروه دوم و سوم، گروه چهارم حاصل شده است. توماس آکویناس را می توان به این گروه متعلق دانست، وی معتقد بود عبارات زبانی نه مشترک لفظی اند و نه مشترک معنوی، بلکه اطلاق آنها به نحو تمثیلی است. در حقیقت وی در صدد جلوگیری از ورود ایده زبانی به عرصه تشبیه و یا تعطیل بوده است .

دکتر حسینی افزود: گروه پنجم از ترکیب گروه اول و گروههای دیگر به وجود آمده است.

وی در ادامه پس از تشریح برخی اصول مبنایی این متفکران درباره زبان دین، به ارائه نظریه جایگزین با عنوان "نظریه زبان طبیعی دین" پرداخت و گفت: مهمترین ویژگی این نظریه، سازگاری و انطباق آن با منطق درون دینی ادیان است، برخی عناصر این نظریه مشتمل بر برخی اصول نظریه های پیشین است، اما ادعای اصلی این مقاله که بیشتر مبتنی بر ارایه طرحی نو در خصوص مسئله زبان دین است، ارائه دیدگاهی نوین با تاکید بر رویکرد زبان طبیعی است.

حسینی در پایان تأکید کرد: پس از تبیین ویژگیهای اصلی زبان طبیعی، نظریه جایگزین در مورد زبان طبیعی مدعی است زبان دین از نوع زبان طبیعی است. مهمترین نتیجه چنین نظریه ای آن است که با منطق درون دینی ادیان و آنچه در متون و عبارات دینی مختلف آمده است، سازگار و منطبق است. البته اینکه زبانهای مختلف دینی چگونه با معیارهای فوق تطبیق می کنند، بحث مصداقی جداگانه ای است که می تواند در آینده دنبال شود.

دکتر جوادی: جملات اخلاقی از جملات دینی تفکیک نشده است

در ادامه دکتر محسن جوادی نقدهایی به سخنان دکتر حسینی وارد دانست و گفت: در اینجا بین کسانی که قائل به معنای غیرشناختی و بی معنایی هستند تفکیک نشده است. جملات اخلاقی از جملات دینی تفکیک نشده است. در بحث تشبیه (آنالوژی) آکویناس راجع به همه زبان دین نیست بلکه در مورد صفات خداوند است. بنابر این نظریه آکویناس را نمی توان به کل زبان تعمیم داد. دکتر حسینی مشخص نکرده که سخنان ایشان معطوف به زبان دین است یا در مورد مباحث راجع به خدا است. به نظر می رسد عمده سخنان ایشان معطوف به کل زبان دین است در حالیکه برخی از متفکران مورد اشاره این مقاله معطوف به زبان مربوط به خداست.

وی با بیان اینکه دکتر حسینی زبان دین را زبان طبیعی دانسته و ویژگیهای آن را برشمرد در حالیکه برخی از این ویژگی ها را در زبان دین نمی بینیم، افزود: به نظرم این نظریه معروف به "عرفی بودن" زبان دین است که در بین متفکران ما مورد بحث قرار گرفته است. اگر بخواهد این نظریه جایگزین نظریه جدید باشد نیاز به کار دارد تا تفاوتهای آن با عرفی بودن زبان قرآن مشخص شود.

حسینی: در زبان طبیعی دایره صدق و کذب کوچک است

دکتر حسینی در پاسخ به نقد دکتر جوادی با بیان اینکه ما وقتی زبان دین را طبیعی بدانیم، نفی تقدس نیست، بنابراین افتادن در عرفی گرایی مطلق نخواهد بود، افزود:  اصلا به این معنا نیست که زبان طبیعی دین عرفی است -عرفی به معنای اینکه در مقابل تقدس قرار گیرد)-شما ممکن است متون دینی را کاملا وحیانی و الهی و در عین حال طبیعی بدانید.

وی با اشاره به نقد دکتر جوادی در مورد تحقیق پذیری نیز گفت: در زبان طبیعی دایره صدق و کذب کوچک است. تحقیق پذیری عنوان عامی است که بخش کوچکی از آن در زبان طبیعی صدق و کذب است که بسیار مواقع کارساز هم نیست و در زندگی از بخشهای دیگر مثل خوب و بد بودن، ارزش داشتن و نداشتن و ... سروکار داریم.