مهمترین و بارزترین متفکر مکتب وظیفه‌گرایی اخلاقی، "امانوئل کانت" است. کانت معتقد است که ما وظیفه داریم عمل نیک انجام دهیم، فارغ از آنکه نتیجه یا پیامدهای آن چه باشد. کانت در حوزه اخلاق اشاره مشهوری دارد مبنی بر اینکه: "من راست می گویم حتی اگر جهان بر هم بریزد." بدین معنا کانت هیچ حیثیتی برای نسبیت اخلاق قایل نیست و فارغ از وظایف، توجهی به هیچ بعد دیگر رفتارها ندارد.
مکتب فکری "فایده گرایی" از زیر مجموعه های مکتب اخلاقی پیامدگرا محسوب می شود که اصالت را به سود و مطلوبیت می دهند. فایده‌گرایی را می‌توان یک نظریه اخلاقی معطوف به نتیجه دانست.
والزر: اخلاق کانتی و فایده‌گرا در حوزه عمومی و فردی قابل تفکیک نیستند
پروفسور مایکل والزر از فیلسوفان سیاسی معاصر و استاد بازنشسته مؤسسه مطالعات پیشرفته دانشگاه پرینستون و از نظریه‌پردازن جنگهای عادلانه و ناعادلانه در این مورد به مهر گفت: در مطالعات و پژوهشهای فلسفی، اخلاق کانتی و اخلاق فایده‌گرایی ممکن است به صورت "محض" و ناب وجود داشته باشد. در این صورت این تقسیم بندی و این نظر ممکن است مفهوم داشته باشد.
وی تصریح کرد: اما در جهان واقعی، چه در دنیای افراد و چه در امور سیاسی این دو اخلاق برشمرده شده به صورت مجزا و محض وجود ندارند. به عبارت دیگر این دو حوزه، در دنیای واقعی به صورت ترکیبی قابل مشاهده هستند.
والزر خاطر نشان کرد: این ترکیب و تلفیق میان اخلاق کانتی و اخلاق فایده‌گرا در زندگی روزمره نیز اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال در زندگی روزمره، من بر اساس اخلاق کانتی نباید دروغ بگویم ولی گاهی نتایج و عواقب گفتن حرف درست مهیب و خطرناک است، در این حالت که ما آنرا دروغ "سفید" می‌نامیم، دروغ مجاز می‌شود.
وی در پایان تصریح کرد: نه "کمال" کانتی و نه "واقع‌گرایی" فایده‌گرا به تنهایی مفید و مناسب برای حوزه سیاست و زندگی فردی نیستند.
آئودی: اخلاق کانتی می‌تواند حوزه عمومی را تبیین کند
پروفسور رابرت آئودی استاد دانشگاه نتردام آمریکا و از فیلسوفان برجسته معاصر در اینباره گفت: من با این مسئله موافق نیستم و معتقد هستم که اخلاق کانتی در حوزه عمومی نیز بصیرتهایی دارد.
مؤلف "اخلاق تجارت و تجارت اخلاقی" افزود: این تلقی وجود دارد که اخلاق کانتی فقط قابل کاربست به حوزه فردی است. ولی باید توجه داشت که اخلاق کانتی قابلیت تبیین حوزه عمومی و سیاست را نیز دارد. این موضوع و ادعا را می‌توان در جنبه‌های گوناگون آثار و اندیشه‌های کانت مشاهده کرد.
استاد دانشگاه نتردام در پایان خاطرنشان کرد: بر این اساس اخلاق کانتی هم قابل کاربست به حوزه فردی است و هم قابل اطلاق به حوزه عمومی.
کاگان: اخلاق کانتی مربوط به حوزه فردی نیست
پروفسور شلی کاگان استاد فلسفه در دانشگاه الینویز و از فیلسوفان اخلاق معاصر نیز اظهار داشت: اگر چه این ایده که اخلاق کانتی قابل کاربست به حوزه فردی است و اخلاق فایده‌گرا قابل اطلاق به حوزه عمومی جذاب است ولی من با این ایده موافق نیستم و به چنین تقسیم‌بندی اعتقاد ندارم.
مؤلف اخلاق هنجاری تصریح کرد: من فرض را بر این می‌گیرم که بحث شما درخصوص اخلاق کانتی مربوط به وظیفه‌گرایی است؛ یعنی اصول هنجاری مربوط به تکلیف‌گرایی. با این فرض که بحث شما درباره اصول هنجاری مندرج در تکلیف‌گرایی است، من احساس همراهی و همدلی بیشتری با فایده‌گرایی دارم.
وی افزود: البته این به آن معنا نیست که من کاملا فایده‌گرایی را می‌پذیرم. ولی همراهی من با فایده‌گرایی از آنروست که آنرا قابل کاربست به حوزه‌های فردی و عمومی می‌دانم.
کریسپ: اخلاق جهانشمول است
پروفسور راجر کریسپ از اساتید برجسته فلسفه دانشگاه آکسفورد و از فیلسوفان معاصر در این خصوص گفت: من با این نظر موافق نیستم. اخلاق جهانشمول است. تصور من این است که ممکن است شیوه‌های مناسب دیگری نیز برای "تفکر" و در شرایط سخت متصور شد ولی اخلاق نیز یکی از این شیوه‌هاست.
وی تصریح کرد: در واقع اخلاق یکی از شیوه‌ها و راههای "تفکر" در شرایط سخت و دشوار است.
مت‌ری‌ورس: فایده‌گرایی می‌تواند در تبیین توزیع تامین اجتماعی کارا باشد
دکتر درک مت‌ری‌ورس استاد دانشگاه‌های کمبریج و اپن عنوان کرد: به نظر من زندگی خوب را نمی‌توان محدود به اجرای نظریه‌های اخلاقی کرد. تصور من این است که فایده‌گرایی در نگاه حداقلی، گزینه ممکن برای تبیین توزیع منابع اجتماعی و تامین اجتماعی می‌تواند باشد.
مت‌ری‌ورس تصریح کرد: من خیلی خوشبین به کارایی اخلاق کانتی در حوزه زندگی فردی نیستم. این دیدگاه من به طور کلی در خصوص هر نظریه اخلاقی صادق است.
وی تصریح کرد: به نظر من زندگی خوب را نمی‌توان محدود به اجرای نظریه اخلاقی کرد. می‌شود به عقل و خرد برای ساختن یک زندگی خوب نیز امیدوار بود. به نظر می‌رسد این شیوه اخیر را نتوان با هیچ شیوه نظری و نظریه‌ای سنجید.
تیمرمن: مهمترین وظیفه قلمروی سیاسی، دفاع از آزادی افراد است
تیمرمن استاد فلسفه دانشگاه سنت اندروز در در مورد اینکه برخی اخلاق کانتی را قابل اعمال در حوزه فردی می‌دانند و اخلاق فایده‌گرا را در حوزه عمومی و نظر شما در این مورد چیست، گفت: من این نظر را قبول ندارم. اولین وظیفه حوزه سیاست، دفاع از آزادی فردی و آزادی افراد است. به نظر من در این خصوص نبایستی معامله‌ای بر اساس فایده‌انگاری و محاسبه نتیجه صورت گیرد.
گلسپی: در جهان مدرن ارزشها به مانند علوم ترقی نکرده است
پروفسور مایکل گلسپی استاد فلسفه و علوم سیاسی در دانشگاه دوک آمریکا اظهار داشت: این اندیشه و تفکر ریشه در تفکرات ماکیاول دارد و از قضا خیلی موضوع جالب توجهی است.
وی تصریح کرد: علت اینکه این موضوع جالب توجه است این است که ما شاهد هستیم که سیاستمداران گاهی رفتارهایی انجام می‌دهند که مدعی هستند برای عموم مردم است و در حالی که این رفتارها خارج از حوزه اخلاق کانتی قرار می‌گیرد و به نوعی اخلاق کانتی را منکر می‌شود. این خطر، مسئله استفاده ابزاری از پشتوانه مردمی را به ذهن متبادر می‌سازد که بر این اساس انجام اقدامات از سوی سیاستمداران، اسم پشتوانه مردمی را یدک می‌کشد تا آنرا مشروع جلوه دهد.
استاد علوم سیاسی دانشگاه دوک در ادامه یادآور شد: من به این مسئله که همه قدرتها فاسد هستند اعتقادی ندارم. ولی معتقدم وقتی در یک کشور حزبی برای مدت طولانی قدرت را در اختیار داشته باشد باعث فساد نظام سیاسی می‌شود. علت این مسئله هم این است که آنها آنچه را که "نفع خودی" است "نفع عامه" القا می‌کنند. در یونان باستان تدبیری که برای این مسئله اندیشیده شد "تربیت رهبران با فضیلت" بود. ما در جهانی زندگی می‌کنیم که مدرن شده است. اما در این جهان مدرن آیا ارزشها هم ترقی کرده است و یا اینکه ما به نقش ارزشها و فضایل تردید داریم و معتقدیم که کنترل و نظارت قابل اتکاتر هستند!
فرانکس: خرد فایده‌گرا مبتنی بر به حداکثر رساندن سود است
پروفسور پل فرانکس استاد دانشگاه تورنتوی کانادا در این مورد اظهار داشت: من معتقد به این مسئله نیستم. تصور می‌کنم بینش و بصیرتی حقیقی در ذیل اخلاق کانتی و فایده‌گرایی وجود دارد. اما هرکدام از این اخلاقها منعکس کننده جنبه‌ای از عقل کاربردی هم در حوزه خصوصی و هم در حوزه فردی هستند.
وی تصریح کرد: ولی هیچکدام از این دو اخلاق دربرگیرنده تمام عقل عملی نیستند. اخلاق کانتی رهیافت گسترده‌ای است که دربرگیرنده هر آنچه که در مورد اخلاق فایده‌گرا صدق می‌کند است. فایده‌گرایان این موضوع را به این صورت در نظر نمی‌گیرند. مهمترین بینش و بصیرتی که اخلاق کانتی بر اساس آن استوار است این است که دلایل و براهین هر شخص باید به گونه‌ای باشد که اگر از سوی شخصی دیگر اقامه شود برایش قابل قبول باشد. چرا که برهان و دلیل می‌تواند وسیله‌ای برای خواستهای خودخواهانه بوده و قابلیت تبدیل شدن و ملبس شدن به این خواستهای خودخواهانه را دارد.
وی افزود: از اینرو "خود انتقادی" مستلزم و دربرگیرنده سفسطه است. بصیرتی که اخلاق فایده‌گرا بر آن استوار است مقوله‌ای دیگر است. خرد فایده‌گرا مبتنی بر به حداکثر رساندن سود است. محاسبه و استدلال درباره سود که می‌تواند از طرق مختلف اندازه‌گیری و درک شود موضوع مهمی است. چندین مدل پیچیده برای مبحث عقلانیت و محاسبه سود و زیان در اقتصاد وجود دارد. ولی این تمام عقل عملی به شمار نمی‌رود.
ولمان: اخلاق کانتی بینشهایی برای نظریه سیاسی دارد
پروفسور دیوید ولمان استاد دانشگاه نیویورک نیز در گفتگو با خبرگزاری مهر، در این مورد اظهار داشت: من در این خصوص که اخلاق فایده‌گرا مربوط به حوزه عمومی است با شما هم عقیده هستم. من معتقدم که اخلاق فایده‌گرا فقط قابلیت کاربست در حوزه عمومی را دارد و برای تبیین موضوعات در این حوزه مناسب است. اخلاق کانتی قابلیتها و بصیرتهای گوناگون و ارزشمندی برای نظریه سیاسی دارد.
نظر شما