منشور روحانیت ؛ راهبرد فراموش شده / روحانی باید منادی وحدت جامعه باشد

پیامی که امام خمینی(ره) سوم اسفند 1367 خطاب به روحانیون داشتند منشوری همه جانبه و کارآمد است که چنانچه با دقت‌نظر و هوشیاری مرور شود نکات مورد اشاره آن در برهه‌ها و موقعیتهای حساس راهگشا و هدایتگر خواهند بود.

نکات حائز اهمیت بسیاری در این منشور مورد اشاره قرار گرفته که حاکی از ریزبینی، نکته سنجی و البته آینده نگری امام راحل است . در این نامه که از آن به عنوان منشور روحانیت یاد می شود رسالت حوزه های علمیه و روحانیون در شرایط مختلف حال و آینده به خوبی تبیین و تشریح شده است.

پیامهای این منشور به روحانیت کمک می کند در موقعیتهای مختلف با هوشیاری و تدبیر مناسب بهترین تدبیرها و تصمیمها را اتخاذ کنند. توجه به موارد مختلف طرح شده در این پیام به بیداری هر چه بهتر و بیشتر روحانیت، هوشیاری، آگاهی و بصیرت این قشر کمک می کند ، گروهی که هدایت افکار و اندیشه های مسلمانان را برعهده دارند .

بازخوانی و مرور پیام تاریخی که هر بند آن حاکی از دغدغه های بنیانگذار انقلاب اسلامی برای حفظ و صیانت از انقلاب و کشور از گزند هرگونه آسیب و توطئه است، برای رفع بسیاری از مشکلاتی که امروز با آنها مواجه هستیم کارساز خواهد بود.

این منشور تاریخی می تواند به عنوان سندی راهبردی برای رفتار و کلام روحانیت، منبع رجوع قرار گرفته، ارائه دهنده پاسخ و راهکار مناسب برای مقابله و رویارویی با مسائل و شرایط خاص باشد. بنظر می رسد اگر طی سالهای گذشته توجه مناسب تری به این منشور شده بود، بسیاری از مشکلات با درایت بهتری رفع می شد.

حوزه های علمیه؛ قطبهای اصیل انسان سازی

در آخرین نامه امام خطاب به روحانیون با تأکید بر اینکه حوزه هاى علمیه و علماى متعهد در طول تاریخ اسلام و تشیع مهمترین پایگاه محکم اسلام در برابر حملات و انحرافات و کجرویها بوده اند، آمده است: علماى بزرگ اسلام در همه عمر خود تلاش نموده اند تا مسائل حلال و حرام الهى را بدون دخل و تصرف ترویج کنند.

این تأکید حاکی از اهمیت نقش و جایگاه حوزه های علمیه و ضرورت تقویت و به روز رسانی آنها متناسب با شرایط و مقتضیات زمان است.

روحانیت تکیه گاه محرومان

روحانیت در این منشور تکیه گاه محرومان معرفی شده اند: آنان در هر عصرى از اعصار براى دفاع از مقدسات دینى و میهنى خود مرارتها و تلخیهایى متحمل شده اند و همراه با تحمل اسارتها و تبعیدها، زندانها و اذیت و آزارها و زخم زبانها، شهداى گرانقدرى را به پیشگاه مقدس حق تقدیم کرده اند.

اینکه امام راحل روحانیت را به عنوان تکیه گاه محرومان معرفی می کنند نکته قابل تأملی است. براین اساس وظیفه این قشر در دفاع از حق و حقیقت و پاسداری از حقوق اقشار مختلف جامعه به ویژه قشر ضعیف مورد تأکید قرار می گیرد تا جامعه از عدالت و برابری مناسب برخوردار باشد.

بصیرت؛ ویژگی اساسی روحانیت

بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در بخش دیگری از نامه تاریخی خود بر قناعت، شجاعت، صبر و زهد روحانیت تأکید کرده و یادآور شده اند که روحانیت می بایست با بصیرت، آگاهی و هوشیاری در راستای گسترش تفکر اسلام ناب فعالیت کنند .

بی تردید این فعالیت، وظیفه ای خطیر و البته سازنده است که تعمیق اندیشه های اسلامی نه تنها در جهان اسلام، بلکه در سراسر دنیا را درپی داشته و اسلام را بیش از پیش معرفی و گسترش خواهد داد .

وحدت؛ دغدغه همیشگی امام

امام راحل بر ضرورت وحدت و مراقبت از آن تأکید ویژه ای دارند و به عموم، به ویژه روحانیون در مورد مسائل حاشیه ای که براثرکم توجهی به اختلاف منجر می شوند هشدار داده اند، چرا که گرفتار شدن در این دام، به آینده جامعه و کشور لطمه بزرگی وارد می‌کند: "امروز هیچ دلیل شرعى و عقلى وجود ندارد که اختلاف سلیقه ها و برداشتها و حتى ضعف مدیریتها دلیل به هم خوردن الفت و وحدت طلاب و علماى متعهد گردد. ممکن است هر کس در فضاى ذهن و ایده هاى خود نسبت به عملکردها و مدیریتها و سلیقه هاى دیگران و مسئولین انتقادى داشته باشد، ولى لحن و تعابیر نباید افکار جامعه و آیندگان را از مسیر شناخت دشمنان واقعى و ابرقدرتها که همه مشکلات و نارساییها از آنان سرچشمه گرفته است، به طرف مسائل فرعى منحرف کند و خداى ناکرده همه ضعفها و مشکلات به حساب مدیریت و مسئولین گذاشته شود و از آن تفسیر انحصارطلبى گردد که این عمل کاملا غیر منصفانه است و اعتبار مسئولین نظام را از بین مى برد و زمینه را براى ورود بى تفاوتها و بى دردها به صحنه انقلاب آماده مى کند."

مراقبت از القائات روحانی نماها 

امام توجه روحانیت را به فعالیتهای انحرافی روحانی نماها جلب کرده و آنها را به برخوردهای عقلانی دعوت می کنند چیزی که امروزه در مناسبتهای مختلف کم شاهد آن نیستیم، طبیعی است چنانچه از قبل مراقب و مواظب برخی مسائلی که جامعه را تهدید می کند باشیم، می توانیم بسیاری حوادث و رویدادها را پیش بینی کرده، با اطلاع رسانی دقیق و صحیح از بروز و ظهور آنها جلوگیری کنیم .

احاطه روحانی به مسائل زمان

شک نیست برای آنکه یک روحانی بتواند دررفع مشکلات فردی و اجتماعی مؤثر واقع شده و پاسخهای پرسشهای متنوع و متعدد اقشار مختلف بوده و از هرگونه تحریف و دلزدگی جلوگیری کند، باید به موضوعات و مباحث روز احاطه کامل داشته باشد و از تقویت و پرورش فکری و ذهنی خود تنها در یک موضوع مشخص دینی و یا فقهی خودداری کند . روحانی باید با تمام موضوعات روز سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، هنری، ادبی و ... به خوبی آشنایی داشته باشد تا در همه مباحث مشارکت کرده و بتواند تبیین کننده صحیح و دقیق موضوعات و پاسخگوی چالشها و مباحث عقیدتی باشد.

امام در این زمینه، در نامه تاریخی خود آورده اند: مسئله اى که در قدیم داراى حکمى بوده است به ظاهر همان مسئله در روابط حاکم بر سیاست و اجتماع و اقتصاد یک نظام ممکن است حکم جدیدى پیدا کند، بدان معنا که با شناخت دقیق روابط اقتصادى و اجتماعى و سیاسى همان موضوع اول که از نظر ظاهر با قدیم فرقى نکرده است، واقعا موضوع جدیدى شده است که قهرا حکم جدیدى مى طلبد. مجتهد باید به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد. براى مردم و جوانان و حتى عوام هم قابل قبول نیست که مرجع و مجتهدش بگوید من در مسائل سیاسى اظهارنظر نمى کنم. آشنایى به روش برخورد با حیله ها و تزویرهاى فرهنگ حاکم بر جهان، داشتن بصیرت و دید اقتصادى، اطلاع از کیفیت برخورد با اقتصاد حاکم بر جهان، شناخت سیاستها و حتى سیاسیون و فرمولهاى دیکته شده آنان و درک موقعیت و نقاط قوت و ضعف دو قطب سرمایه دارى و کمونیزم که در حقیقت استراتژى حکومت بر جهان را ترسیم مى کنند، از ویژگیهاى یک مجتهد جامع است.

نبض تفکر جامعه در دستان روحانیت

مسلمانان همواره ارادت خاصی به روحانیون داشته علاوه بر رجوع به آنها برای درک و دریافت پاسخ و راهکار بسیاری از مسائل مبتلابه خود و خانواده، به روحانیون مراجعه می کنند به همین دلیل نیز این گروه نقش، تأثیر و جایگاه مهمی در هدایت افکار عمومی بر عهده دارند پس چنانچه این قشر با مسائل عمومی و کلی جامعه به خوبی آشنا باشند می توانند با ارائه مباحث و راهکارهای به روز جامعه را از گزند آفتهای مختلف حراست کرده، افکار و اندیشه ها را به درستی تقویت و هدایت کنند.

امام از این مورد حساس نیز غافل نبوده و یادآور شده‌اند: حوزه ها و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آینده جامعه را همیشه در دست خود داشته باشند و همواره چند قدم جلوتر از حوادث، مهیاى عکس العمل مناسب باشند. چه بسا شیوه هاى رایج اداره امور مردم در سالهاى آینده تغییر کند و جوامع بشرى براى حل مشکلات خود به مسائل جدید اسلام نیاز پیدا کند. علماى بزرگوار اسلام از هم اکنون باید براى این موضوع فکرى کنند.

نگاهی اجمالی به فرازهایی در نامه امام خطاب به روحانیت که می تواند استراتژی نظام اسلامی باشد مؤید این حقیقت است که ایشان با جامع نگری و همچنین توجه به مشکلات و معضلاتی که علاوه بر حال، در آینده نیز ممکن است رخ دهد، کلید بسیاری از مباحث را ارائه کرده اند، انتظار می رود با در اختیار داشتن چنین استراتژی، نظام اسلامی باید از هرگونه گزند و مشکل محفوظ باشد.

مراجعه همیشگی به این منشور و توجه به بندها و پندهای مختلف آن برنامه مدون و راهکاری عملی برای روحانیونی است که در شرایط مختلف نقشهای سازنده ای بر عهده دارند.

چنانچه این منشور به طور مرتب مطالعه و بازخوانی شود، مفاد آن ملکه ذهن شده و روحانیون در موقعیتهای مختلف با ذهنیتی که دارند و توصیه های شده، بهترین تصمیمها را اتخاذ خواهند کرد .

بصیرت و یقین؛ تأکید ویژه مقام معظم رهبری برای روحانیون

به دلیل حساسیت فعالیت روحانیون و البته جایگاهی که این قشر در بین مسلمانان ایرانزمین دارند ، حضرت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب نیز طی دیداری که آذر ماه امسال با جمعی از طلاب و روحانیون داشتند بصیرت، آگاهی و یقین را برای فعالیت تبلیغی روحانیون و طلاب مورد تأکید ویژه قرار داده ، ضرورت مودت را یادآور شده و عنوان کردند: مودت، پشتوانه است. اگر این مودت نباشد، همان بلائى بر سر امت اسلامى خواهد آمد که در دورانهاى اول بر سر یک عده‌اى آمد که همین مودت را کنار گذاشتند، بتدریج اطاعت و ولایت هم کنار گذاشته شد. بحث مودت خیلى مهم است. این مودت، با این ارتباطات عاطفى حاصل می شود؛ ماجراى مصیبتهاى اینها را گفتن، یک جور ایجاد ارتباط عاطفى است؛ ماجراى مناقب و فضائل را گفتن نیز یک جور دیگر پیوند عاطفى است.

جریان سازی؛ ضرورتی برای تبلیغ

به گزارش مهر ، مقام معظم رهبری در بخش دیگری از بیانات خود به منظور فعالیت مؤثر و مثبت روحانیت جریان ساز بودن فعالیت این قشر را ضروری عنوان کرده و یادآور شدند:  می خواهیم عرض بکنیم تبلیغ باید جریان ساز باشد، تبلیغ باید گفتمان ساز باشد، تبلیغ باید فضا ایجاد کند؛ گفتمان ایجاد کند. گفتمان یعنى یک مفهوم و یک معرفت همه‌گیر بشود در برهه‌اى از زمان در یک جامعه. آنوقت، این می شود گفتمان جامعه. این، با کارهاى جدا جداى برنامه‌ریزى نشده، حاصل نخواهد شد؛ این کار احتیاج دارد به برنامه‌ریزى و کارِ فعال و مثل دمیدن پیوسته در وسیله فشارى است که می تواند آب یا مایه حیات یا هوا را به نقاط مختلفى که مورد نظر است، برساند. باید دائم با این دم دمید، تا این اشتعال همیشه باقى بماند. این کار هیچ نباید متوقف بشود و به برنامه‌ریزى احتیاج دارد.

ایشان گفتمان سازی را عامل رشد وارتقای اندیشه و معرف دینی اقشار مختلف مردم دانسته، ارتقای فرهنگ و مسئولیت پذیری، دستیابی به معرفت صحیح، بیدارباش عمومی را از کارکردهای تبلیغ عنوان کردند .

با مرور مختصر بیانات مقام معظم رهبری در این دیدار نقش و جایگاه روحانیت به خوبی مشخص شده و اینکه چه موارد و ظرورتهایی را در فعالیتهای خود باید مورد توجه داشته باشند .

بی تردید توجه به منشور بنیانگذار انقلاب روحانیت را در دستیابی به منویات مقام معظم رهبری و فعالیت شایسته و بایسته کمک خواهد کرد.

طی سالهای گذشته روحانیون توجه مناسبی به این استراتژی مدون نداشته، تنها در شرایط و مناسبتهایی خاص از آن به عنوان سندی تاریخی یاد کرده‌اند اما به رغم اعتراف همگانی در مورد سازنده و راهگشا بودن این منشور، توجه عملی و تمسک به آن به منظور پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی و حراست از آرمانهای اسلام و انقلاب مورد غفلت واقع شده است .