به گزارش خبرگزاری مهر، مراسم رونمایی نسخ خطی چهل حدیث نبوی، ترجمه عبدالرحمن جامی و به خط شاه محمود نیشابوری و پند نامه لقمان حکیم، به خط میرعماد، در مجموعه کتابخانه و موزه ملک برگزار شد.
دکتر بهمن نامور مطلق، دبیر فرهنگستان هنر در ابتدای این مراسم به بررسی اثر پند نامه لقمان حکیم از لحاظ رابطه‌های بینامتنی و نشانه شناسی، پرداخت و گفت: «به نظر من، این اثر از نظر میزان متن و گفتگوهایی که متن ارائه می‌کند، رابطه‌ای منحصر به فرد دارد. ما در این اثر چهار گونه متن داریم؛ یک متن کلامی‌که شامل پند نامه‌های لقمان حکیم است، متن نوشتار که خوشنویسی میرعماد را در بر می‌گیرد و همچنین متن تصویری و نگارگری داریم. اگر اغلب آثار این متن‌ها را نگاه کنیم، نوع چینش این متن‌ها، متفاوت است. اغلب دیگر متن‌ها، رابطه هم‌نشینی دارند. اما این متن رابطه جانشینی و بر نشینی را با هم شامل می‌شود. در اینجا سه گونه متن کنار هم قرار گرفته‌اند و چنان شفافیت دارند که هر کدام را می‌توان در نوع خود مورد بررسی قرار داد. ما اگر از واژگان نشانه شناسی برای این متن‌ها استفاده کنیم، باید از اصطلاحات متفاوتی بهره بگیریم. از نظر بینامتنی در متن نوشتاری، مشاهده می‌شود که تذهیب در خدمت خوشنویسی قرار گرفته و همچنین خوشنویسی و نگارگری نیز در خدمت تذهیب قرار دارند».
وی افزود: «رابطه‌های بینامتنی یا درون نشانه‌ای‌اند یا برون‌نشانه‌ای. بنابراین چهار رابطه نشانه‌ای بینامتنی را می‌توان مشاهده کرد؛ اولین رابطه، رابطه نوشتار و تذهیب است؛ دوم، رابطه نوشتار و نگارگری؛ سوم، رابطه نگارگری و تذهیب و چهارم، رابطه کلام و نگارگری. یعنی بین نگاره‌ها و پندهایی که لقمان گفته، ارتباط میان محتوا، فرم و نگاره به چشم می‌خورد. از روابط برون نشانه‌ای این اثر نیز می‌توان به آکاردئونی بودن آن اشاره کرد. به طوری که اگر صفحه اول و صفحه آخر را با هم نگاه کنیم، خط، تصویر و تذهیب را یک جا می‌توان دید. بنابراین، رابطه‌ای خطی را در اینجا میان عناصر مشاهده می‌کنیم که نوعی هم‌خوانی را ایجاد می‌کنند. به نظر من، ما در اینجا با متن پیوسته‌ای مواجه هستیم که از آن می‌توان به عنوان تعامل میان متن نوشتار، با نوع تذهیب به کار رفته در حاشیه متن، یاد کرد».
در ادامه، دکتر عبدالمجید شریف زاده، به بررسی نسخه خطی چهل حدیث نبوی با ترجمه عبدالرحمن جامی‌پرداخت و گفت: «روح همه آثار هنری شعر است. زیرا در همه آثار هنری، بی واسطه‌گی و حضور وجود دارد. همه آثار از شاعر الهام می‌گیرند و مسئله آموزند. پس یک نقاش، خوشنویس و نگارگر، ابتدا یک شاعر است. در این اثر ما شاهد نمونه‌های متعددی از هنرهای سنتی ایران از جمله؛ خوشنویسی، رنگه نویسی، تذهیب، تشکیر، کاغذسازی و قطاعی کاغذ و جلدسازی هستیم. هماهنگی این نمونه هنرها در کنار هم، شاهکاری از هنرهای سنتی ایران را خلق کرده است».
او در ادامه افزود: «این اثر کم نظیر، شامل نکاتی چند از لحاظ تاریخی است. بنابر آنچه در خود اثر قید شده، ترجمه‌ای از جامی در سال 878 هجری و تاریخ نگارش خوشنویسی آن متعلق به سال 987 هجری است. در پایان اثر، نام کاتب، میر محمود آمده است. البته اکثر استادان، این اثر را به نام شاه محمود نیشابوری معرفی کردند. اما شاید چنین نباشد. زیرا اولاً بر اساس قید این کتاب سال فوت شاه محمود، 987 قید شده؛ اما با استناد به گلستان هنر، که توسط قاضی میر احمد منشی قمی نوشته شده و از مستندات تاریخی دربارة زندگی نگارگران و خوشنویسان است، گفته شده که: «مولانا، عمر را قریب به 80 رسانیده بود و 8 سال بعد از این تاریخ زندگی کرد. مولانا به عینک قطعه نویسی و کتابت می‌کرد. تا اینکه در سال 982 هجری وفات یافت.» پس با این تاریخ قید شده از فوت شاه محمود نیشابوری، این اثر نمی‌تواند متعلق به او باشد. بنابراین باید اثر میر محمود یا حاجی محمود باشد و تنها اثری است که از او با این نام ذکر شده است. حتی اگر آن را از نوع خط بررسی کنیم، و با آثار برجستة شاه محمود مقایسه کنیم که زیباترین آن خمسه نظامی‌است و اکنون در موزة بریتانیا نگهداری می‌شود، انتساب آن به عنوان اثری پخته در نستعلیق جای شبهه دارد که به شاه محمود نیشابوری متعلق باشد. با این حال، این موضوع چیزی از زیبایی آن نمی‌کاهد. در مجموع با اثری مواجه هستیم که تمامی ویژگی‌های یک اثر زیبای خوشنویسی، بنا بر آنچه در رسالات خوشنویسی آمده، رعایت شده است».
در پایان، استاد غلامحسین امیر خانی، هنرمند خوشنویس، سخنرانی کرد. امیرخانی گفت: «در شرایطی که ما مستندسازی در همه زمینه‌ها نداشته‌ایم، با تاریخی بدون مقدمات منطقی مواجه هستیم که اتفاقات را به درستی بیان نکرده است. بنابراین عمدتا تاریخ را در لابه‌لای ادبیات جستجو می‌کنیم. چون صراحت بیان در ادبیات بیشتر است. آنچه که به لحاظ دید در این دو نسخه قابل بیان است، این است که در حدود 50 یا 80 سال، ما با نویسندة این اثر فاصله داریم. ما می‌بینیم تا چه اندازه خط به وسیلة استادان ما تکامل پیدا کرده است. برخی از تکه‌های این نوشتار، بسیار کمال یافته‌اند و تکه‌های دیگر آن، مثل بخش "اخلاق خوب" خامی‌دارد».
او در ادامه دربارة خوشنویسی آثار ادبی گفت: «ادبیات به نوعی گلچینی از تمام نهله‌های فکری و تجربه‌های تاریخی و فرهنگی ایران و دیگر فرهنگ‌ها است. برای خوشنویسان انتخاب آثار قله‌های ادبی مانند: فردوسی، مولوی، حافظ، نظامی و سعدی، که دیگران در سایه سار آنها قرار دارند، پر اهمیت است. اما انتخاب دیگر آنها، آثاری است که این ادبا از آنها استفاده کرده‌اند و آن را وسیله وسعت اندیشه و الهام خود قرار داده‌اند. هنرمندان ما به طور طبیعی در وجود خود یک احساس رقابت و خودخواهی دارند. اما وقتی به کسب مهارت و پختگی می‌رسند، دیگر مسئله رقابت برای آنها کمرنگ می‌شود. در این مرحله هنرمند به عشق بازی و کمال جویی منتهی می‌شود. حضرت میرعماد آثار پخته تر و کمال یافته‌تری از این اثر نیز دارد. در این اثر او به جمله وابسته بوده، اما آثاری که آزاد از جمله خلق کرده، کمال یافته‌تر عمل کرده است».
اجرای مولودی خوانی و منقبت خوانی از دیگر برنامه‌های جنبی این مراسم بود. در پایان نیز نمایشگاه آثار نسخ خطی، در موزة ملک با حضور علی معلم دامغانی افتتاح شد.
نظر شما