نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در موفقیت نابوکو

بی تردید منطقه قفقاز و بویژه گرجستان به عنوان دروازه ورودی غرب به منطقه آسیای مرکزی و حتی گام نهادن غرب به حیاط خلوت روسیه تلقی می شود.

الف: عوامل و نزاعهای ژئوپلیتیکی در منطقه 

عبور برخی خطوط لوبه انرژی از خاک گرجستان به ترکیه و سپس غرب نظیر خط لوله نفت باکو - تفلیس - جیحان و خط لوله گاز باکو - تفلیس - ارزروم ، وجود منابع خام بسیار غنی، دخایر نفت و گاز، همجواری با دریای خزر و دریای سیاه، قرار گرفتن در مسیر ترانزیت انرژی منطقه و همچنین قرار گرفتن این منطقه در بخش مهم اورآسیا که به زعم برژینسکی در کتاب معروف صفحه بزرگ شطرنج بعنوان قلب جهان، اهمیت استراتژیکی این منطقه بویژه برای روسیه را اثبات می نماید.

از منظر تاریخی نیز به دلیل منافع قدرت های بزرگ در قفقاز، گرجستان همواره محل تقابل و رقابت میان بازیگران و قدرت های بزرگ بوده و زمانی محل تقابل میان ایران و روم، زمانی عثمانی و ایران و اکنون هم کانون رقابت های روسیه و آمریکا تبدیل شده است که از بعد استراتژیکی به دلیل وجود انرژی در منطقه و مهمتر از آن قرار گرفتن کشوری مثل گرجستان در مسیر انتقال انرژی سبب شده که امروزه غرب به رهبری آمریکا و شرق به رهبری روسیه را به تقابل جدی واداشته است که جنگ اخیر میان روسیه و گرجستان از بارزترین نمونه های این موضوع بود که تنش میان طرفین را به اوج خود رساند. کریستین لاو درخصوص اهمیت مسیرهای انرژی بر این اعتقاد است که "هر کشوری که بر مسیر ترانزیت و انتقال انرژی (نفت و گاز) تسلط داشته باشد،  به منزله این است که برخود نفت و گاز تسلط دارد."

از این رو جنگ اخیر روسیه و گرجستان، موضوع امنیت انرژی را بار دیگر در دستور کار اروپایی ها قرار داده است. کشورهای اروپایی پس از پایان بحران گرجستان بار دیگر به موضوع کاهش وابستگی خود به نفت و گاز روسیه خواهند پرداخت. شوروی سابق در دوران جنگ سرد هرگزعرضه گاز و نفت را به اروپا متوقف نکرد. روسیه نیز به میزان اتحادیه اروپا به خطوط لوله انتقال گاز و نفت وابسته است زیرا فروش منابع انرژی به دیگر نقاط صرفه اقتصادی ندارد. 

در این میان ادامه بحران هسته ای اروپا و غرب با جمهوری اسلامی ایران و همچنین ناامنی و بی ثباتی در عراق سبب شده که با وجود اینکه دو کشور غنی در منطقه از نظر منابع گازی یعنی ایران و عراق که گاز کافی برای صدور دارند، مورد فراموشی سپرده شوند و اتحادیه اروپا به علت مناقشات یاد شده فعلا تمایلی به خرید گاز از ایران و نیز عراق ندارد. کمیسیون اروپا مایل است آسیب پذیری تک تک کشورها به افت و خیز عرضه را بکاهد و برای این کار قصد دارد کشورها را تشویق کند بین تاسیسات ملی شان که عمدتا مستقل هستند، اتصال های متعددی به وجود آورند. کمیسیون اروپا برای تشویق شرکت های بزرگ گازی اروپا به سرمایه گذاری در خطوط لوله جدید به آنها پیشنهاد کرده شبکه های توزیع خود را بفروشند. 

ب : ناامنی خطوط لوله انتقال انرژی در قفقاز

گرچه خط لوله های گرجستان به غرب در جریان جنگ روسیه - گرجستان بمباران نشد، اما در درگیری های اخیر آسیب پذیر بودن این خطوط به اثبات رسید . تنها درگیری های گرجستان و روسیه نبود که ماه آگوست را به ماهی پرتنش برای خطوط لوله انتقال نفت به اروپا تبدیل کرد. بلکه آتش سوزی یکی از ایستگاههای پمپ در خط لوله 1760 کیلومتری باکو- تفلیس - جیهان در شرق ترکیه و نیز توقف فعالیت خط لوله باکو - سوپسا که نفت خام را به ساحل دریای سیاه در جمهوری گرجستان منتقل می کند در اثر جنگ بر شدت این امر افزود.

طی دهه گذشته گرجستان کشوری قابل اطمینان برای احداث خط لوله های جدیدی که خارج از خاک روسیه و ایران می توانند منابع انرژی را به غرب منتقل کنند، شناخته شده، اما حوادث مذکور اشتباه بودن این دیدگاه را ثابت کرد. البته گرجستان ادعا می کند زیرساخت های انرژی این کشور هیچ آسیبی از جنگ ندیده و بمباران نشده است. از سوی دیگر روسیه که به داشتن روابط خوب با آذربایجان و ترکیه نیازمند است، به این نکته اشاره کرد که این جنگ، جنگ نفت نبوده است. با این حال بحران مذکور در گرجستان و نیز مناقشات ارضی حل نشده بین ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ مسائل بزرگ تری را مطرح کرده است.

ج : موانع تکنیکی طرح نابوکو

عدم حصول هرگونه پیشرفتی در اجرایی شدن پروژه خط لوله نابوکو از سال 2002 تاکنون، حکایت از موانع و مشکلات سیاسی و اقتصادی دارد. یکی از موانع موجود بر سرراه عملی نمودن پروژه نابوکو مخالفت و کارشکنی های نهان وآشکار روسیه بر این طرح است چرا که درصورت تحقق این طرح، از قدرت گازی و نفوذ انرژیکی روسیه در اروپا می کاهد و حتی ممکن است سبب رقابت میان روسیه و ایران یا سایر کشورهای تولید کننده گاز در عرصه گاز به مصرف کنندگان شود که کاهش قیمت گاز و همچنین کاهش وابستگی گازی اروپا به روسیه را در پی خواهد داشت. براین اساس روسها تمایل دارند عرضه گاز منحصرا از طریق روسیه صورت گیرد و موقعیت ترانزیتی دیگر کشورها به نفع روسیه کاهش پیدا کند. از این جهت روسیه نمی خواهد ایران و ترکیه در نابوکو مشارکت کنند. 

شاید بتوان به مواردی همچون عدم جذابیت طرح برای سرمایه گذاران، عدم تمایل صادرکنندگان گاز جهت ایجاد تعهد تا قبل ازپایان عملیات احداث خط لوله، اختلافات سیاسی بین کشورهای عضو کنسرسیوم ساخت خط لوله، عدم انسجام بین کشورهای اروپایی درخصوص ضرورت احداث این خط لوله و ناچیز بودن میزان گاز وارداتی از طریق نابوکو در مقایسه با کل نیاز اروپا را به عنوان عمده ترین موانع پیش روی این پروژه عنوان نمود.