یزد ؛ شهری که تعداد بادگیرهایش را نمی داند

به گزارش خبرنگار مهر، شهر یزد به دلیل اینکه بیشترین تعداد بادگیرها را بر فراز بام خانه های خود دارد به شهر بادگیرها معروف است، در این شهر، بلندترین بادگیر جهان با ارتفاعی در حدود 33.8  متر در باغ دولت آباد نیز خودنمایی می کند.

اما با این وجود از سوی منابع رسمی و متولی امر هیچ آمار مشخصی از تعداد بادگیرهای موجود در این شهر در جایی اعلام نشده است، گویا هنوز نیازی چندانی برای به شمارش درآوردن تعداد بادگیرهای موجود در شهر بادگیرها احساس نشده است.

آنگونه که مدیر سابق پایگاه بافت تاریخی یزد در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید دلیل آن را می توان در معماری موجود در بافت تاریخی یزد جست چرا که بادگیر چیزی جدا از کلیت خانه نیست، به همین دلیل نمی توان آن را به صورت منفک به حساب آورد و شمرد. 

محمدحسن خادم زاده در این باره افزود: البته تعداد بادگیرهای این شهر به نسبت دوره اول که به زمان قاجاریه مربوط می شود و تعداد بادگیرها در آن زمان بسیار زیاد بود نمی رسد اما با این همه به نظر نمی رسد آمار دقیقی از تعداد بادگیرهای موجود در یزد در دست باشد.

بادگیر را از سمبلهای تمدن ایرانی بر می شمارند، ایرانیها این سیستم ابتدایی و خلاقانه تهویه هوا را که به مدد معماری به نمای بیرونی آن حالتی خوش فرم و خوش نما می دهند در مناطق گرم و کویری برای تهویه ی هوا بر بام خانه‌، آب انبار و گاهی نیز معادن می ساختند، بادگیر معمولاً چهارگوش است و در دیوارهای چهارگانهٔ آن چند سوراخ تعبیه شده‌است. درون بادگیر با تیغه‌ها و جدارهایی که از خشت یا چوب و خشت ساخته شده ‌است به چند بخش تقسیم می‌شود.

 شاید با توجه به صحنه آمدن وسائل تهویه هوای عصر مدرن مانند پنکه ها و کولرهای آبی و برقی و گازی دیگر نیاز چندانی به بادگیر احساس نشود.اگر سختگیریها و فشارهای ارگانها و اداراتی مانند میراث فرهنگی و شهرداری در رابطه با حفاظت از نمای خانه ها و آثار تاریخی نبود شاید تاکنون بهانه ای برای باقی ماندن بادگیرها بر فراز خانه های یزدی وجود نداشت.

با این همه باز هم گزارشات غیر رسمی و آنگونه که ساکنان قدیمی یزد اذعان می کنند تعداد بادگیرهای یزد نسبت به گذشته کاهش محسوس داشته است.

خادم زاده البته این ادعا را تایید نمی کند، او در این باره می گوید: البته و متاسفانه پنج سال پیش یکی از بزرگترین بادگیرهای یزد در خانه مودت در محله میر چخماق خراب شد و از بین رفت اما با این همه هنوز هم برخی از مالکان خانه های تاریخی، به فکر بادگیرهای خانه خود و مرمت آنها هستند. در سالهای اخیر خود من در پروژه مرمت و احیای سه یا چهار بادگیر در شهر یزد حضور داشتم. 

این مقام مسئول سابق در میراث فرهنگی یزد در ادامه با اشاره به نحوه آسیب پذیری نوع بادگیرها اظهار داشت: در خانه های یزد به دلیل نوع خاص معماری از ناودان استفاده نمی شود و به همین دلیل از نوعی تغار بر روی پشت بام برای جمع کردن آب باران استفاده می شود که در هنگام بارانهای شدید و پر و سر ریز شدن این تغار موجب ایجاد آسیب به دیوار بادگیر می شود.

آنگونه که این کارشناس می گوید همین مسئله یکی از اصلی ترین دلایل تخریب دیواره بادگیر در مرور زمان است.

محاسبه آمار مشخص تعداد بادگیرهای شهری که به بیش از همه چیز به بادگیرهایش معروف است می تواند راهکاری مناسب برای محافظت و مرمت این نماد زیبای معماری ایرانی و جلوگیری از تخریب آن باشد.