به گزارش خبرنگار مهر، نشست نقد و بررسی کتاب "در باب روشنفکری دینی و اخلاق" نوشته سروش دباغ روز چهارشنبه، 26 خردادماه با حضور سروش دباغ مؤلف کتاب، مصطفی ملکیان و محمد منصور هاشمی در مؤسسه معرفت و پژوهش برگزار شد.
محمد منصور هاشمی در این نشست با اشاره به اینکه این کتاب مجموعه‌ای از مصاحبه‌ها و مقالات مؤلف است، گفت: این کتاب مجموعه مصاحبه‌ها و مقالات دکتر دباغ است که حجم قابل توجه آن ناظر به میراث روشنفکری دینی است و مباحثی رایج در این سنت را مورد توجه داشته است.
سه جریان چپ، محافظه کار و آزادی خواه در سنت روشنفکری دینی قابل شناسایی است
وی افزود: سؤال این است که این کتاب در کجای جریانات رایج سنت روشنفکری دینی قرار می‌گیرد. روشنفکری دینی یک هویت مشترک دارد که همه دغدغه دین را دارند که با باور غیر دینی متفاوت هستند. روشنفکران دینی در ایران همه تحت عنوان روشنفکران دینی شناخته می‌شوند و در زیر پوست روشنفکری دینی قرار می‌گیرند در حالی که خود روشنفکران دینی به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند. در زیر پوست این عنوان مشترک اختلافهای جدی هم وجود دارد.
این پژوهشگر در ادامه با بر شمردن سه جریان روشنفکری دینی در ایران خاطر نشان کرد: سه گروه و جریان در میان روشنفکری دینی قابل شناسایی است که با یکدیگر فرق دارند. جریان اول جریان چپ است که ایدئولوژی را چیزی منفی نمی‌داند و با یک تفکر انقلابی مایل به رسیدن به اتوپیا است. بر این اساس در این جریان عمل سیاسی اولویت دارد و جنبه‌های معرفتی نقش کم‌رنگی دارند.
جریان چپ روشنفکری دینی، دین را به مثابه ایدئولوژی می‌نگرد
وی در ادامه خاطر نشان کرد: جریان چپ در روشنفکری دینی، به دین به مثابه ابزار می‌نگرد و دین را ابزار تغییر اجتماعی قلمداد می‌کند. روش این جریان یک روش عاطفی، هیجانی و حتی شعاری است و برای تحریک مخاطب تلاش دارد. دین‌شناسی این گروه کم رنگ است و غرب شناسی آگاهانه آنها خیلی برجسته نیست. ایده چپی آنها هم تحت تأثیر غرب است. در این جریان این موضوع که تا چه اندازه با علم غرب و اندیشه غرب آشنا هستند در آثارشان برجسته نیست که این موضوع به علت رویکرد ایدئولوژیکشان است؛ چرا که دغدغه اصلی آنها تغییر اجتماعی است.
جریان محافظه‌کار روشنفکری دینی قرائتی متشرعانه از دین را مورد توجه دارد
هاشمی تأکید کرد: جریان دوم در روشنفکری دینی، جریان محافظه‌کار است. اگر جریان قبلی توجه به روحانیت نداشت، این جریان روحانی محور است. این جریان دغدغه دین دارد و نگاه آنها به دین متشرعانه است و شریعت مسأله آنها است. روش این جریان استدلال اقناعی و درون دینی است و استدلال نقلی هم در این جریان وجود دارد. دین شناسی در این جریان پر رنگ است و غرب شناسی در مقایسه به دین شناسی این جریان پر رنگ نیست. نگاه این گروه به معارف غربی ابزاری است و دغدغه تغییر اجتماعی فرع بر اصلاح دین و نقش دین در اجتماع است.
جریان آزادی‌خواه روشنفکری دینی، دین را به مثابه محملی برای تعالی شخصی می‌پندارد
این محقق حوزه فلسفه در ادامه به بررسی عناصر جریان سوم روشنفکری دینی پرداخت و تصریح کرد: جریان سوم روشنفکری دینی جریان آزادی‌خواه است. این جریان خود سازنده اصطلاح روشنفکری دینی است و به اصول و مبانی و ایده‌های اولیه خود پایبند است. این جریان نگاهی درون دینی و بیرون دینی دارد و این نگاه، نگاهی دیالکتیک است و درصدد تلفیق این دو مقوله هستند.
وی تصریح کرد: دغدغه این جریان تعالی شخصی است و دین را محملی برای تعالی شخصی می‌دانند و دغدغه عرفانی- اخلاقی دارند و روش آنها فلسفی- کلامی است. این گروه دین‌شناسی‌اشان پر رنگ است و غرب شناسی‌اشان نیز کم و بیش پر رنگ است. دین فقیهانه در این جریان خیلی رنگی ندارد و از جریانهایی در غرب سود می‌برد که امکان پیوندش با سنت اسلامی مقدور باشد و لذا می‌بینیم که علائق آنها فلسفه تحلیلی است و نه فلسفه قاره‌ای. این جریان دین را در ساحت خصوصی و غیر ایدئولوژیک می‌خواهد؛ دینی که نمی‌خواهد ابزار تغییر اجتماعی قرار گیرد و بیشتر در سلوک فردی مطرح است.
مؤلف کتاب "دین اندیشان متجدد" یادآور شد: سه جریان بر شمرده شده، ترکیب ناپایداری دارند و تا ابد نمی‌توانند به خوبی و خوشی در کنار یکدیگر زندگی کنند و اختلافات آنها برزو پیدا نکند. باید توجه داشت که اختلافات میان این سه جریان بروز پیدا کرده و می‌کند.
وی افزود: کتاب " در باب روشنفکری دینی و اخلاق" قطعاً در درون دو جریان اول قرار نمی‌گیرد. نویسنده همدلی چندانی با قرائتهای چپ و محافظه‌کار از روشنفکری دینی ندارد و تعلق خاطر او به جریان سوم است. برای نمونه نویسنده در این کتاب درباره فیلم نقدی نوشته است. حوزه‌هایی چون ادبیات و سینما توسط روشنفکران دینی از آنجا که امکان تلفیقش با سنت اندک است، مورد توجه قرار نمی‌گیرد. نویسنده در این کتاب با نقد فیلم و توجه به این حوزه‌ها، از دایره محدود مورد توجه روشنفکری دینی خود را رها می‌کند.
نظر شما