حقوق مادی آثار فرهنگی به چه کسی می رسد

نمایندگان در مصوبه قبلی خود مدت زمان استفاده وراث از حقوق مادی آثار مولفان، مصنفان و هنرمندان را حذف کرده بودند که شورای نگهبان آن را مغایر قانون اساسی تشخیص داد.

 

این قانون در حالی دیروز در مجلس تصویب شد که سیدمحمد حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان عالی ترین مقام وزارتخانه متولی امور کتاب و حقوق مربوط با مولفان و مترجمان، در نخستین جشن "لوح و قلم" که دوم مردادماه برگزار شده بود مخالفت قاطع خود را با این طرح اعلام کرده بود.

 

مخالفت وزیر ارشاد با این طرح پیش از تصویب آن

 

وی در سخنانی اعلام کرد: در مجلس طرحی مطرح شده که ابتدا درباره یک شخصیت بود ولی بعدا ًتعمیم یافته و کلی شد و آن هم این است  که حق‌التالیف نویسندگان که تا 30 سال در اختیار خانواده و پس از آن در اختیار ناشر است به 50 سال افزایش یابد که این رقم بعداً به مادم العمر بودن حق انتشار آثار یک نویسنده پس از مرگش توسط خانواده وی و اختصاص درآمد آن به خانواده اش افزایش یافت.

 

در آن زمان که هنوز تکلیف این طرح در مجلس مشخص نشده بود حسینی اشاره کرد که اگر این طرح در مجلس تصویب هم شود بازهم شورای نگهبان می تواند درباره آن تصمیم گیری کند.  به نظر می رسد که وزیر ارشاد ضمن محتمل دانستن تصویب قطعی این طرح در مجلس به دنبال ارجاع مخالف وزارت تحت نظر خود به شورای نگهبان است.

 

حسینی درآن مراسم در سخنانی بیان کرد: گرچه این طرح هنوز به صورت قانون درنیامده و شورای نگهبان می تواند نظر بدهد ولی  موضع ما نسبت به آن منفی است و فکر می کنیم به ضرر جامعه است و با استناد فقهی هم می توان آن را رد کرد. مراجعاتی به من می شود که ناشران از این طرح ناراضی هستند که من از اینجا اعلام می کنم این طرح از ناحیه ما نبوده و با آن مخالفیم.

 

بنابر گفته وزیر ارشاد که یکی از دلایل مطرح شده برای لزوم بررسی مساله افزایش حق التالیف مولفان از 30 سال به 50 سال  در مجلس ترس از تحریف آثار بوده است که وی این نگرانی ها را بی دلیل دانسته و گفت: این همه کتاب سالانه منتشر می شود که طبق نظارت ارشاد بدون تحریف چاپ می شوند و چطور کسی تاکنون نگران این تحریفها نبوده است. کتابهایی چون قرآن، نهج البلاغه، مفاتیح و ... بارها و بارها چاپ می شوند و هیچ وقت هم تحریف نمی شوند.

 

از سوی دیگر وزیر ارشاد راه حل مشکل مالکیت معنوی آثار ادبی را طرح مجلس نمی داند و معتقد است طرح جامع مالکیت معنوی که وزارت ارشاد تدوین می کند چاره ساز است و دیگر نیازی به طرح مجلس نیست.

 

در همین رابطه وزیر ارشاد با اشاره به اینکه لایحه جامع مالکیت معنوی که در دست تدوین است بسیاری از مشکلات را برطرف می‌کند، گفت: اینکه مساله ای به این مهمی بدون در نظر گرفتن نظر دست اندرکاران و مسئولان امر تایید می شود کار درستی نیست.

 

طرح مصوب مجلس چه می گوید؟

 

و اما طرحی که در مجلس تصویب شد همانطور که از ابتدا نیز به همت اعضای کمیسیون فرهنگی طرح و پیگیری می شد امروز نیز از سوی کمیسیون فرهنگی مجلس در دستور کار صحن علنی قرار گرفت.

 

این طرح در ماده 12 می افزاید اگر وراثی برای پدیدآورنده اثر وجود نداشته باشد یا بر اثر وصایت به کسی منتقل شده باشد برای همان مدت به منظور استفاده عمومی در اختیار حاکم اسلامی و ولی فقیه قرار خواهد گرفت.

 

این در حالی است که کمیسیون فرهنگی مجلس در موضوع ماده 12 در صورت نبود وراث استفاده از حقوق مادی پدید آورنده اثر را برای همان مدت به منظور استفاده عمومی در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار داده بود که با اخطار خباز عضو کمیسیون اقتصادی مجلس و اعلام اینکه این موضوع در اختیار قرار دادن حقوق مولفان در صورت نبود وارث به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خلاف شرع است و اصلاح این ماده ،استفاده عمومی از حقوق مادی پدیدآورنده اثر از تاریخ مرگ پدید آورنده به مدت 50 سال در اختیار حاکمیت اسلامی قرار گرفت.

 

با چنین قیدی می توان پیش بینی کرد اختیارات وزارت ارشاد درباره آثاری که وارث ندارند کاملا محدود می شود البته قید در اختیار حاکمیت اسلامی قرار گرفتن مالکیت آثار بی وارث می تواند مورد بحث قرار گیرد که آیا این اختیار می تواند بار دیگر به وزارت ارشاد به عنوان نهادی دولتی و حکومتی واگذار شود؟

 

آنچه درباره اصلاح این ماده قانونی مهم است این نکته است که اصلاح آن اعاده شده از سوی شورای نگهبان بوده است.

سابقه طرح موضوع در مجلس چه بود؟

 

این طرح که از ابتدای طرح آن در مجلس با حاشیه هایی روبه رو بود از آنجا نشات گرفت که علی مطهری فرزند شهید مطهری مساله تعیین تکلیف آثار پدرش را با توجه به اتمام زمان 30 ساله مقرر در قانون قبلی مطرح کرد.

 

علی مطهری به این علت طرح مذکور را به مجلس ارائه کرده بود که بر اساس قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان، حق انتشار انحصاری آثار افراد تا 30 سال پس از درگذشتشان به وراث می‌رسد که با توجه به پایان این مهلت، انحصار این آثار از دست علی مطهری و انتشارات صدرا خارج می‌شد و بنابراین وی خواستار استثنا شدن آثار پدرش از این قانون شده بود.

 

اما کمیسیون فرهنگی با بررسی پیشنهاد علی مطهری در نظر گرفت به جای مستثنی کردن آثار شهید مطهری، سقف انتشار انحصاری آثار بزرگان را از 30 سال به 50 سال ارتقا داده و در صورت عدم وجود وارث، این حق را به وزارت ارشاد سپرد.
 
اما این طرح نیز پس از بررسی نمایندگان در صحن علنی تغییر کرد و بر اساس تذکر قانون اساسی یکی از نمایندگان مجلس، محدودیت زمانی استفاده از حق انحصاری انتشار آثار شهید مطهری حذف و همچنین به تمامی آثار مولفان و مصنفان و هنرمندان تعمیم یافت.
 
علی لاریجانی رئیس مجلس نیز این اخطار قانون اساسی را وارد دانست و گفت: ‌اگر حق تألیف جزو حقوق مسلم مؤلف باشد، طبق فرمایشات مقام معظم رهبری و امام خمینی (ره) این حق را شرعی بدانیم نمی‌توان برای آن حد گذاشت.
 
وی افزود: با توجه به اینکه این قانون برای قبل از انقلاب است، لذا این محدودیت زمانی شرعی نیست و اخطار وارد است.
نمایندگان مجلس بعد از مطرح شدن این اخطار آن را به رای گذاشته و این اخطار را وارد دانستند.
 
در آن زمان مقرر شد بر اساس مصوبه مجلس حقوق مادی پدید آورنده موضوع این قانون به موجب وصایت یا وراثت منتقل می‌شود و اگر وارثی وجود نداشته باشد یا در اثر وصایت به کسی منتقل نشده باشد به منظور استفاده عمومی در اختیار حاکم اسلامی و یا ولی فقیه قرار خواهد گرفت.
 
حال باید دید حرکت امروز مجلس چه واکنشی را از سوی وزارت ارشاد خواهد داشت و طبق اعلام قبلی حسینی، مخالفت این وزارتخانه با طرح مجلس چگونه طرح و پیگیری خواهد شد و این سوال نیز پیش روی وزارت ارشاد هست که مصوبه مجلس در حمایت کامل از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان و توجه به حقوق وراث چرا با مخالفت روبه رو می شود و ایرادهای وزارت ارشاد بدان چیست؟ و از سوی دیگر طرح جایگزین ارشاد چه ویژگی ها و مزایایی دارد و چه زمان اجرایی می شود؟