مروری بر مباحث گذشته
بحث ما در این رابطه بود که ماه مبارک رمضان، ماه بازگو کردن کلام رب یعنی تلاوت قرآن است و ماه سخن گفتن با رب یعنی دعا کردن است. گفتیم دعا مأثور و غیرمأثور دارد و دارای آداب و شرایطی است و بالأخره عواملی هستند که روی اجابت دعا تأثیرگذارند. برخی از این عوامل را هم ذکر کردیم، مثل عامل زمان و مکان. بحث به عوامل مکانیِ مؤثر بر دعا رسید و در این رابطه مکانهایی را هم به طور اختصار مطرح کردیم.
در جلسه گذشته به بحث ویژگیها و تأثیر «حائر حسینی»(ع) بر روی دعا رسیدیم و در آخر جلسه روایتی را مطرح کردیم که در آن، برای زائر امام حسین(ع) غیر از مسئله اجابت دعا، آثار دیگری را مطرح فرموده بودند؛ از قبیل شفا که در تربت حضرت است. روایتی میخوانم و بعد نکتهای را درباره مسئله امام حسین که درباره هیچ جای دیگر ندیدهام، عرض میکنم که البته راجع به اجابت دعا است و مرتبط با بحث است.
خصوصیات زیارت امام حسین(ع)
درباره بحث اجابت دعا که جلسه گذشته مطرح کردم، من فکر نمیکنم که چنین چیزی را نسبت به بقیه معصومینداشته باشیم. در آن روایت داشت که خداوند، امامت را در ذریه امام حسین قرار داد، شفا را در تربت او و بعد هم اجابت دعا را کنار قبر او گذاشته است.
در روایتی از امام ششم(ع) این تعبیر آمده است که «مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ لِلَّهِ وَ فِی اللَّهِ»، اگر کسی برای خدا و در راه خدا، قبر امام حسین را زیارت کند، یعنی رفتن و زیارت کردنش در ارتباط با خدا باشد، «أَعْتَقَهُ مِنَ النَّارِ»؛ خدا او را از آتش جهنم میرهاند.
در این روایت مسئله آمرزش گناهان مطرح شده است و اگر یادتان باشد در روایتی که جلسه گذشته خواندم، آمده بود که در قدم اول و هر قدمی که زائر برای زیارت حسین(ع) بر میدارد، شستوشو میشود. این هم، همان مطلب است ولی با تفاوت در تعبیر.
در ادامه روایت میفرماید: «وَ آمَنَهُ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ»؛ یعنی خداوند او را از زاری بزرگ، یعنی هول قیامت ایمن میسازد. این خیلی مهم است. در آن روز هولناک، که هولناکترین روزها است، او را از بیتابی و فزع، ایمن میکند. یعنی دومین چیزی که خداوند به زائر حسینی میدهد، این است. ما در باب قیامت داریم که آن روز، « یَومَ یَفِرُّ المَرء مِن أَخیه»(سوره عبس، آیه 34) است؛ یعنی برادر از برادرش میگریزد.
آیات قرآن را نگاه کنید. فرزند از پدر و مادر خودش فرار میکند. مادر از بچهاش فرار میکند. در قیامت یک فریادِ «وانفسا» از همه مردم بلند است، که من این مطلب را قبلاً بحث کردهام. حتی انبیاء هم در روز قیامت «وانفساه» میگویند. آنوقت حضرت میفرماید «وَ آمَنَهُ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ»؛ یعنی خداوند زائر حسین را در هولناکترین روز که روز قیامت است، در امن و امان قرار میدهد. این اثر زیارت امام حسین(ع) است.
سومین اثری که زیارت اباعبدالله دارد این است که: «وَ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِلَّا أَعْطَاهُ». (وسائل الشیعه، 14، 499) زائر حضرت هیچ حاجتی از خواستههای مادی و معنویاش را تقاضا نمیکند، مگر این که خدا به او میدهد.
یکی دیگر از ویژگیهای حرم امام حسین(ع)
اما آنچه میخواستم بگویم، خصوصیتی است که من در بقیه جاها ندیدهام. حالا من چند روایت را میخوانم تا مطلب روشن شود. در روایتی آمده است که امام صادق(ع) در مدینه بودند و روزی بیمار شدند؛ «أصابَهُ وَجَعٌ فَأَمَرَ مَنْ عِنْدَهُ أَنْ یَسْتَأْجِرُوا لَهُ أَجِیراً یَدْعُو لَهُ عِنْدَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ»؛ حضرت به اطرافیانشان فرمودند بروید کسی را اجیر کنید که از من نیابت کند و به کربلا برود و آنجا برای من دعا کند.
«فَخَرَجَ رَجُلٌ مِنْ مَوَالِیهِ»؛ یکی از غلامان و خدمتکارانِ حضرت از خانه بیرون رفت که یک نفر را اجیر کند و به کربلا بفرستد. «فَوَجَدَ آخَرَ عَلَى الْبَابِ»؛ بیرون که رفت، دید کسی کنار درب منزل است. حالا آن شخص میخواست خدمت حضرت برسد یا کار دیگری داشت، معلوم نیست. خلاصه کنار در بوده است. «فَحَکَى لَهُ مَا أمَرَ بِهِ»؛ غلام قضیه را برای او نقل کرد که الآن حضرت به من امر کردند که بروم و کسی را اجیر کنم و به کربلا بفرستم که آنجا برای شفای ایشان دعا کند. «فَقَالَ الرَّجُلُ أَنَا أَمْضِی»؛ کسی که کنار در بود، گفت من میروم.
این روایت، روایت خیلی زیبایی است. میخواستم از آن عبور کنم، ولی حیفم آمد. گفتم این را بخوانم تا ببینید قضیه از چه قراری است. بعد آن کسی که مقابل در بود، جملهای گفت که چه بسا در ذهن بعضی از شما هم بیاید. گفت: «لَکِنَّ الْحُسَیْنَ إِمَامٌ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ»؛ امام حسین، امامی است که اطاعت از او واجب است؛ «وَ هُوَ أیْضاً إِمَامٌ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ»؛ و امام صادق هم امامی است که مفترض الطاعۀ است؛ «فَکَیْفَ ذَلِکَ»؛ گفت این یعنی چه؟ این چه کاری است؟ خوب او یک امام است، خود این آقا هم امام است؛ چرا باید یک نفر را اجیر کند که برود پیش آن امام، برای او دعا کند؟!
جایی که خدا دوست دارد از آنجا خوانده شود
«فَرَجَعَ إلَی مَولَاهُ»؛ خادم برگشت و نزد امام صادق(ع) آمد. «وَ عَرَّفَه قَولَهُ»؛ جریان را گفت که آقا من رفتم کنار در، دیدم کسی ایستاده، به او مطلب را گفتم، او هم گفت که من خودم میروم. اما یک چنین حرفهایی هم به ما زد که هر دو امام هستند و اطاعتشان واجب است، پس چرا باید این کار را کرد؟ «فَقَالَ(ع) هُوَ کَمَا قَالَ»؛ حضرت فرمودند حرفهایش درست بود.
نایب گرفتن برای دعا کردن در حرم حسینی
مطلب دیگری که از این روایت به دست میآید این است که لازم نیست حاجتمند، خودش در حرم حسینی باشد و برای خواستهاش دعا کند. راجع به اماکن دیگر، حاجتمند خودش به آنجا میرود و دعا میکند و حاجتش را از خدا میخواهد. یعنی اثرگذاری مکان بر روی دعا در جایی است که داعی ـدعا کنندهـ در آن مکان حضور یابد و خودش دعا کند، جز در ارتباط با حرم امام حسین(ع) که دعای نیابی هم در آنجا مستجاب است و تأثیر دارد.
از این روایت این به دست میآید که در باب حرم حسینی لازم نیست حاجتمند خودش در آن مکان حضور پیدا کند و دعا کند تا مستجاب شود. اگر نایب هم بفرستد و نایبش در آن مکان برای او دعا کند مستجاب است. این هم خصوصیتی است که ما در مورد اماکن دیگر نداریم.
امام صادق(ع) فرمودند: حرفهای او درست است هم من، هم امام حسین، امام مفترض الطاعه هستیم؛ ولی او این را نمیداند که آن مکان، روی اجابت دعا اثر دارد، به قدری هم اثر دارد که لازم نیست خود حاجتمند در آنجا حضور پیدا کند؛ بلکه اگر نایب هم به آنجا برود، باز هم آن مکان اثر دارد.
حائر حسینی، در رتبه بیت الله الحرام
ما در فقهمان در بحث «صلاة مسافر» داریم که نماز مسافر شکسته است و میگوییم قصر واجب است مگر در اماکن اربعه. یعنی در فقه اماکنی مطرح است که در این مکانهای چهارگانه مسافر با اینکه مسافر است، مخیّر بین قصر و اتمام است. یعنی هم میتواند نمازش را تمام بخواند و هم شکسته.
یکی از آن مکانها، مسجدالحرام است که بالاترین مکان از نظر قداست است. بعد مسجدالنبی است و بعد از آن مسجد کوفه است؛ چهارمی هم حائر حسینی است. من مسئله شرعی گفتم. به رسالهها که مراجعه کنید، خواهید دید که همه این مسئله را دارند و این حکم، متفق علیه است. در اماکن اربعه با آن که مسافر هستی، میتوانی نمازت را کامل بخوانی. در تمامی اماکن مسافر باید نمازش را قصر بخواند، جز در این اماکن خاص. پس وقتی که در حرم حسینی وارد شدی، حتی اگر مسافر باشی هم میتوانی نمازت را تمام بخوانی. پس میبینیم این مسئله حتی به احکام فقهی هم سرایت کرده است. اینکه میبینید حرم حضرت یک چنین ارزشی پیدا کرده است و در کنار مساجد بزرگ قرار گرفته است، به این خاطر است.
حرم مطهر امام رضا(ع)
یکی دیگر از مکانهایی که در دعا مؤثر است، حرم مطهر امام هشتم است. من روایتی از امام هادی(ع) میخوانم که حضرت فرمود: «مَنْ کَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَاجَةٌ فَلْیَزُرْ قَبْرَ جَدِّیَ الرِّضَا بِطُوسَ وَ هُوَ عَلَى غُسْلٍ وَ لْیُصَلِّ عِنْدَ رَأْسِهِ رَکْعَتَیْنِ وَ لْیَسْأَلِ اللَّهَ تَعَالَى حَاجَتَهُ فِی قُنُوتِهِ فَإِنَّهُ یَسْتَجِیبُ لَهُ».(بحارالانوار، 99،49) اگر کسی حاجتی داشته باشد، مزار امام هشتم را در طوس زیارت کند، اول غسل کند، بعد برود بالا سر و دو رکعت نماز بخواند، در قنوت حاجتش را بخواهد که خدا هم از او میپذیرد و دعایش مستجاب میشود.
حرمهای ائمه اطهار
یک روایتی از امام هشتم است که از نظر طلبگی این مطلب از آن به دست میآید که قبور ائمه اطهار دارای این اثر هستند که اگر انسان در آنجا دعا کند دعایش مستجاب است. حضرت فرمودند: «لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَى شَیْءٍ مِنَ الْقُبُورِ إِلَّا إِلَى قُبُورِنَا»؛ اینکه آدم بخواهد زحمت بکشد و راه بیفتد که به محل دفن کسی برود، ارزش چندانی ندارد مگر اینکه خودش را برای زیارت قبور ما به زحمت بیاندازد و بخواهد به زیارت ما بیاید.
منظور از «قبورنا» قبور ائمه اطهار است. بعد حضرت راجع به خودشان میفرماید: «أَلَا وَ إِنِّی مَقْتُولٌ بِالسَّمِّ ظُلْماً وَ مَدْفُونٌ فِی مَوْضِعِ غُرْبَةٍ فَمَنْ شَدَّ رَحْلَهُ إِلَى زِیَارَتِی اسْتُجِیبَ دُعَاؤُه وَ غُفِرَ لَهُ ذَنْبُهُ». (وسائل الشیعه، 14، 562) من با سمّ و ظالمانه کشته میشوم و در سرزمین غربت نیز دفن خواهم شد؛ پس اگر کسی به زیارت من بیاید، دعایش مستجاب است.
من خواستم از این روایت، این مطلب را عرض کنم که چه بسا از صدر این روایت اینطور ظاهر شود که اثر استجابت دعا نسبت به قبور تمام ائمه است. یعنی با توجه به این که در صدر روایت، سخن از قبور تمام ائمه است، این اثر استجابت دعا، هرچند که تصریح به قبر امام هشتم دارد، ولی نسبت به قبور دیگر ائمه هم ثابت است.
مسجد کوفه
در باب مساجد هم ما درباره مسجد کوفه از امیرالمؤمنین(ع) روایت داریم که حضرت فرمودند: «مَا دَعَا فِیهِ مَکْرُوبٌ بِمَسْأَلَةٍ فِی حَاجَةٍ مِنَ الْحَوَائِجِ إِلَّا أَجَابَهُ اللَّهُ وَ فَرَّجَ عَنْهُ کُرْبَتَه». (الکافی، 3، 491) اگر کسی که گرفتار است، در مسجد کوفه حاجتی از حوائجش را از خداوند بخواهد، خداوند آن را برآورده میکند و گرفتاریاش را برطرف میسازد.
مسجد سهله
درباره مسجد سهله هم از امام صادق(ع) روایت داریم که حضرت فرمودند: «مَا أَتَاهُ مَکْرُوبٌ قَطُّ فَصَلَّى فِیهِ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ وَ دَعَا اللَّهَ إِلَّا فَرَّجَ اللَّهُ کُرْبَتَه». (الکافی، 3، 495) هیچ دردمندی به این مسجد نمیآید که مابین نماز مغرب و عشا دعا کند، مگر آن که خداوند گره از کارش میگشاید. البته دعا در این مسجد، خصوصیت دارد؛ یعنی فرد باید اول نماز بخواند و ما بین نماز مغرب و عشا دعا کند که من این دو مورد را به عنوان نمونه گفتم.
مساجد
من در گذشته درباره تأثیر «مطلقِ مساجد» بحثم کردهام و الآن تکرار نمیکنم. در مورد مطلق مساجد هم عرض کردم که از ائمه ما این معنا رسیده است که من در جلسه گذشته هم به آن اشاره کردم که دستور دادهاند اول برو وضو بگیر، بعد به مسجد برو و دو رکعت نماز بخوان، بعد هم حاجتت را بخواه.
مقایسه ارزشی مکانها و زمانها
من بحث را جمع بندی کنم که به طور کلی عامل زمان و عامل مکان، در اجابت دعا مؤثر هستند؛ البته نه تأثیرگذاری که یکنواخت باشد. من دیگر نخواستم وارد این بحث شوم و بین این عوامل موازنه برقرار کنم. موازنه در زمانها را انجام دادم، ولی نمیرسم در مکانها موازنه کنم و البته بحث هم تمام نشد. بحث بالاتر هم، موزانه بین زمان و مکان است که بخواهیم برتری زمان و مکان را بر یکدیگر بررسی کنیم.
من فقط یک اشاره کنم که اثرگذاری این عوامل مطلق نیست. یعنی نمیتوانیم بگوییم که مطلقِ زمان بر مکان مقدم است یا مکان بر زمان مقدم است؛ اینها مطلق نیست. بلکه این به ارزش آنها بستگی دارد. مثلاً فرض کنید الآن راجع به حرم امام حسین(ع) دیدید که چقدر ارزشش بالا است. انسان خوب میفهمد که از نظر ارزشی حرم امام حسین(ع) در اوج قرار دارد و خیلی بالا است.
لذا باید اینها را موردی بحث کرد. من کلیِ این بحث را برای آنهایی که اهل بحث هستند گفتم که باید اینها را موردی بررسی کنیم تا بعداً بتوانیم بین این عوامل مقایسه کنیم. من تا اینجا بحثم را بستم و خیلی هم طول کشید، اما چارهای نبود.
تقسیم بندی ادعیه مأثور
گفتیم دعا بر دو قسم است، مأثور و غیرمأثور. تمام این بحثهایی که من تا به حال در این چهار سال کردم، در ارتباط با دعای غیرمأثور بود. تازه میخواهم وارد بحث دعای مأثور شوم.
دعاءُ المأثورِ عَلَی قِسْمَین؛ بنا بر یک تقسیم بندی دعاهای مأثور، یعنی دعاهایی که از معصومین بهدست ما رسیده است، دو قسم هستند؛ یک قسم «موقت» هستند و یک قسم «غیرموقت». این یک تقسیمبندی در مورد دعای مأثور است.
یک بحث دیگری همینجا مطرح است که حضرات دعاهای خود را در چه قالبی ریختهاند؟ من قبلاً به حفظ قالب اشارهای کردم، ولی حالا وارد آن میشوم. مثلاً صحیفه سجادیه دعاهایش را که میبینید، همه را قالبریزی کردهاند؛ یعنی در یک شکل خاص ریختهاند. بحث دیگر هم، بحث مضامین دعا است که مربوط به محتوای ادعیه است. إنشاءالله از جلسه آینده وارد این بحث میشوم.
توسل به منتسبین حسین(ع) هم کارساز است
بروم سراغ توسلم؛ من عرض کردم و در روایات و مقاتل ما هم آمده است که اهل بیت حسین(ع) در این سفر، یک ورود به کوفه داشتند، یک ورود به شام و یک ورود هم به مدینه دارند.
نقل شده است وقتی از زینالعابدین(ع) سؤال کردند در این سفر و در این حوادثی که پیش آمد، کجا به شما خیلی سخت گذشت، حضرت مکرر فرمود: «الشّام الشّام»؛ حادثههایی که آنجا اتفاق افتاد تلختر از همه این حوادث بود. حالا من میروم سراغ یک حادثه از حوادث شام و البته نکتهای را هم عرض میکنم که در رابطهای با بحث است.
بعضی از خصوصیاتی که حسین دارد این است که امامت در ذریه او، شفا در تُربتش، اجابتِ دعا در حائر حسینی است. این مطلب را خوب گوش کنید. یکی از چیزهایی که انسان به صورت وجدانی احساس میکند این است که توسل به کسانی که منتسب به حسین(ع) هستند هم مؤثر است. کسانی که در حادثه کربلا بودند مثل اباالفضل(ع) که اصلاً اسمش را باب الحوائج میگذارند یا دیگران، توسل به آنها هم حاجت میدهد و ما درباره آن قبلاً بحث کردهایم. توسل به ابالفضل و کسانی که در حادثه کربلا بودند در اجابت دعا، اثرگذاری دارد و درک این تأثیرگذاری هم وجدانی است…
-----------------------------------------
منبع: پایگاه اطلاع رسانی آیت الله شیخ مجتبی تهرانی
نظر شما