محمدعلی علومی نویسنده که این روزها رمان "ظلمات" را در نشر افکار در دست ویرایش دارد، ساعتی را میهمان گروه فرهنگ و ادب خبرگزاری مهر بود و درباره این رمان که پس از 4 سال تصمیم به چاپ آن گرفته است، صحبت کرد.
وی در ابتدای سخنانش از فرم روایی داستان اینگونه گفت: در این کار سعی شده از لحاظ فرم برگشتی آگاهانه داشته باشم به سنت نقالی چراکه نقال ها و هنر نقالی در تاریخ فرهنگ ایران واسط های هوشمندی بین قصه های مردم و ادبیات کلاسیک و درخشانی چون ادبیات فردوسی در شاهنامه بوده اند.
نویسنده "شاهنشاه در کوچه دلگشا" ادامه داد: گرچه توجه به این سنت نادیده گرفته شده ولی ما در مواردی این توجه را در ادبیات داریم که نمونه درخشان آن امیرارسلان نامدار است. البته وقتی از ارجاع به سنت نقالی حرف می زنم منظورم پیش از رمان نیست بلکه هدف تلفیق رمان به معنای تئوریک آن و سنت های فرهنگی همچون نقالی است.
علومی با اشاره به اینکه رمان "ظلمات" فضایی اسطوره ای درباره زلزله بم دارد و می توان آن را ادامه "آذرستان" دانست، توضیح داد: این رمان حاوی بحث تراژدی در کویر ایران است. خشونت و بی رحمی طبیعت در مناطق کویری چه در ایران و چه در هر جغرافیای کویری دیگری در جهان باعث ایجاد یک جنبه از تراژدی با دامنه گسترده در روابط بین انسان و طبیعت و انسان با انسان می شود که بسیار در خور توجه است و تاثیرات آن در روابط اجتماعی کاملا دیده می شود. از آنجا که داستان "ظلمات" در بم می گذرد در این رمان هم زمینه های بسیار قابل توجهی برای رفتن به سوی تراژدی وجود دارد.
وی افزود: در بحث زبان هم از لهجه قدیمی مردم بم استفاده کرده ام و خیلی از لغات و اصطلاحات از فارسی دوره ساسانی است و به همین دلیل ممکن است زبان داستان خیلی فاخر و دور از زبان روزمره جلوه کند ولی زبان مردم منطقه و شکل عادی گفتگوهای روزمره شان همین گونه است و زبان مردم منطقه به طور طبیعی حامل اساطیر منعکس شده در فرهنگشان است.
این طنزپرداز با تاکید بر اینکه استفاده از زبان بومی کتاب را برای مخاطب عام دیرفهم نمی کند توضیح داد: استفاده از کلمات بومی به گونه ای نیست که متن را برای اکثریت غیرقابل فهم کند و کم پیش می آید که واژه ای نیاز به توضیح داشته باشد. البته به دلیل نفوذ رسانه ها به ویژه تلویزیون بین مردم منطقه، لهجه تهرانی در همه جا رواج پیدا کرده است ولی من در این رمان سعی کرده ام زبان بومی را زنده نگه دارم.
علومی افزود: برخی واژه ها در حافظه قومی ما جا دارند که بر اساس استعاره شکل گرفته اند و این ویژگی در زبان مردمی که با طبیعت بیشتر سر و کار دارند بیشتر دیده می شود تا مردمی که در شهرها با امور اداری و روابط مبتنی بر ساختار کاری و اداری در ارتباط هستند. به هر حال در این اثر از افراط در به کارگیری واژه های بومی خودداری کرده ام تا اراتباط مخاطب با متن مشکل نشود بلکه سعی کردم واژه ها را در بافت خود اثر و در حد اعتدال به کار گیرم.
نویسنده "بم امید بردمیدن" نمونه های موفق ادبی در به کارگیری از زبان بومی قابل فهم را اینگونه نام برد: شعر اخوان ثالث و داستان دولت آبادی و احمد محمود از نمونه هایی است که به اعتدال از زبان بومی بهره برده و به غنای زبان افزوده اند.
وی درباره دلیل انتخاب نام "ظلمات" برای کتاب توضیح داد: ظلمات به معنای تیرگی نشانگر مضمون رمان است. در کتاب دوره ای از تاریخ ایران در منطقه بم بیان می شود و داستان درباره جدال آشکار و پنهان دو پسرعمو را به تصویر می کشد که در اساطیر هم این موضوع جالب توجه است که افرادی که در جدال با یکدیگر قرار می گیرند به نوعی ریشه مشترک خونی دارند. این رمان از این وجه هم به فضای اساطیری نزدیک می شود.
علومی دلیل توجه به تاریخ بم در رمانش را اینگونه تشریح کرد: همانطور که زنده یاد باستانی پاریزی می گوید اگر می خواهیم تاریخ ایران را بشناسیم ناگزیر از شناخت تاریخ کرمان هستیم. این خطه در تاریخ ایران نقش مهم و کهنی دارد و شخصیت های مهمی در دامن کرمان تربیت شده اند و من به عنوان یک کرمانی نمی توانم در آثارم به این موضوعات نگاهی نداشته باشم.
این پژوهشگر در پایان با تاکید بر اینکه "ظلمات" را نمی توان یک رمان تاریخی دانست گفت: موضوع رمان تاریخی مورد مناقشه است. وقتی اثری زمانی قبل از صد سال اخیر را بررسی می کند در نوع رمان تاریخی می گنجد که با این تعریف "ظلمات" کاملا معاصر است و وقتی می گویم تاریخی است یعنی برآمدی از یک تاریخ اجتماعی برای قومی را که از زمان ساسانیان به بعد در معرض ستم بوده اند، بیان می کند.
نظر شما