سیل؛ حادثه ای طبیعی و هزینه غیر طبیعی برای گردشگری گیلان

 به گزارش خبرنگار مهر در رشت، بارها دیده و شنیده ایم که سیلی آمد و جان انسانهای بیگناه را گرفت و یا اینکه منجر به زیانهای مادی فراوانی شد. این زیانها، خسارتهای آنی سیل هستند چرا که هر سیلی را تبعاتی هم هست که ارزش ریالی آن شاید قابل برآورد و محاسبه نباشد.

با وجود این در هنگام یا پس از یک بارندگی شدید مقدار دبی رودخانه به سرعت افزایش یافته و در نتیجه آب از بستر عادی خود سرریز کرده و دشت سیلابی و مناطق اطراف را در بر می گیرد که اگر در اثر این سرریزی زیانهای جانی و مالی و یا هر دو به بار آید، بعنوان سیل از آن یاد می شود.

حال سئوال اینکه آیا سیل تنها یک حادثه طبیعی است؟  بدیهی است که سیل نمی تواند فقط بعنوان یک حادثه طبیعی قلمداد شود بلکه امروزه بدلیل دخالتهای بی رویه انسانها در بسیاری از نقاط که قبلا سیلی نداشته شاهد این پدیده هستیم. بنابراین برآیند دخالت انسان منجر به برهم خوردگی نظم طبیعی می شود و برای اینکه طبیعت دوباره به نظم دیگری برسد، مجبور است رفتارهایی را از خود بروز دهد که شاید به زعم ما خوشایند نباشد.

 بعنوان مثال و برای روشن شدن مطلب، رودخانه ای را در نظر بگیرید که در حالت عادی آب زلالی در بستر آن جریان دارد که  بطورقطع غیر از این بستر عادی در بخشهای از مسیر خود یک بستر سیلابی نیز  دارد.

از دیدگاه انسانها این بستر مکان مناسبی را برای برخی فعالیتها فراهم ساخته ازجمله کشاورزی،  ساختمان سازی و.. . که اگر غفلتی صورت گیرد و از چنین مکانهایی استفاده شود و تدابیر ویژه ای اندیشیده نشود باید منتظر هجوم سیلابی که به طور قطع در آینده ای نه چندان دور اتفاق خواهد افتاد، بود. با وجود این می توان گفت نتیجه چنین پدیده ای غیر از آسیب و سرگردانی نخواهد بود.

بنابراین نقش انسان تاحدودی با این مثال کوچک مشخص شد و از این قبیل، مثالهای فراوانی وجود دارد همچنین با اندکی تامل در می یابیم که کجای کار خطا صورت گرفته و گرفتاری و مشکل به وجود آمده است.

یک کارشناس آبخیزداری در این رابطه و در بیان تفاوت بین مناطق سیل خیز و سیل گیر گفت: سیل در رودخانه ها و آبراهه ها اتفاق می افتد و هر رودخانه ای از اجتماع آبراهه های کوچک و بزرگ فراوانی تشکیل می شود که البته همه آنها در یک مساحتی حضور دارند که عهده دار زهکشی مساحت مورد نظر هستند و در  نهایت از طریق رودخانه اصلی به خارج از آن مساحت منتقل می شود.

محمدباقر رفعتی افزود: به مساحت قابل زهکشی هر رودخانه توسط آبراهه های آن در اصطلاح علمی حوزه آبخیز گفته می شود.

وی عنوان کرد: مناطق سیل خیز در یک حوزه آبخیز به مکانهایی گفته می شود که آب ناشی از بارندگی و یا ذوب برف بنا بر دلایلی چون فقر پوشش گیاهی،  سنگ بستر یکپارچه و نفوذ ناپذیر، شیب توپوگرافی بالا نتواند در زمین نفوذ کند. بنابراین تشکیل هرزآب داده که بسرعت بطرف پائین به راه می افتند و در همین اثنا این هرز آبها هم می توانند مشکلاتی را ببار آورند که مهمترین آنها فرسایش خاک است.

این کارشناس آبخیزداری ادامه داد: مناطق سیل گیر مناطقی هستند که هرزآبهای تولید شده ازمناطق بالادست پس از بهم پیوستن بدلیل تغییر شیب توپوگرافی، ازبستر اصلی خود خارج و وارد آن می شوند و مشکلات عدیده ای از جمله تخریب بناهای انسانی و انباشت گل ولای در چنین مناطقی ایجاد می شود.

 مناطق سیل خیز استان شناسایی و مدیریت شود

وی در پاسخ به سئوالی مبنی براینکه مناطق سیل خیز و سیل گیر را چگونه باید شناخت، اظهارداشت: از مهمترین نشانه های مناطق سیل خیز شیب توپوگرافی بالا، فقر پوشش گیاهی، وجود سنگ بستر توده ای، یکپارچه و نفوذ ناپذیر، وجود نشانه های از اشکال فرسایشی مانند شیارها، خندق، آبراهه و ...است.

همچنین عریض بودن نسبی بخشهایی از مسیر رودخانه که غالبا کاربری مسکونی، کشاورزی  و.. . پیدا می کنند، انباشت رسوبات رودخانه ایکه هر قدر اندازه ذرات تشکیل دهنده  این رسوبات بزرگتر باشد قدرت تخریبی سیل بیشتر خواهد بود از نشانه های مناطق سیلگیر است.

رفعتی زیانهای ناشی از سیل را تلفات انسانی و حیوانی، تخریب اراضی کشاورزی و باغها، انباشت رسوب در دریاچه سدها  تالابها، کانالها و نهرهای آبیاری و ...، تخریب سازه های خطی مانند راه پل خطوط آب برق و گاز، تخریب واحدهای مسکونی، تجاری، آموزشی، مذهبی و...، گل آلودگی آب و آسیب به محیط زیست گیاهی و جانوری، رانش زمین و تبعات ناشی ذکر کرد.

لزوم راه اندازی سیستم هشدار سیل در حوزه های آبخیز استان

وی همچنین راههای ایمنی از سیل را  دوری از مناطق سیل خیز و سیل گیر و راه اندازی سیستم هشدار سیل و آبخیزداری در حوزه های آبخیز دانست.

رفعتی در ادامه به نقش آبخیزداری در کنترل سیل و کاهش زیانهای آن اشاره کرد و گفت: یکی از اقدامات اساسی برای کنترل سیل در حوزه های آبخیز انجام عملیات آبخیزداری در قالب برنامه های مدیریتی و اجرایی است، به این معنا که بعد از مطالعه حوزه آبخیز نقاط ضعف و قوت، ظرفیتها و محدودیتهای آن از دیدگاه آبخیزداری مورد شناسایی قرار می گیرد که یکی از مهمترین مسائل و معضلات در حوزه های آبخیز سیل است.

وی عنوان کرد: با هدف رفع معضلات و یا کنترل آنها در آبخیزداری روشهایی اجرایی شامل اقدامات بیولوژیکی مانند بذرکاری، بذرپاشی، کپه کاری، نهالکاری، علوفه کاری، اقدامات مکانیکی شامل ساخت بندهای گابیونی، بتنی، سنگی، ملاتی، خشکه چین و سبک و اقدامات بیومکانیکی  مانند احداث بانکت، تراسبندی، کنتور فارو و روشهای مدیریتی شامل اصلاح شخم، حفاظت و قرق پیش بینی شده است.

30 رودخانه گیلان سیل خیز است

در استان گیلان 52 رودخانه به چشم می خورد که از مناطق مرتفع درغرب وجنوب استان سرچشمه گرفته که با واسطه (تالاب انزلی) و یا بدون واسطه به دریای خزر متصل می شود.

باستثنای رودخانه های سفید رود، آستاراچای و بخش کوچکی از پلرود بقیه در تمامی گستره خویش به استان گیلان تعلق دارند.

آمار سیلهای موجود در بانک سیل مدیریت آبخیزداری گیلان وجود حدود 30 رودخانه سیل خیز را دراستان به اثبات می رساند (معادل 57.7 درصد) که در این میان رودخانه سفیدرود خود به تنهایی مرکب از آبراهه های کوچک و بزرگ متعددی است که بلحاظ  سیل خیزی و اثرات منفی ناشی از بروز سیل بیشترین اهمیت را دارد.

ازجمله رودخانه های سیل خیز دیگر استان آبراهه های منطقه جمال آباد منجیل،آبراهه های منطقه علی آباد رودبار، آبراهه های منتهی به شهر رودبار از سمت غرب مانند کوشک دوگاهه و...، آبراهه های منطقه رستم آباد تا جوبن و رودخانه سیاهرود (توتکابن) است.

 تقسیم بندی رودخانه های گیلان بلحاظ درجه سیل خیزی به رودخانه های که بیشتر یا مساوی پنج بار سیلابی شده اند پلرود (زیرحوزه چاکرود منطقه ملکوت - لروداز شهرستان املش)، خشکرود از شهرستان رودسر، گرکانرود (منطقه آق اولر از شهرستان تالش)، ماسوله رودخان از شهرستان فومن و سفیدرود (منطقه علی آباد شهرستان رودبار) را شامل می شود.

همچنین رودخانه های پسیخان از شهرستان شفت - کیارود از شهرستان املش، شلمانرود از شهرستان لنگرود، ناورود از شهرستان تالش، مرغک از شهرستان ماسال و شاندرمن و سفیدرود شامل سیاهرود توتکابن دوگاهه کوشک و جوبن رودخانه های هستند که بیش از یکبار و کمتر از پنج بار سیلابی شده اند.

علاوه براین رودخانه های که در این مدت فقط یکبار سیلابی شده اند آستاراچای هودول کانرود سیره لیره و چلوند از شهرستان آستارا، لمیر حویق جوکندان خواجه کری و نوکنده از شهرستان تالش، شفارود چاف رود از شهرستان رضوانشهر، خالکایی از شهرستان ماسال و شاندرمن، پلنگ رودخان از شهرستان صومعه سرا، قلعه رودخان و گشت رودخان از شهرستان فومن، لزرجان آچاررود و مرسارود از شهرستان رودسر را شامل می شود.

در شش رودخانه گیلان سیلی به ثبت نرسیده است

همچنین در رودخانه های گوهررود و سیاهرود از شهرستان رشت، شنرود از شهرستان سیاهکل، لنگرودخان از شهرستان لاهیجان، رودخانه ذیلکی (شهربیجار) از شهرستان رودبار سیلی از آنها به ثبت نرسیده است.                

با توجه به این مسئله پیشنهاد می شود، انجام هرگونه عملیات عمرانی و کشاورزی در حوزه های سیل خیز با نگاه عدم تشدید سیل همراه باشد، مناطق سیل گیر در حوزه های سیل خیز شناسایی و از هرگونه ساخت و ساز مسکونی، آموزشی، تجاری و ... ممانعت شود، از اقدام به هر نوع فعالیتی که حوزه های فاقد سیل استان را دچار بحران کند بشدت پرهیز شود، در کاهش و کنترل سیل نگاه فراسازمانی داشت یعنی تنها یک نهاد یا ارگان را مسئول کنترل سیل نباشد، اجرای عملیات آبخیزداری در حوزه های که بلحاظ سیل خیزی قابل اهمیت هستند در اولویت قرار گیرند و باور داشت که اگر بخواهیم مسئله سیل و سیلاب قابل کنترل است.