به گزارش خبرنگار مهر، نشست نقد و بررسی کتاب "زبان و تصویر جهان" با حضور سروش دباغ مؤلف کتاب و فاطمه مینایی و مصطفی ملکیان عصر دیروز یکشنبه دوم آبان در مؤسسه معرفت و پژوهش برگزار شد.
مصطفی ملکیان در این نشست با اشاره به اینکه کتاب "زبان و تصویر جهان" موضوعات مختلفی را مورد بررسی قرار داده، گفت: این کتاب مجموعه مقالاتی درباره فلسفه ویتگنشتاین است که بررسی همه آنها مستلزم زمان زیادی است و هر پاراگراف آن باید به طور جدی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. تأکید بنده بر مقاله دوم این کتاب با عنوان "ویتگنشتاین متأخر و واقعگرایی اخلاقی" است.
وی افزود: بر این مقاله نقدهای جدی وارد است. البته این نقدها به دکتر دباغ نیست بلکه به کسانی است که دست به تقسیم بندی درباره واقعگرایی اخلاقی زده‌اند. رویکرد نویسنده در این مقاله به اخلاق، وجود شناسی بوده است و بر این اساس واقعگرایی اخلاقی و ناواقعگرایی اخلاقی از منظر وجود شناختی مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده این تقسیم بندی را پذیرفته که به نظر بنده این تقسیم بندی مشوش است.
وی تصریح کرد: بحث واقعگرایی اخلاقی از منظر وجود شناختی یعنی اینکه آیا اوصاف دهگانه اخلاقی چون خوبی، بدی، درستی، نادرستی، باید، نباید، وظیفه، مسئولیت، رذیلت و فضیلت در عالم واقع مصداقی دارند یا نه. واقعگرایان اخلاقی معتقدند که این اوصاف اخلاقی در عالم واقع مصداقی دارند. در مقابل، ناواقعگرایان اخلاقی معتقدند که این صفات در عالم خارج مصداقی ندارند.
مؤلف "سیری در سپهر جان" افزود: امور واقع به دو دسته تقسیم می‌شوند. یکی امور واقع زمان‌مند و مکان‌مند که در بند زمان و مکان هستند که امور انضمامی هستند. دیگری امور واقعی که زمان‌مند و مکان‌مند نیستند و انتزاعی هستند. امور واقعی که انضمامی هستند خود به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ آنها که در درون ذهن هستند، آنهایی که در خارج ذهن هستند و یا اموری که ترکیبی از ذهن و عین هستند. برای مثال، مزه و بو اموری از تلفیق عالم ذهن و عین هستند. به این امور در فلسفه و فیزیک کیفیات ثانویه می‌گویند.
وی تصریح کرد: بر این اساس کسی که واقعگرای اخلاقی است باید مشخص کند که اوصاف اخلاقی انضمامی هستند یا انتزاعی. اگر انضمامی است باید مشخص کند که به کدام قسم تعلق دارد. در این کتاب تقسیماتی که از وقعگرایی اخلاقی صورت گرفته مبهم است و همانکونه که اشاره شد این انتقاد به کسانی است که این تقسیم بندی را انجام داده‌اند.
مینایی: ویتگنشتاین ما را از خطاهای زبانی بر حذر می‌دارد
در ادامه این نشست فاطمه مینایی عضو هیأت علمی دانشنامة جهان اسلام با اشاره به اینکه ویتگنشتاین مفاهیمی ابداع کرده که بحث برانگیز است، گفت: مفاهیمی چون شباهت خانوادگی بحث برانگیز هستند و مفاهیمی چون تصویر جهان بصیرت بخش هستند. مفهوم تصویر جهان با مفهوم نحوه زیست پیوند دارد. این مفهوم اگرچه توسط هگل مورد بررسی قرار گرفته ولی با نام ویتگنشتاین شناخته می‌شود.
وی افزود: مقاله ششم این کتاب به بررسی سوژه متافیزیکی پرداخته که از بحثهای مبهم فلسفه ویتگنشتاین است. ویتگنشتاین معتقد است که "سوژه" مرز جهان است و نه شیئی در جهان.
مؤلف "فلسفه لایب‌نیتس" تصریح کرد: ویتگنشتاین سوژه را با چشم مقایسه می‌کند و می‌گوید چشم میدان دید ایجاد می‌کند ولی خود در درون آن میدان دید قرار ندارد. با این قیاس سوژه حد و مرز جهان است که در خود آن قرار ندارد.
وی افزود: با این تفسیر برای ویتگنشتاین شکاکیت معنا ندارد. اگر"من" یک شی بودم می‌شد در مورد آن گزاره‌های درست و نادرست را به کار برد و بیان کرد. چون از نظر ویتگنشتاین "من" تجربی وجود ندارد لذا نمی‌توان داده‌های تجربی به آن نسبت داد و گزاره‌های درست و یا نادرست در مورد آن به کار بست.
وی در پایان خاطر نشان کرد: ویتگنشتاین در سراسر دوره فکری خود اعم از متقدم و متأخر معتقد بود که کار فیلسوف صرف کار داشتن با زبان است. ویتگنشتاین ما را از خطاهای زبانی بر حذر می‌دارد و می‌گوید فیلسوف باید مراقب باشد تا زبان او را مسحور نکند.
نظر شما