آب بندانها؛ ظرفیت های فراموش شده شمال در فصل خشکسالی

به گزارش خبرنگار مهر در رشت، علیرغم بارندگی های فراوان در نواحی شمال کشور، کشاورزان برای تامین آب مورد نیاز اراضی کشاورزی خود با مشکل مواجه می شوند چرا که بخش عمده ای از بارندگی ها در فصول غیر زراعی می بارد و بدون ذخیره سازی از دسترس خارج می شود وبه دریا می ریزد.

کشاورزان بومی منطقه از سالیان دور با درک و لمس این مشکلات و مسائل در فصول غیرزراعی و زمستان آبهای چشمه ها، جویبارها و برخی رودخانه ها و مسیلها و از همه مهمتر و جالب تر هرز آبها و زه آبها را به نوعی مهار و به گونه ای منطقی ذخیره  کرده و با این هدف آب بندانها را به وجود آوردند.

آب بندان در واقع یک استخر ذخیره خاکی و بسیار بزرگ است که از گود کردن و خاکبرداری یک محدوده و ریختن و کوبیدن و ایجاد دیواره خاکی دور این محدوده به وجود می آید به نوعی می توان گفت که این سازه مختص استانهای شمالی کشور است و در هر یک از این استانها نیز نام به خصوصی دارند برای مثال در استان گیلان به آنها "سل" در استان مازندران به "اندون" و در استان گلستان به "بند سار" معروف هستند.

ایجاد آب بندان راهکارهای مدیریتی برای مقابله با کم آبی در مناطق شمالی کشور

بدین ترتیب پراکنش نامنظم باران در استانهای شمالی کشور موجب می شود تا در فصل تابستان که اغلب زمینهای کشاورزی زیرکشت انواع محصولات است با کمبود رطوبت موجود در خاک مواجه شوند. شدت بالای تبخیر، تعرق و کمبود بارندگی سبب به هم خوردن تعادل رطوبتی خاک و گیاه می شود، به این منظور یکی از راهکارهای مدیریتی برای مقابله با کم آبی در مناطق شمالی کشور ایجاد آب بندان است.

 آب بندانها نقش بسیار مهمی را در کشاورزی مناطق شمالی کشور ایفا می کنند آن چنانکه نقش آب بندانها در استانهای شمالی کشور را مشابه نقش قنوات در استانهای مرکزی و کویری و گرم و خشک کشورمی دانند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان با اشاره به اینکه آب بندانها از منابع تأمین آب فعالیتهای کشاورزی به ویژه برای تولید برنج هستند، گفت: این سازه های آبی بومی سهم اصلی در توسعه برنجکاری دارند.

اردشیر روحی ماسوله با اعلام اینکه نقش و اهمیت آب بندانها در شمال کشور افزود: این منبع پایدار و مطمئن آب کشاورزی مناطق شمالی باید بعنوان یک منبع مطمئن و امیدوار کننده ای برای کشاورزان و فعالان این بخش باشد.

وی اظهار داشت: آب بندانها در تأمین آب زراعی، اشتغال، توسعه محیط زیست و ایجاد زمینه های مناسب گردشگری و پرورش آبزیان در استانهای شمالی کشور نقش تعیین کننده ای دارند.

رئیس جهاد کشاورزی گیلان در ادامه با بیان اینکه آب بندانها بعنوان یک سازه پایدار بومی که در مقایسه با سایر تأسیسات با استفاده از دانش بومی و هزینه کم توسعه یافته است، یادآورشد: ذخیره آب کشاورزی، جمع آوری زه آب اراضی بالا دست و امکان کشت دوم، پرورش آبزیان، ایجاد اکوسیستم جدید و کمک به تنوع زیستی و محیط زیست، اکوتوریسم و ایجاد محیطهای تفرجگاهی، احیاء اراضی و جلوگیری از پیشروی آب شور و پایداری نظام اجتماعی آب بندان از مزایای بسیار ارزشمند این سازه های طبیعی آبی است.

600 میلیارد ریال برای بازسازی آب بندانهای گیلان نیاز است

مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی گیلان گفت: برای بازسازی آب بندانها استان گیلان به حدود 600 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.

احمد زارع در گفتگو با خبرنگار مهر وسعت آب بندانهای استان گیلان را 11 هزار و 350 هکتار با دو هزار و 160 پهنه آبی عنوان کرد و افزود: در حال حاضر از حدود هشت هزار و 400 هکتار از این آب بندانها استفاده می شود.

وی اظهارداشت: حجم آبی آب بندان های گیلان 120 میلیون مترمکعب است که با بازسازی و ایجاد تاسیسات هیدرولیکی در آنها، این ظرفیت را می توان به 230 میلیون مترمکعب ارتقاء یابد.

مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی گیلان ادامه داد: هم اکنون با حجم آبی موجود در آب بندان ها می توان 29 هزار هکتار از اراضی کشاروزی را تحت پوشش قرار داد که این میزان در صورت بازسازی به 55 هزار هکتار قابل افزایش است.

وی بیان داشت: تا پایان سال 1387، حدود 704 هکتار از این آب بندانها توسط شرکت سهامی آب منطقه ای و یک هزار و 780 هکتار نیز توسط سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان بازسازی شده و بقیه نیز به منظور مقابله با خشکسالی ها و بحران های احتمالی آبی در سالهای آینده باید بازسازی شود.

زارع خاطرنشان کرد: امسال 11 میلیارد و 516 میلیون ریال از اعتبارات که شامل 30 درصد اعتبارات این مدیریت می شود به آب بندانها اختصاص یافته است.

وی یادآورشد: در استان گلستان دوهزار هکتار، مازندران 17 هزار هکتار و گیلان 11 هزار و 350 هکتار آب بندان به عنوان ذخیره های طبیعی آبی وجود دارند که نیازمند افزایش اعتبارات ملی برای احیاء و بازسازی هستند.

9 هزار هکتار از آب بندانهای گیلان آماده پرورش ماهی است

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان گفت: مطالعه 9 هزار هکتار از آب بندانهای استان گیلان به اتمام رسیده و آماده بهره برداری برای پرورش ماهی است.

اردشیر روحی ماسوله در گفتگو با خبرنگار مهر با اعلام اینکه 12 هزار هکتار از آب بندانهای استان شناسایی شده است، افزود: بیش از 40 درصد این آب بندانها لایروبی و آماده تأمین آب و پرورش ماهی است و باید در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد.

وی همچنین با اشاره به اینکه آب بندانها از منابع مهم تأمین آب برای اراضی شالیزاریست که به ازای هر هکتار آب بندان پنج تا شش هکتار زمین شالیزاری آبیاری می شود، اظهارداشت: در این آب بندانها پرورش ماهی شغل سودآوریست.

رئیس جهاد کشاورزی گیلان در ادامه با بیان اینکه آب بندان بعنوان یک اکوسیستم آبی در فرآیندهای محیط زیست، منبع تأمین آب آبیاری، پرورش ماهی، اکوتوریسم، ایجاد اشتغال و کمک به توسعه روستایی حائز اهمیت است، گفت: سالانه تعداد زیادی از بهره برداران از طریق فعالیت در کشاورزی، پرورش ماهی و گردشگری امرار معاش می کنند.

وی یاد آورشد: این سازه بومی به جهت اینکه از قدمت دیرینه ای در استان گیلان برخوردار است، طرفدار محیط زیست بوده و با ایجاد مأمن مناسب برای پرندگان دریایی و مهاجر به حفظ آنان در زمان سرما کمک می کند و از این طریق موجب غنای تنوع ژنتیکی نیز می شود.

آب بندانهای گیلان باید احیا شوند

نماینده مردم آستانه اشرفیه و بندر کیاشهر در مجلس بر لزوم احیای آب بندانهای استان گیلان تاکید کرد  و افزود: در سطح استان گیلان 9 هزار هکتار آب بندان وجود دارد که از این ظرفیتهای آبی می توان به سه منظور ذخیره آب برای کمک به بخش آبیاری زراعی، پرورش ماهی و گردشگری استفاده کرد.

سید مهدی صادق در گفتگو با خبرنگار مهربا اشاره به اینکه از مجموع 9 هزار هکتار آب بندان گیلان سه هزار هکتار در آستانه اشرفیه و بندر کیاشهر واقع شده است، اظهار داشت: وسعت برخی از این استخرهای طبیعی (سلها) به 500 تا 600 هکتار می رسد.

نماینده مردم آستانه اشرفیه و بندر کیاشهر با اشاره به اینکه در گذشته برای آبیاری مزارع استفاده می شد، افزود: زمانی که سیستمهای مدرن آبیاری ایجاد شد این سلها رها و فراموش شدند.

وی یادآورشد: آب بندانها یکی از منابع مهم تأمین آب برای اراضی شالیزاری است که به ازای هر هکتار آب بندان پنج تا شش هکتار زمین شالیزاری آبیاری می شود.

***

به هر حال بحران کم آبی و مسائل و مشکلات ناشی از آن مختص زمان حال نبوده بلکه اجداد و نیاکان ما از گذشته های دور با این مشکل دست به گریبان بوده اند و در هر منطقه از کشور با توجه به خصوصیات آب و هوایی و شرایط توپوگرافی منطقه، شیوه های ابتکاری و بهینه بهره برداری از آب را ابداع کرده و توانسته اند از این منبع گرانقدر با حداکثر راندمان و بهره وری استفاده کنند.

وجود قنوات در مناطق بیابانی و خشک و احداث آب بندانها در مناطق شمالی کشور گویای این امر است، دلیل این امرپراکنش نامنظم بارندگیها و عدم تطابق زمانی این بارش ها با فصول کشت در اکثر نقاط کشور و استانهای شمالی است که موجب کم آبی و کمبود رطوبت خاک در این اراضی می شود.

با بروز چنین مشکلاتی کشاورزان و روستاییان این مناطق در صد جمع آوری آب چشمه ها، جویبارها، رودخانه ها، مسیلها و از همه مهمتر هرزآبها وزه آبهای منطقه در فصول غیر زراعی و پر آبی برآمده و برای ذخیره این آبها اقدام به آب بندان کردند.

با گذشت زمان و ورود رسوبات به آب بندان، حجم ذخیره آب بندانها کم شده و نیاز به لایروبی و بازسازی دارند که باید سازمانهای مربوطه نسبت به این مهم قدمهای موثری بردارند.