به گزارش خبرنگار مهر، در دومین روز از همایش روز جهانی فلسفه که از سوی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در کتابخانه ملی برگزار شد، اساتید و صاحبنظران ایرانی و خارجی در نشست تخصصی "فلسفه، علم و تکنولوژی" به ایراد سخنرانی پرداختند.
حسین کاجی یکی از سخنرانان این نشست بود که درباره "معنای چرخش عمل‌محوری در فلسفه تکنولوژی و ارزیابی آن" سخن می‌گفت: توجه به ایده‌ها و کنش انسانی در یونان وجود داشته و تاکنون نیز ادامه داشته است. فیلسوفان به ندرت چیزی درباره تکنولوژی گفته‌اند و به طور سنتی تفوق نظر بر عکل وجود داشته است. ما در واقع شاهد سنتی هستیم که از تکنولوژی به صورت کاربردی دفاع می‌کند.
به زعم کاجی، فلسفه تکنولوژی شاخه‌ای نوپا است و عمر آن به بیش از یک قرن نمی‌رسد. مرسوم است که رساله پرسش از تکنولوژی هایدگر را آغازگر این نحله فلسفی به حساب آورند. اما در مورد اینکه دلیل این تأخیر در مطرح شدن فلسفه تکنولوژی در منظومه معرفتی جهان جدید چیست سخن بسیار گفته شده است.
وی با اشاره به اینکه عده‌ای این تأخیر را ناشی از تعریف اشتباهی می‌دانند که از تکنولوژی صورت گرفته و آن را علم کاربردی تعریف کرده‌اند، سخنانش را پی گرفت و گفت: بر طبق این رویکرد افراد زیادی تصور کرده‌اند اگر بتوانند علم‌شناسی فلسفی مناسب و درخوری ارائه کنند به صورت ناگزیر به تکنولوژی‌شناسی فلسفی مناسبی هم دسترسی خواهند داشت.
این مترجم و پژهشگر فلسفه تصریح کرد: برخی دیگر این تأخیر را به دستاوردهای شگرف و مهم تکنولوژی برمی‌گردانند که چنان بشر جدید را شیفته خود کرده بود که فرصت هرگونه تأمل نظری و جدی در مورد آن را از وی گرفته بود. بر طبق این رویکرد تنها باید حوادث مهیبی چون انفجارهای هسته‌ای و جنگهای جهانی – که همه با مدد گرفتن از تکنولوژی‌های جدید رخ داده بودند – به وقوع می‌پیوستند تا بشر دریابد این دستاورد محیرالعقول جدید، تبعات ناخواسته منفی‌ای را هم با خود به همراه دارد.
وی خاطرنشان کرد: پژوهشگران و متفکرانی دیگر این تأخیر در تأمل فلسفی در مورد تکنولوژی را به یک تعصب دیرین نسبت می‌دهند و آن تعصب این است که در تاریخ فلسفی این‌گونه پنداشته شده که معرفت نظری بر معرفت عملی و این معرفت بر معرفت تولیدی رحجان ذاتی دارد. به تعبیر دیگر گویی معرفت‌شناسی بر عمل‌شناسی و عمل‌شناسی بر تکنیک‌شناسی مقدم است.
مترجم کتاب "گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" ادامه داد: به نظر این افراد فلسفه تکنولوژی توانسته است در کنار چرخشهای دیگری که در تاریخ فلسفه رخ داده‌اند چون چرخش معرفت‌‍شناسانه و چرخش زبان‌شناسانه، تحولی را در سنت فلسفی مغرب‌زمین به وجود آورد که به این تحول می‌توان چرخش عمل‌محوری و تولیدمحوری نام نهاد.
وی که می‌کوشید نشان دهد عمل‌محوری‌ای که فیلسوفان تکنولوژی از آن دفاع می‌کنند به چه معنا است و در ادامه ارزیابی‌ای انتقادی از آن صورت دهد، تصریح کرد: مهم‌ترین نقد نگارنده به این رویکرد آن است که عمل‌محوری برخلاف آنچه برخی از فیلسوفان تکنولوژی می‌پندارند اولاً از سنت نظریه‌محوری غرب ناشی می‌شود و بر آن متکی است، ثانیاً رابطه این معلول با علت آن رابطه دو گفتمان و اپیستمه مختلف نیست و این دو در یک گفتمان متنوع و متکثر قرار دارند. ثالثاً عمل‌محوری فلسفه تکنولوژی گونه‌ای کار نظری است و این فیلسوفان میان دو معنا از نظریه یعنی نظریه چون فعالیت و نظریه چون موضوع پژوهش تمایز قایل نمی‌شوند.
"در دفاع از امر نامحتمل" عنوان سخنرانی آلن هاجک از دانشگاه ملی استرالیا بود که در نشست "فلسفه، علم و تکنولوژی" ارائه شد. هاجک که بحث خود را در پیوند با سه موضوع همایش روز جهانی فلسفه یعنی زندگی روزمره، محیط زیست و فلسفه و آینده طرح می‌کرد، گفت: آگوستین کورنت را به نام اصلی می‌شناسند که می‌گوید، یک پیشامد با احتمال پایین که پیشاپیش برگزیده می‌شود رخ نخواهد داد. اما من با ارسطو موافقم، وقتی می‌گوید محتمل است که گاهی چیزهای نامحتمل بتوانند رخ دهند، چنان‌که مثالهای مختلفی از زندگی واقعی این امر را به ما یادآوری می‌کنند، من جمله نشت نفت شرکت بی‌پی و بحران اقتصادی اخیر.
وی یادآور شد: حتی وقتی این موارد اتفاق نمی‌افتند، هنوز ممکن است پیشامدهای با احتمال پایین پیامدهای مهمی برای نظریه‌پردازی و تصمیم‌سازی ما داشته باشند. بیشتر تحقیقات فلسفی من در ارتباط با امر نامحتمل بوده است؛ پیشامدهایی که نوعا آنها را به دلیل پایین بودن احتمالشان لحاظ نمی‌کنیم.
هاجک یادآور شد: با این حال بسیاری از چنین پیشامدهایی باید برای فیلسوفان مهم باشند، برخی باید برای دانشمندان اهمیت داشته باشند، و برخی باید برای همه ما حایز اهمیت باشند. حوادث نامحتمل در فلسفه باعث موضع‌گیری در برابر مشکلاتی می‌شوند که توسط این حوادث به وجود آمده‌اند.
نظر شما