دبیرخانه جشنواره کتاب برتر کودک: خوشا به صداقت حرفه‌ای داوران ما!

به گزارش خبرنگار مهر، پنجمین جشنواره کتاب برتر کودک و نوجوان 24 آبان ماه در حالی به کار خود پایان داد که اسامی  برخی داوران به عنوان نفرات برتر و نیز خالقان کتاب‌های تقدیری اعلام شد.

 

خبرگزاری مهر این مسئله را از مسئولان جشنواره و نیز مقاماتی از وزارت ارشاد که برای اهدای جوایز به کتابخانه ملی آمده بودند، جویا شد.

 

اسدلله شعبانی سرگروه داوران بخش شعر این جشنواره که کتابش با عنوان "یک نفر رد شد از کنار دلم" به عنوان برنده اعلام شد، در این باره به خبرنگار مهر گفت: این شیوه از اول هم مناسب نبود و در آیین‌نامه داوری نمی‌گنجد اما داوری که کتابی در این مسابقه داشت حق رای به کتاب خودش را نداشت و در جریان داوری‌های کتابش، جلسه را ترک می‌کرد.

 

سید محمد حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در واکنش به این مسئله به خبرنگار مهر گفت: این سئوالی است که آقای دری (معاون امور فرهنگی وزارتخانه) باید پاسخگو باشد با این حال من مسئله را پیگیری می‌کنم اما بعید می‌دانم صحت داشته باشد.

 

با این حال بهمن دری معاون امور فرهنگی وزیر ارشاد هم در این باره به خبرنگار مهر گفت: جشنواره کتاب برتر کودک و نوجوان به وزارت ارشاد ارتباطی ندارد و ما هم معتقدیم آنها با گذاشتن کتاب داوران در برترین‌ها کار غیراخلاقی انجام دادند .در هیچ جشنواره‌ای ندیده بودیم که داوران نام خودشان را جزو برترین‌ها قرار دهند. داوران این جشنواره کار درستی انجام ندادند اما به دلیل اینکه این جشنواره خصوصی برگزار شد، وزارت ارشاد دخالتی نخواهد کرد.

 

حالا پس از گذشت دو هفته از این اتفاق و در واکنشی دیرهنگام، دبیرخانه پنجمین جشنواره کتاب برتر کودک و نوجوان به این مسائل پاسخ داده است.

 

متن کامل بیانیه این دبیرخانه که نسخه‌ای از آن به خبرگزاری مهر ارسال شده و البته در ابتدای آن هم تاکید شده که "به منظور حفظ شأن و احترام داوران ارجمند جشنواره صادر شده است" به شرح زیر است:

جای بسی خوشحالی است که نقدها و دیدگاه‌های گوناگون درباره این جشنواره و نحوه داوری آن مطرح شده است؛ خصوصاً که اصحاب رسانه پیشگامان ارائه این نقدها بوده‌اند. ما این نقدها را با آغوش باز می‌پذیریم و مجدّانه برآنیم که آنها را در برنامه فکری و اجرایی جشنواره وارد کنیم تا با مدد گرفتن از بازخوردها و نگاه‌های نقدآمیز، به راهی که سعی کرده‌ایم با اتکا به اندیشه خود دنبال کنیم، کمک نماییم. ما هر آجری را که از طرف هر کس برای ساختن این خانه رفیع به کار گرفته شود، با احترام می‌پذیریم.

 

همین جا لازم است به "آیین نامه داوری جشنواره کتاب برتر کودک و نوجوان" و نقش آن در اتخاذ شیوه‌ها و برنامه‌های جشنواره اشاره کنیم. این جشنواره، بیش از هر چیز، به قانون‌مندی و اتکا به آنچه که آیین‌نامه جشنواره نامیده است، پایبند بوده است. آیین‌نامه داوری جشنواره کتاب برتر، از دل تجربه‌هایی گرانقدر برآمده و برای اهالی جشنواره، در حکم ستون خیمه است. این آیین‌نامه، راه را به روی داور یا داورانی که خود دارای اثری در جشنواره هستند، نبسته است.

 

آنچه در پنجمین جشنواره به چشم آمده، پیش از این نیز رخ داده است. ولی با این حال همچنان که ذکرش رفت، این قاعده چند ساله می‌تواند تحت تأثیر نقدهای مشفقانه مورد بازنگری قرار گیرد و در صورت وجود هرگونه کاستی یا مشکل حرفه‌ای به دست اصلاح و تغییر سپرده شود و این، البته که موجب رضایت و خوشحالی دست‌اندرکاران جشنواره خواهد شد.

 

با تمام این احوال اما نباید از مشکلی ساختاری و بنیادی و درون مایه‌ای در عرصه کتاب کودک غافل شد. اکنون، مسئله‌ای به نام "توسعه نایافتگی کتاب کودک و عرصه‌های پیرامون آن" چنان آزاردهنده و در عین حال تأثیرگذار است که گاهی نتیجه طبیعی آن بروز رخدادهایی از آن دست است که در این جشنواره مورد نقد قرار گرفته است.

 

این توسعه نایافتگی سالهاست که ابعاد گوناگونی از کتاب کودک و ناشران و مخاطبان آن را در مخمصه قرار داده است. از جمله نشانه‌ها یا نمادهای این مسئله می‌توان اشاره داشت به: نبودن زمینه‌ای برای انتقال دانش و تجربه و مهارت چهره‌های شاخص چند دهة پیش به نسل‌های بعد و عملاً ساخته و پرداخته نشدن نام‌ها و چهره‌های شاخص برآمده از دل یک فرایند ساختارمند، نبودن جریانی حرفه‌ای و مستقل در نقد کتاب کودک، کاهش چشمگیر نویسندگان و شاعران و مترجمان و ویراستاران حرفه‌ای علیرغم افزایش کمّی کتاب و پدیدآورنده.

 

در این باره، لختی اندیشه کنیم به چند سؤال: 1- چرا طی چند دهه گذشته در جشن‌ها و جشنواره‌های گوناکون، برخی نام‌ها به طور مکرر برنده جوایز بوده‌اند؟ 2- چرا با وجود این همه کتاب کودک، نویسندگان کودک، بسیار اندکتر از حد تصورند؟ 3- چرا نام‌های خاصی از مسئولان اجرایی، هنرمندان، نویسندگان، داوران و... در همه جا – هرجا که عرصه‌ای به نام کتاب کودک گشوده شده است – حضوری همیشگی داشته و دارند؟ 4- چرا هنوز کارشناسان یا مؤسسه‌های حرفه‌ای مستقل و غیر دست اندکار در حوزه تولید کتاب کودک، که مساله و مشغله اصلی‌شان نقد کتاب کودک و نوجوان باشد، به طور جدی و بنیادی وجود ندارد؟

 

در چنین وضع و حالی است که جشنواره‌ای چون جشنواره کتاب برتر کودک و نوجوان، با همت و تلاش جمعی از ناشران غیردولتی متمرکز در انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، برای ارزیابی عملکرد خود و همکاران خود و همکاران همتای خود و به قصد کیفیت بخشی به مدیریت نشر کتاب کودک و نوجوان جوانه زده و به اندازه پنج سال متمادی رشد کرده است. این جشنواره، همواره کوشیده است که آیینه‌ای فراروی جریان کتاب کودک قرار دهد.

 

اگر نتایج سیمایی که در دل آیینه دیده شده، قدری آزردگی و ناخوشایندی همراه دارد، بیایید با هم به ریشه‌ها آب دهیم تا درختانی سرسبز و استوار داشته باشیم.

 

بی آنکه درباره یاران جشنواره مطلق انگاری کنیم، باید این واقعیت را شفاف نماییم که داوران این جشنواره، کاری صادقانه و شجاعانه کرده‌اند که توانسته‌اند عین آنچه را که تشخیص داده‌اند، در بیانیه خود بیاورند وگرنه، چه بسا می‌توانستند با یک اقدام مصلحت جویانه و ساده‌اندیشانه، در نشستی کوتاه، ترکیب جوایز جشنواره را در سایه مصلحت اندیشی و اندکی هم رواداشتن حق و ناحق، به نحوی ترتیب دهند که اگر برجستگی و تأثیری نداشته باشد، دست کم اسباب طعنه و سرزنش نشود ولی چنین نکردند و خوشا بر صداقت حرفه‌ای‌شان.

 

آنچه در سطرهای پیش رفت، بیشتر نگاهی بنیادگرا بود به جنبه‌هایی از مسایل نشر کتاب کودک. در این مجال اندک، جایی هم برای اشاره به شیوه‌های اجرایی جشنواره – یا مفاد آیین‌نامه‌ای که ذکرش رفت و احتمال اصلاحش گذشت – وجود دارد:

 

1-طبق تبصره 2 از ماده 16 آیین نامه داوری جشنواره "در صورتی که کتاب راه یافته به مرحله سوم داوری مربوط به هر یک از اعضای هیئت داوری باشد، داوری آن اثر به یکی دیگر از اعضای گروه داوری مربوط به آن سپرده می‌شود" بر این اساس در این جشنواره هیچ یک از داورانی که دارای اثری راه یافته به مرحله سوم داوری بوده‌اند، اثر خود را داوری نکرده‌اند. بلکه به جای هر یک از آن داوران، داور جایگزین در خارج از گروه هیئت داوران، مسئولیت داوری آن اثر را به عهده گرفت. برگه‌های موسوم به کنترل عملکرد داوران دارای بخش خاصی است که می‌بایست توسط فرد مسئول تعیین شود که آیا داور جشنواره نویسنده، مترجم، تصویرگر یا ناشر این کتاب هست یا نه. چنانچه پاسخ مثبت بود در همان برگه در ستون "نام داور جایگزین" داور جدید تعیین می‌شد و اینها همه بدون اطلاع داوری اصلی. اسناد و سوابق این جشنواره در دسترس و حاکی از دقّت نظر مجریان برنامه داوری می‌باشد.

 

2- طبق آیین‌نامه داوری جشنواره، یکایک کتابها در مرحله اول داوری توسط سه داور بررسی شدند؛ داور متن، داور تصویر و گرافیک، داور مدیریت نشر. در مرحلة دوم داوری، هر کتاب توسط 9 داور بررسی شده است؛ به عبارت دیگر، توسط همة اعضای سه گروه داوری متن، تصویر و گرافیک، مدیریت نشر. در چارچوب آیین‌نامه مذکور، داوران در مرحله اول و دوم داوری از داوری کتاب خودشان منع نشده‌اند ولی چنانکه ذکر شد در مرحله سوم داوری نباید درباره آثار مربوط به خود اظهار نظر و داوری کنند. آنچه قابل توجه است این که: همه داوران در مرحله اول و دوم داوری به اندازه مساوی از حق امتیازدهی برخوردار بوده‌اند. به این ترتیب سهم هر داور در ارزش‌دهی به هر کتاب – حتی کتاب متعلق به خود – به اندازه بوده است (حتی در مواردی مانند کتاب ترجمه‌ای یا مجموعه‌ای یا پژوهشی است.) پس هیچ یک از داوران نمی‌توانستند در ارتقاء مجموع امتیازهای کتاب، نقشی تعیین کننده داشته باشند.

 

3- در مرحله نهایی که سرگروه‌های داوری با تشکیل جلسه داوری نهایی به تعیین کتابهای برتر و قابل تقدیر می‌پردازند، اصولاً حق مشورت ایجابی یا سلبی به نفع یا ضرر کتابهای مورد بحث ندارند و از اختیار حذف یا پذیرش اثری که مراحل داوری را طی نکرده، برخوردار نیستند. بلکه آنچه در این جلسه اتفاق می‌افتد، تنظیم صورت جلسه هیئت داوران بر اساس امتیازهای هر کتاب در مراحل سه‌گانه داوری است.

 

4- هر کتابی که به مرحله سوم داوری راه یافته است، الزاماً از امتیاز تمام جنبه‌های سه‌گانه متن، تصویر و مدیریت نشر برخوردار بوده است با این وصف، اصولاً رأی یک نفر یا حتی یک گروه در بالا بردن مرتبه کتاب تأثیر تعیین‌کننده نداشته است.

 

باشد که در پس این داد و ستد فکری، چیزی از تجربه و خیرخواهی نصیب جشنواره کتاب برتر کودک و نوجوان شود.