پیوند اندیشه و زبان تنگاتنگ است

به گزارش خبرنگاز مهر، نشست نقد و بررسی جلد اول ترجمه" فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه" با عنوان" فلسفه هنر" پنجشنبه هفتم بهمن ماه با حضور دکتر غلامرضا اعوانی، دکتر میرشمس‌الدین ادیب سلطانی، دکتر پرویز ضیاء شهابی و دکتر محمدرضا بهشتی در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر غلامرضا اعوانی چاپ این کتاب را دستاوردی در فرهنگنامه‌نویسی و کمکی در مطالعات فلسفی خواند و گفت: "فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه" را شاید بتوان مفصل‌ترین فرهنگنامه در تاریخ فلسفه برشمرد.

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران افزود: این فرهنگنامه از سال 1971 تا 2004 با همکاری بیش 1500 نفر در مدت 35 سال درباره بیش از 3700 واژه کلیدی در فلسفه نوشته شد که مؤسس این فرهنگنامه فیلسوف برجسته یوآخیم ریتر بود که بعد از فوت او، گارلفرید گروندر و گتفرید گابریل نوشتن آن را بر عهده گرفتند.

وی تأکید کرد: به طور کلی فرهنگنامه‌نویسی در زبان آلمانی بیش از زبانهای دیگر رواج داشته است البته در فرانسه نیز بهترین فرهنگی که نوشته شده برای لالاند است که چندین بار تجدید چاپ شده است.

سیر تطور کلمات و مفاهیم در تاریخ فلسفه در این فرهنگنامه بررسی شده است

دکتر اعوانی بر اهمیت واژه‌نامه نویسی فلسفه تأکید کرد و افزود: در طول تاریخ واژه‌ها و مفاهیم فلسفی دستخوش تغییرات زیادی شده است.برای همین تا کنون دایرة المعارف بسیار مختلفی بر اساس دیدگاههای خاصی نوشته شده است؛ اما این فرهنگنامه مورد نظر نه تنها از جهت کلامی بلکه از دیدگاه مفهومی نیز واژه‌ها را بررسی کرده است.

وی اظهار امیدواری کرد که بتوان در حوزه فلسفه اسلامی نیز چنین فرهنگنامه‌ای تدوین کرد و گفت: ما منابع بسیار عظیمی در تاریخ فلسفه اسلامی داریم اما جای این فرهنگنامه خالی است. اگر ما بتوانیم از روشمندی و دقت آنها و کارهای عظیمی که در طول دو قرن اخیر انجام دادند، برای تاریخ فلسفه اسلامی به کار بگیریم بسیار کار مطلوبی است. البته نه مفاهیم آنها بلکه درباره همین مفاهیمی که در فلسفه اسلامی که تاریخی 12 قرنی دارند و در خود اروپا نیز تأثیرگذار بوده این کار بسیار مطلوب خواهد شد.

دکتر اعوانی در پایان با بیان اینکه دانشی دشوارتر و عمیق‌تر از فلسفه وجود ندارد، تأکید کرد: فلسفه دانشی است که حدی ندارد و ترجمه این مفاهیم بسیار ژرف از یک زبان به زبان دیگر که معادل هم ندارد بسیار سخت است و باید برای بیشتر کلماتی که به کار می‌رود معادل سازی کرد و این کار بسیار دشواری است و از کسانی که زحمت ترجمه این کتاب را بر عهده گرفتند تشکر می‌کنیم.

تأکید بر پیوند عمیق زبان و اندیشه

در ادامه دکتر میرشمس الدین ادیب سلطانی در سخنانی با تشکر از برگزاری این نشست بر این مسئله تأکید کرد که مطلقاً در نقد کتاب تجربه ندارد و این اولین جلسه‌ای است که به صورت فعال در نقد کتاب شرکت کرده است.

وی تصریح کرد: ترجمه و چاپ بخشهایی از درایه های" فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه" در زمینه فلسفه زیبایی و هنر یک رخداد فرخنده فرهنگی است که در روند دقیق تر ساختن و ژرفابخشیدن به پویشهای فلسفی در ایران زمین در سالهای آینده یاری خواهد رساند.

این مترجم و پژوهشگر برجسته تأکید کرد: بر کاربران است که در روند پژوهشها هم از این اثر بهره گیرند و هم نگره‌های خود را درباره نارسایی‌های احتمالی با ویراستاران در میان گذارند تا در چابهای آینده، این اثر باز هم دقیق ترو سودمندتر شود و امید است که دیگر درایه‌های(مدخل) این اثر سترگ اندک اندک و با شتابی بخردانه به دست پژوهشگران فارسی‌زبان برسد.

در ادامه دکتر ادیب سلطانی به تشریح واژه "زیبایی" و"امر زیبا" و مشتقات آن از لحاظ دستوری و مفهومی در زبان یونانی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی پرداخت و با بیان مصادیقی بر پیوند عمیق زبان و اندیشه تأکید کرد.

درک درست آثار فلاسفه به دانستن معنای لفظ و اصطلاح در آن متن بستگی دارد

دکتر پرویز ضیاء شهابی نیز در ادامه این نشست با اشاره به بحث "زیبا" در کلام و اندیشه افلاطون، ترجمه این عبارت از افلاطون را به زبانهای دیگر بسیار دشوار خواند و گفت: اگر عبارت افلاطونی درست ترجمه نشود تغییری در معنا ایجاد می‌شود و استاد ادیب سلطانی نیز به‌درستی اشاره کردند که ترجمه واژه "زیبا"به زبان آلمانی نسبت به دیگر زبانهای اروپایی بسیار آسان‌تر است.

وی ترجمه "لغت‌نامه تاریخی فلسفه" را به جای"فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه" مناسب‌تر دانست و گفت: در میان فرهنگهای فنی و تخصصی فلسفه که به زبانهای مختلف نوشته شده است این فرهنگنامه دارای ویژگی خاصی است که در مدت طولانی اساتید برجسته آلمانی به تدوین آن پرداخته‌اند.

این مترجم و پژوهشگر، "تاریخی بودن" را یکی دیگر از ویژگی‌های این فرهنگنامه خواند و افزود: معنای واژه‌ها و اصطلاحات رایج در فلسفه در تمام قرون و یا حتی گاه در آثار مختلف یک فیلسوف دستخوش تحول شده و درک درست آثار فلاسفه بسته به دانستن معنای لفظ و اصطلاح در آن متن است که توجه بسیار می‌طلبد.

وی به طور نمونه، ترجمه نادرست واژه "پولتیا" و "رئالیتت" را موجب عدم درک درست از مفاهیم خواند و گفت: لفظ "پولتیا" که اسم کتاب افلاطون است در فارسی به جمهور، جمهوری و جمهوریت ترجمه شده که البته به گواهی همین کتاب"فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه" این واژه از روی الفاظ انگلیسی، آلمانی و فرانسوی به "جمهور" در فارسی ترجمه شده است در حالیکه آب افلاطون اصلاً با جمهوری به یک جو نمی رود و ترجمه"پولتیا" افلاطون به "جمهوری" باعث سوء تفاهم می‌شود.

دکتر ضیاء شهابی در پایان اظهار امیدواری کرد که روزی تمام 12 جلد کتاب"فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه" ترجمه شود.

در پایان این نشست دکتر محمدرضا بهشتی به‌عنوان یکی از سر ویراستاران "فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه"، ضمن پاسخ به برخی نقدهای جزئی مورد اشاره در این جلسه، بر تلاش سه ساله گروه مترجمان و پژوهشگران این فرهنگنامه فلسفی با همکاری مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تأکید کرد.

وی ترجمه "فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه" را کاری بسیار طاقت فرسا و طولانی خواند و گفت: انتشار این فرهنگنامه بیشتر گزیده‌ای از مداخل بر حسب نیازهای آموزشی بود. جلد اول در زیباشناسی و فلسفه هنر منتشر شده است، و جلد دوم برای ویرایش نهایی آماده شده که در مورد خدا و مفاهیم پیرامون آن است، و جلد سوم که حجیم‌تر است گزیده‌ای از فلسفه اخلاق است.