در طول 28 دوره ای که از جشنواره تئاتر فجر سپری شده این جشنواره اوج و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته است. سیاستهای متغییری که برگزارکنندگان جشنواره در هر دوره در پیش گرفته اند بعضی مواقع باعث سردرگمی هنرمندان و بعضی مواقع نیز رضایت آنها را در پیش داشته است. سیاستهایی که معمولا در دوره های بعد توسط دبیر جدید نادیده و یا کم اهمیت جلوه داده شده و برنامه های جدیدی جایگزین آنها شده است. با محمد یعقوبی نویسنده و کارگردان تئاتر در این زمینه به گفتگو پرداختیم.
* خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و هنر: نظر شما درباره سیاستهایی که در هر دوره از جشنواره جایگزین سیاستهایی گذشته می‌شود چیست؟ فکر می کنید این متغییر بودن در نهایت به نفع تئاتر و جشنواره تئاتر فجر بوده است یا خیر؟
محمد یعقوبی: مهمترین مسئله جشنواره تئاتر فجر این است که جشنواره‌ای دولتی است. ویک جشنواره دولتی با توجه به نوسانات دولت‌های مختلف سیاستهای متفاوتی را در پیش می‌گیرد. دولتی بودن جشنواره باعث می‌شود که مثلا ندانیم دبیر سال آینده چه کسی است. واگر دبیری عملکرد مناسبی داشته باشد آیا در دوره بعدی ابقا می‌شود یا نه.
همچنین هنرمندان و اهالی تئاتر هم نمی‌دانند اگر دبیری در دوره آینده مسئولیت را پذیرفت چگونه با برنامه‌های دوره قبل برخورد می‌کند. آیا قرار است برنامه‌ها حفظ شوند یا سیاستهای دیگری جایگزین آنها شود. از آنجاییکه جشنواره تئاتر فجر دولتی است کسانی که مسئولیت جشنواره را قبول می‌کنند چون منفعت مالی از این جریان نمی‌برند بنابراین حساسیت کمتری هم نشان می‌دهند. پس انگیزه برای حفظ دستاوردهای جشنواره از بین می‌رود.
* فکر می‌کنید چه سیاستهایی باید در طول دوره‌های متوالی برگزاری جشنواره ثابت و مشخص در دستور کار قرار گیرد؟
- به عنوان مثال می‌توان از برگزیدگان جشنواره تقدیر کرد و فضای مناسبی برای فعالیت‌هایشان به‌وجود آورد. اتفاقی که برای محمد رحمانیان افتاده در واقع برعکس این نوع ارزش گذاری برای هنرمندان است. رحمانیان جزء برگزیدگان دوره‌های گذشته جشنواره بوده است.
همچنین اجرای نمایش‌ها در جشنواره و بعد به اجرای عموم گذاشتن آنها نیز یکی دیگر از اشتباههای مسئولان برگزاری جشنواره است.
چون مخاطبان کارش را مورد ارزیابی قرار داده بودند. اما در حال حاظر این نمایش برای اجرای عمومی‌اش هم با مشکل روبه‌رو می‌شود. با توجه به حساسیتی که نسبت به جشنواره تئاتر فجر وجود دارد و اینکه این جشنواره در دهه فجر و انقلاب اسلامی برگزار می‌شود نمایش‌ها با ممیزی و حساسیت‌هایی مواجه می‌شوند که در اجرای عمومی آنها نیز تاثیر می گذارد. در نهایت هم اگر نمایشی که قبلا به اجرای عموم رفته باشد نتواند در جشنواره حضور یابد به نوعی جشنواره اعتبار عمومی خود را از دست می دهد.
* در نهایت راه حل پیشنهادی شما چیست؟ به نظر شما همه بخش‌های جشنواره باید به نمایش‌های یک سال گذشته اختصاص پیدا کند؟
- بهترین روش بهبود وضعیت جشنواره این است که نمایش‌ها قبل از حضور در جشنواره به اجرای عموم گذاشته شوند که اگر به دلیل محدودیت نتوانستند در جشنواره حضور یابند تماشاگران و جامعه تئاتری این آثار را دیده باشند.
البته جشنواره تئاتر فجر باید به بهترین های یک سال گذشته اختصاص پیدا کند. اما نظر من به معنی این نیست که جوانان نباید راهی به جشنواره داشته باشند. اگر بخش کوچکی نه یک قسمت اصلی جشنواره به بخش "تجربه های نو" اختصاص پیدا کند این مشکل هم حل می‌شود. البته متاسفانه در حال حاضر بخش "تجربه های نو" در جشنواره تعریف دیگری پیدا کرده است.
اما اگر این بخش به جوانان و استعدادهای نو اختصاص پیدا کند با عملکرد مناسبی روبرو می‌شود. مانند جشنواره فیلم فجر که یکی از بخش‌های آن اختصاص به مسابقه فیلم های اول و دوم دارد و همه هم می دانند که این بخش اصلی نیست و با بخش "مسابقه سینمای ایران" در زمینه‌های مختلف تفاوت دارد.
جشنواره‌ای که نمایش‌ها برای اولین بار در آن روی صحنه می‌روند و به آزمون و خطا دست می‌زنند، نمی‌تواند جشنواره‌ای جدی تلقی شود. من همیشه گفته‌ام که پرورده همین جشنواره‌ها هستم. بنابراین منظورم حضور نداشتن جوانان در جشنواره نیست. کافی است همین جوانان در سالهای آینده نمایش خود را در سالنی حتی دورافتاده و مهجور اجرا کنند. بازبین‌ها و داوران باید خود را موظف بداننکه نمایش آنها را ببینند و مورد ارزیابی قرار دهند.
بنابراین همین جوان گمنام و کم تجربه وقتی بداند اگر در هر مکانی حتی زیرزمین خانه اش نمایشی را اجرا کند مورد ارزیابی و قضاوت قرار می‌گیرد در سالهای آینده تبدیل به یک کارگردان حرفه‌ای می‌شود. برای این کار باید از سوی مسئولان مکان یابی برای اجراها صورت گیرد. مثل کاری که حمید پورآذری انجام می‌دهد و در مکان‌هایی غیر از تئاتر شهر نمایش‌های خود را اجرا می‌کند.
اجرای نمایش‌های ایرانی در بخش بین الملل هم به همین شکل است. نمایش‌های ایرانی باید برای اولین بار در بخشی حضور یابند که نمایش‌های خارجی آن در جهان بارها روی صحنه رفته‌اند . این مقایسه اصلا درست نیست. البته معمولا حرف مسئولان این است که نمایش‌ها با حفظ طراوت و تازگی خود برای اولین بار در جشنواره شرکت می‌کنند. اما این دیدگاه درست نیست.
* نظرتان درباره اختیاراتی که یک دبیر جشنواره باید داشته باشد چیست؟
- در جامعه تئاتری ما اعمال بعضی از سیاست‌ها قائم به شخص است. و هر دبیر می‌تواند برنامه‌هایی را برای بهبود جشنواره ارائه دهد. اما در نهایت دست دبیر به اندازه کافی باز نیست و باید تابع سیاستهای از پیش تعیین شده‌ای باشد. جشنواره تئاتر فجر اختیار تامی به دبیر نمی‌دهد تا بتواند به درستی راه کارهای مناسبی پیشنهاد دهد.
نظر شما