جوایز دولتی کتاب؛ بانشان اما بی‌مکان

اگر جشنواره شعر فجر را  به جهت همترازی با دیگر جشنواره‌هایی که با همین پسوند (فجر) مانند فیلم، تئاتر، هنرهای تجسمی و موسیقی برگزار می‌شوند، از جوایز ادبی فوق مستثنی کنیم و به آن نپردازیم، در 9 ماه گذشته علاوه بر دو دوره دیگر جایزه کتاب فصل، سه جایزه دولتی دیگر هم در سطح ملی برگزار شد؛ جلال آل‌احمد، کتاب سال و پروین اعتصامی.

 

این جوایز همگی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، متولی آنها معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بازوی اجرایی‌شان هم موسسه خانه کتاب وابسته به همین معاونت است.

 

نظر به اهمیت مباحثی که همواره در متن و حاشیه این جوایز وجود داشته اعم از داوری‌ها و دلایل اعلام نشدن اسامی داوران، بودجه‌های هنگفتی که برای این جوایز هزینه می‌شود و حمایت‌های قابل توجه وزارت ارشاد از آنها، نوشتار زیر خواهد کوشید با تاکید بر بخش‌های ادبی این جوایز به بررسی نتایج آنها بپردازد.

 

کتاب فصل (تیر 89)؛ شروعی ناامیدکننده برای شاعران و داستان‌نویسان

 

چرخه جوایز دولتی سال 89 با دوازدهمین دوره جایزه کتاب فصل در اول تیر امسال راه ‌افتاد و با برپایی این دوره کتاب فصل هم وارد چهارمین سال خود شد.

 

این جایزه اگرچه 57 کتاب منتشر شده در زمستان 88 را به عنوان بهترین کتاب‌های آن فصل معرفی کرد، سهمی به ادبیات نداد.

 

دوازدهمین دوره کتاب فصل در هیچ یک از بخش‌های ادبی (اعم از شعر و داستان) اثری را حائز رتبه برگزیده ندانست و تنها در حوزه ادبیات بزرگسال 2 عنوان کتاب را یکی در بخش شعر و دیگری در بخش نقد ادبی و در حوزه ادبیات کودک و نوجوان هم 3 عنوان کتاب را اولی در بخش شعر، دومی در بخش داستان تالیفی و سومی در بخش داستان ترجمه‌ای شایسته تقدیر شناخت.
 
زمزمه‌های تغییر مکان دبیرخانه جوایز

 

زمزمه‌های تغییر مکان دبیرخانه ساختمان جوایز ادبی دولتی در همین دوره به گوش رسید؛ آنجا که منوچهر اکبری و دبیر دوره‌های نخست کتاب فصل به صراحت مکان فعلی دبیرخانه این جوایز را "مرغدانی" خواند و گفت: اصلاً در شان وزارت ارشاد نیست که کارهای مربوط به داوری‌های این جوایز در طبقه منفی دو ساختمان فعلی خانه کتاب برگزار شود!

 

وی همان زمان ابراز امیدواری کرد امسال (سال 89) آخرین سالی باشد که داوران این جوایز روزها هم زیر نور لامپ و در مکانی که مثل مرغداری است، کار داوری را انجام می‌دهند!

 

دوره سیزدهم کتاب فصل و ادامه ناکامی اهالی ادبیات

 

این بحث‌ها مسکوت ماند تا موعد برگزاری دوره سیزدهم جایزه کتاب فصل (19 مهر) هم رسید و باز هم داستان‌نویسان و شاعران سهمی از سکه‌های این جایزه نبردند؛ در این دوره هم در هیچ یک از حوزه‌های "ادبیات داستانی"، "شعر بزرگسال" و حتی "ادبیات و زبان‌های دیگر" هم اثری به عنوان برگزیده معرفی نشد و تنها یک اثر شایسته تقدیر شناخته شد.

 

پس از ناکامی نویسندگان و شاعران - بخوانید "بی‌مهری داوران به آنها" - در دو دوره پیاپی جایزه کتاب فصل این دو دوره همه چشم‌ها به جایزه جلال آل‌احمد و 110 سکه آن دوخته شد اما انگار مدت‌هاست که دیگر اسب مراد مرکب خود را از اهل ادب دریغ می‌کند.

 

دست هیچ نویسنده‌ای به 110 سکه جلال نرسید

 

سومین دوره جایزه ادبی جلال هم  در روز 7 آبان بدون معرفی یک داستان‌نویس یا شاعر برگزیده و تنها با معرفی دو نویسنده در بخش داستان و دو نویسنده در بخش نقد ادبی به عنوان نفرات شایسته تقدیر به کار خود خاتمه داد.

 

اینگونه انتخاب‌ها حتی مسئولان جایزه جلال را هم به واکنش واداشت؛ مجید حمیدزاده دبیر علمی همه جوایز دولتی از جمله جایزه جلال با اشاره به فقدان اثر برگزیده در سه دوره متوالی آن، خواستار تغییر آئین‌نامه داوری شد.

 

او برای به کرسی نشاندن سخنش مثالی جالب زد؛ "یک روش داوری این است که مثل مسابقات ورزشی هر نفری را که اول از خط پایان گذشت، به عنوان برنده اول اعلام کنیم و بقیه هم در رتبه‌های بعدی. روش دوم این است که حد نصابی از امتیازات بگذاریم و اگر شرکت‌کنندگان این حد نصاب را کسب کردند، به عنوان برگزیده معرفی شوند.

 

وی البته تاکید کرد که "جایزه جلال آل‌احمد از روش دوم استفاده کرده‌ است" و گفت: دبیرخانه فقط مجری است؛ دستورالعمل توسط اعضای هیئت علمی جایزه تعیین شده و اگر تغییر کند، شاهد تغییرات در اعلام نتایج خواهیم بود.

 

مدیرعامل خانه کتاب (موسسه مجری همه این جوایز ادبی از جمله جلال) هم با رد مشکلات مالی برای انتخاب برگزیدگان، گفت: ما مشکلی نداشتیم و اگر داوران فرد یا افرادی را به عنوان برگزیده اعلام می‌کردند، 110 سکه‌شان را می‌دادیم.
 

29 آذر؛ شانس روی خوش خود را به داستان‌نویسان نشان داد

 

اما در دوره چهاردهم جایزه کتاب فصل (29 آذر) ورق برگشت و شانس این بار روی خوب خود را کمی به داستان‌نویسان نشان داد؛ در این دوره یک رمان به عنوان برگزیده معرفی شد هر چند بخش شعر همچنان بدون اثر برگزیده باقی ماند و تنها یک کتاب در این بخش به عنوان شایسته تقدیر معرفی شد.

 

حاشیه‌های جوایز دولتی حوزه شعر و ادبیات ادامه داشت تا اینکه نوبت به معتبرترین جایزه کتاب در سطح ملی رسید؛ جایزه کتاب سال.

 

دبیر کتاب سال: ربط دادن فقدان اثر برگزیده با مسائل مالی توهین به داوران است

 

اما بیست و هشتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران هم در روز 19 بهمن بدون معرفی کتاب‌ (هایی) به عنوان برگزیده در حوزه شعر یا داستان به کار خود پایان داد.

 

مجید حمیدزاده دبیر علمی کتاب سال در نشستی با خبرنگاران ضمن دفاع قاطع از داوران این جایزه، ربط دادن بحث فقدان اثر برگزیده را در بعضی بخش‌های این جایزه توهین به داوران خواند و در عین حال وعده داد آئین‌نامه این جایزه و سایر جوایز دولتی در حوزه کتاب با حضور وزیر ارشاد بازنگری شود.

 

فراموش کردن وعده‌ها در شام آخر

 

اما این وعده چند روز بعد تنها با یک ضیافت شام سیدمحمد حسینی با مسئولان جایزه کتاب سال به فراموشی سپرده شد.

دو هفته بعد از این مراسم (16 اسفند) نوبت به جایزه ادبی دوسالانه پروین اعتصامی رسید و این بار نوبت بانوان شاعر و نویسنده بود که بخت خود را آزمایش کنند.

 

مسئولان چهارمین دوره این جایزه ادبی 2 شاعر را به عنوان برگزیده معرفی و به هر یک از آنها 30 سکه بهار آزادی اهدا کردند. هر چند در این جایزه هم هیچ اثر داستانی در بخش ترجمه به عنوان برگزیده یا شایسته معرفی نشد.

 

آخرین جایزه دولتی در حوزه کتاب هم روز گذشته (21 اسفند) با برپایی پانزدهمین دوره کتاب فصل  البته باز هم بدون معرفی اثری ادبی به عنوان برگزیده برگزار شد.
 
در این دوره از جایزه کتاب فصل هم مانند چند دوره قبل هیچ اثری در بخش ادبیات داستانی (اعم از شعر و داستان) حائز رتبه (اعم از برگزیده یا شایسته تقدیر) شناخته نشدند و تنها در بخش نقد ادبی یک اثر حائز رتبه برگزیده تشخیص داده شد.
 
موج دوباره انتقادها به جوایز، این بار از سوی دست‌اندرکاران

 

سنگینترین انتقاد‌ها به شیوه‌های داوری و نبود مکان مناسب برای دبیرخانه جوایز دولتی در حوزه کتاب هم در همین جایزه ایراد شد؛ در مراسم اختتامیه این جایزه که این بار حتی بدون حضور متولی اصلی آنها یعنی بهمن دری معاون فرهنگی وزارت ارشاد برگزار شد، سر درد دل منوچهر اکبری دبیر سابق این جایزه باز شد.

 

او با تقدیر از کارکنان موسسه خانه کتاب که به گفته او "کتاب‌ها را کول می‌کنند تا آنها را به دست داوران برسانند" در عین حال از "عدم توجه مسئولان معاونت فرهنگی به این نیروهای زحمتکش" انتقاد کرد.

 

او گفت: معلوم نیست اگر خانه کتاب نبود، ماموریت حوزه‌های مدیریتی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را چه کسی بر عهده می‌گرفت؟ آقای دری (معاون فرهنگی وزارت ارشاد) در اینگونه موارد دیواری کوتاهتر از خانه کتاب پیدا نمی‌کند و کارها را به این موسسه می‌سپارد؛ خانه کتاب شده است آچار فرانسه معاونت فرهنگی!
 
اکبری بار دیگر از نامناسب بودن مکان دبیرخانه جوایز دولتی حوزه کتاب گله کرد و گفت: دبیرخانه جایزه کتاب فصل یک مرغدانی است و به هیچ وجه شایسته داوران این جایزه نیست. باید مسئولان به وعده‌هایشان برای انتقال دبیرخانه به ساختمانی مناسب عمل کنند.

 

این سخنان دبیر علمی سابق جایزه کتاب فصل، دبیر فعلی جایزه را به واکنش واداشت؛ مجید حمیدزاده گفت: من اینگونه سخنان را وهن به داوران و اعضای هیئت علمی جایزه می‌دانم؛ بالاخره وُسع ما همین میزان است و فعلاً تا شرایط مناسبتری فراهم نیاید، دبیرخانه در همین مکان مستقر خواهد بود.

 

وعده بازنگری در شیوه‌های داوری

 

البته حمیدزاده از بازبینی در شیوه‌های داوری جوایز دولتی در حوزه کتاب خبر داد و گفت: واقعاً کتابی که 89.5 امتیاز می‌گیرد با کتابی که 90 امتیاز یعنی حد نصاب لازم برای انتخاب به عنوان اثر برگزیده، می‌گیرد، چه تفاوتی دارد؟
 
او باز هم وعده داد "شیوه‌های داوری جایزه کتاب فصل بازبینی و بازنگری می‌شود" و تاکید کرد: باید در برگه‌های داوری هم موارد ذیربط لحاظ شود. اگر لازم باشد ما این مسئله را به شورای عالی انقلاب فرهنگی هم ارجاع می‌دهیم.
 
پرونده جوایز دولتی کتاب در سال 1389 با برگزاری پانزدهمین دوره جایزه کتاب فصل بسته شد اما هنوز سوالات بسیاری درباره داوری‌ها، دلایل اعلام نشدن اسامی داوران و مکان نامناسب دبیرخانه این جوایز باقی است.

 

---------------------------------------

 

کمال صادقی