ارس ؛ سرزمین زیباییهای طبیعی و تاریخی

به گزارش خبرنگار مهر در جلفا، منطقه آزاد ارس در شمالغرب ایران در نقطه صفر مرزی در مجاورت با کشورهای ارمنستان، آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان استقرار یافته و محدوده ای به وسعت 51 هزار هکتار را شامل می شود.

این محدوده شامل شهرستان جلفا، قسمتی از شهرستان کلیبر، اراضی اطراف سد خدآفرین و محدوده گمرک نوردوز در مرز ایران با ارمنستان و تا نزدیکی شهرستان ماکو را تشکیل می دهد.

مرکز منطقه آزاد ارس شهرستان جلفا واقع در مرز ایران و نخجوان است. این شهرستان با هشت مهمانسرا و دو کمپ گردشگری به همراه مراکز اقامتی وابسته به آموزش و پرورش، امکانات مناسبی برای اقامت گردشگران دارد.

1.200 میلیون نفر میهمان منطقه آزاد ارس شدند

مدیرعامل منطقه آزاد ارس با اشاره به تمهیدات اتخاذ شده برای پذیرایی از مسافران نوروزی گفت: تا پایان روز یازدهم از تعطیلات نوروزی بیش از یک میلیون و دویست هزار نفر وارد منطقه آزاد ارس شده اند.

علیرضا مقیمی افزود: بر اساس این گزارش این تعداد گردشگر با بیش از 270 هزار خودرو وارد این منطقه شده اند و بدین ترتیب رکورد یک میلیون و 200هزار نفری مسافرین ورودی به منطقه آزاد ارس در ایام تعیطیلات نوروزی سال 89 در پایان روز دهم امسال شکست.

وی گفت: ایجاد تسهیلات و برنامه های ویژه برای مسافرین نوروزی از جمله برگزاری جنگ های شبانه شادی، گشت هوایی بر فراز طبیعت منطقه، احداث فضاهای خدماتی گردشگری جدید از جمله لوناپارک و رستوران در پارک بزرگ کوهستان، احداث بازارچه فروش نوروزی و برنامه های متنوع دیگر در این ایام به همراه طبیعت زیبای منطقه آزاد ارس از عوامل اقبال مسافرین نوروزی به این منطقه بوده است.

مقیمی اظهار داشت: کمیته آمار ستاد تسهیلات سفر منطقه آزاد ارس 49 نیروی آماری را پس از گذراندن جلسات آموزشی در هفت ایستگاه، در مبادی ورود وخروج مناطق جلفا وخداآفرین مستقر کرده و به ثبت دقیق آمار مسافرین ورودی به منطقه آزاد ارس می پردازد.

افزایش 33 درصدی اسکان مسافران نوروزی در ارس

دبیر تسهیلات سفر منطقه آزاد ارس با اشاره به وضعیت اسکان مسافران در این منطقه گفت: با تمهیدات ستاد تسهیلات سفر منطقه آزاد ارس در سال 90 میزان اسکان گردشگران نوروزی نسبت به مدت مشابه درنوروز سال گذشته 33 درصد افزایش داشته است.

محمدصادق نافذی افزود: تا 11 فروردین بیش از چهل هزار نفر در مراکزوکمپ های اقامتی ستاد تسهیلات سفر اسکان یافتند که با توجه به افزایش تعداد گردشگر ورودی در روزهای پایانی تعطیلات نوروزی پیش بینی می شود میزان اسکان به رکورد 55 هزار نفرنیز برسد.

گفتنی است منطقه آزاد ارس با دارا بودن نقاط مختلف تاریخی، طبیعی و گردشگری همه ساله پذیرای خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی است بطوریکه در نوروز سال گذشته بیش از یک میلیون و 270 هزار نفر گردشگر از منطقه بازدید کردند.

برخی از دیدنی های این منطقه بدین شرح است:

کلیسای سنت استپانوس

این کلیسا به عنوان یکی از اماکن مقدس دنیای مسیحیت یکی از آثار ثبت جهانی شده ایران است.

نام این کلیسا بر گرفته از استپانوس مقدس، یکی از اولین مومنانی بوده که به خاطر ایمان راسخ خود به شهادت رسیده است.

استپانوس در میان مسیحیان سمبل ایمان راسخ بوده و به او لقب ناخوتکا داده اند.

استیفان یا استپاتوس اولین کسی بوده که به واسطه تعصب و خشم یهودیان سنگ سار شده و به شهادت رسید.

این حادثه در 26 دسامبر سال 37 میلادی در اورشلیم اتفاق افتاد و از آن تاریخ به بعد مسیحیان جهان همه ساله در روز مزبور مراسمی به نام وی بر پا می کنند.

کلیسای سنت استپانوس در 26 کیلومتری غرب جلفای ارس در محلی به نام قریه قزل وانگ (صومعه قرمز) در نزدیکترین روستای دره شام از دهستان ارس در کنار بخش پلدشت واقع شده است.

کلیسای استپانوس مقدس در دژی استوار واقع شده و به مجموعه بناهای موجود در این دژ وانگ استپانوس مقدس یا وانگ ماقارات می گویند. 

تاریخ دقیق تاسیس کلیسای سنت استپانوس کاملا مشخص نیست ، محققین حدس می زنند بین قرنهای هفتم تا نهم میلادی این کلیسا بنا شده باشد.

کهن ترین سند در این باره مربوط به سال 649 میلادی است که از وجود دیری در این منطقه آگاهی می دهد، در زمان سلطنت آشوت باگرادونی پادشاه ارمنستان، کاتالیکوس خاچیک رهبر مذهبی ارمنیان در سال 266 ( ه - ق ) برابر با 976 میلادی اسقف اعظم بالکن را به سرپرستی وانگ استپانوس مقدس بر گزید او با هزینه پادشاه کلیسایی در محوطه بنا کرد.

عباس میرزا در سال 1246 ه - ق / 1830 م روستای دره شام را به مبلغ 300 تومان از محبعلی بیک نخجوانی خرید و وقف وانگ استپانوس کرد، کتیبه ای که به همین مناسبت با خط نستعلیق بر روی سنگ آهکی سرخ رنگی از نوع سنگهای خود بنای کلیسا، بالای در ورودی کلیسا نصب شده است.

آبشار آسیاب

آبشار آسیاب‌ یکی از جای‌های دیدنی و گردشگری استان آذربایجان شرقی است که در شهرستان جلفا و در چند کیلومتری مرز ایران با جمهوری آذربایجان واقع شده‌است.

قبلا در این محل چند باب آسیاب آبی وجود داشت که با استفاده از این آبشار کار می کردند اما در حال حاظر خرابه ای بیش از آن باقی نمانده است به همین دلیل به نام آسیاب خرابه معروف شده است. ارتفاع آسیاب ۱۰ متر و مساحت محوطهٔ پایینی آن ۲۰۰ متر مربع است.

آب این آبشارها از چشمه‌های متعدد موجود در بالای آسیاب که از کوه کیامکی سرچشمه می‌گیرند، تأمین می‌گردد.

آبشار آسیاب در حدود ۲۷ کیلومترى هادى شهر و در نوار مرزى ایران و جمهورى آذربایجان در پنج کیلومترى روستاى منجن آباد در حاشیه رود ارس واقع شده است.

آب این چشمه زیبا و زلال از کوه کیامکى، یکى از کوههاى بلند بین منطقه دیزمار غربى ارسباران و شهرستان مرند و بخش زنوز سرچشمه مى گیرد. در مظهر چشمه این آسیاب درختان انجیر بسیار روئیده است و آب به صورت آبشارى زیبا به سمت دره جریان مى یابد.

تمام سطوح دیواره آبشار پوشیده از خزه و گیاهان آبزى است که مناظر دل انگیزى را پدید آورده است.

در حال حاضر برنامه هایى به منظور بازسازى این آسیاب توسط میراث فرهنگى و با همکارى سازمان میراث فرهنگی در دست تهیه است که امید مى رود در آینده با اجراى این طرح بر زیبائى این محل افزوده گردد.

این فضاى دلگشا که در گوشه اى از دشت بى آب و علف پدید آمده در صورت توجه مسئولان می تواند به یک گردشگاه بزرگ و پر جاذبه بویژه، در فصل تابستان تبدیل شود.

امام زاده سید محمد نوجه مهر

در کنار رود ارس در روستای نوجه مهر امام زاده محمد نوجه مهر معروف به "سید محمد آقا" قرار دارد .

مقبره این امام زاده که او را به نوادگان امام موسی کاظم (ع) نسبت می دهند تجدید بنا شده و دارای ضریح زیبای است. این آرامگاه نزد مردم از تقدس و احترام بسیار برخوردار است و هر سال کشاورزان آن نواحی پس از برداشت محصول برای زیارت و ادای نزورات خود به این امام زاده می روند.

مجموعه حمام و قلعه کردشت

این مجموعه شامل هشت بنای تاریخی اعم از حمام بزرگ، عمارت، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه عباس میرزا و ساخلو ( پادگان نظامی ) است.

این حمام یکی از زیباترین حمام های آذربایجان است که با معماری اصیل سنتی در روستای کردشت از توابع جلفا و در کنار رود ارس قرار دارد.

حمام کردشت بخش های دیگری نیز دارد که بسیار دیدنی و قابل مطالعه است. این حمام در زمان عباس میرزا نایب السلطنه فتحعلی شاه هنگام جنگ دوم ایران و روس ساخته شد ولی شیوه معماری آن شباهت بسیاری به حمام‌های دوره صفوی دارد.

روستای کردشت از بخش ورزقان و شهرستان اهر و دهستان دیزمار غربی واقع شده است. فاصله کردشت تا ورزقان 66 کیلومتر و تا اهر 126 کیلومتر و تا جلفا 70 کیلومتر است.

بخشی از طبیعت منطقه ارسباران

کوه های بسیار بلند و صخره ای سرتاسر شمال و جنوب کردشت را فرا گرفته‌اند، بنابراین تنها معبر قابل توجه کنار ارس در این روستا می گذرد.

کوه های بلند صخره ای ساحل شمالی ارس در خاک جمهوری آذربایجان واقع است و در سمت جنوب آن در بلندی های کوه های مشرف به روستا یکی از قلعه های تاریخی و نظامی دوره قاجار بنا شده است.

یکی از قلعه های تاریخی آذربایجان در روستای کردشت در ساحل رود ارس بنا شده است ولی به لحاظ ارزش و اهمیت نظامی و تاریخی به خصوص دوران حکومت عباس میرزای قاجار نایب السلطنه فتحعلی شاه در آذربایجان بیشتر مورد توجه بوده است.

قلعه نظامی کردشت یکی از قلعه های دوران عباس میرزا نایب السلطنه قاجار استکه در طی مبارزات خود بر علیه تجاوز روسیه تزاری از این قلعه استفاده می‌نمود.

آنچه به نظر می رسد قبل از استفاده از قلعه کردشت این قلعه نظامی وجود داشته و بنای آن را به سده های نخستین اسلامی نسبت می دهند.

قلعه عباس آباد کردشت در سمت چپ جاده کردشت به خروانق در بالای تپه ای صخره ای بنا شده و در جبهه شمالی این قلعه درب ورودی ساخته شده است. به فاصله معینی نزدیک به 100 متر از یکدیگر شش عدد برج نگهبانی وجود داشته که اکنون قسمتی از این برجها پابرجاست.

نظر به اینکه ساحل رود ارس در بخش جنوبی یکی از پایگاه های مهم دفاعی عباس میرزا در مقابل تجاوز روسی ها بود بنابر این قلعه نظامی مزبور مکان مناسبی برای پشتیبانی ارتش ایران در دوران قاجار به شمار می رفت.

وقتی در سال 1243 ه - ق (1841 م ) سپاهیان روس از رود ارس گذشته و جلفا و نخجوان و مرند و اصلاندوز را تصرف کرده و به سوی تبریز روانه شدند قلعه کردشت نیز به دست قوای دشمن سقوط کرد و بعد از تصرف قلعه، مدتی بعد از آن و در ایام برقراری صلح و متارکه ترکمنچای که بین ایران و روس برقرار شد، قلعه کردشت مدتی مورد استفاده سربازان روسی بود ولی به تدریج با تخلیه آذربایجان از قوای روسی، قلعه مزبور مورد انهدام و ویرانی قرار گرفت و قسمتی از تاسیسات آن به غارت رفت.

بعد از اینکه روسها آذربایجان را تخلیه کردند و امور استان را به نیروهای دولتی واگذار کردند این قلعه بارها مورد استفاده امرای محلّی و حکام قره باغ واقع شد و در اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت پهلوی این قلعه خاصیت نظامی خود را از دست داد.

روستای گردشگری اشتبین

یکی از قدیمیترین و زیبا ترین روستاهای حاشیه رود خانه ارس روستای اشتبین است.

خانه های مزین به سر درها و کتیبه های مرمرین دوره صفویه و طبیعت جذاب با جنگلی از میوه های متنوع، این روستا را دهکده سلامت نام نهاده و در زمره آثار ملی ثبت شده قرار داده است.

روستای اشتبین از توابع بخش سیه رود و دهستان نوجه مهر شهرستان جلفا واقع در استان آذربایجان شرقی است. فاصله روستا از جاده اصلی و مرزی سیه رود، خداآفرین حدود هفت کیلومتر است.

روستای اشتبین متشکل از سه آبادی به نامهای هراس، سیاوشان و جعفرآباد، نمونه ای از روستاهای کوهستانی ـ میان دره ای محسوب می شود.

بافت روستای اشتبین بواسطه احاطه ی باغات و سایر عوامل کالبدی نظیر ناهمواری ها، بستر سنگی، شیب تند اراضی و شرایط اقلیمی خاص، کاملا فشرده و فقط در محدوده شمالی روستا امکان توسعه محدود وجود دارد.

این روستا با شماره 2692 در تاریخ 17 خرداد 79 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

اسناد به دست آمده از سنگ نوشته های موجود در روستا تاریخ 843 و 976 هجری قمری را نشان می دهند، ولی به نظر می رسد معماری موجود در برخی بناها مربوط به دوره اشکانیان است.

اقتصاد روستا بر اساس باغ داری ودام داری است و بیشتر روستاییان دارای باغات پربار و وسیع هستند و از طریق فروش میوه جات از جمله انجیر، انار، گردو، سیب و ... امرار معاش می کنند

مهمترین محدودیت روستا در تولید وارائه محصولات به بازارهای منطقه ای، دوری از بازار مصرف است که باعث افزایش هزینه حمل می گردد. 

حیات وحش و پوشش گیاهی

منطقه آزاد ارس با داشتن مناطق حفاظت شده جنگلهای ارسباران، مجموعه ای از کم نظیرترین پوششهای گیاهی و تنوع جانوری را در خود جای داده است.

پناهگاه حیات وحش کیامکی و منطقه حفاظت شده ارسباران زیستگاه گونه های جانوری همچون آهو، مارال، قوچ، میش ارمنی، کل و بز، پلنگ، خرس قهوه ای و گونه های مختلفی از پرندگان از قبیل سیاه خروس، کبک عقاب طلایی، اردک، حواصیل، آلرت و بوتیمار، قرقاول، طرلان و بالابان وهمچنین پوشش گیاهی بید، زرشک، افرا، نسترن، گردو و گیاهان مرتعی و دارویی است.

رود ارس

این رود مهم ترین و پرآب ترین رودخانه شمالی آذربایجان شرقی است.

رودخانه ارس از کوه بینگول داغ (هزار برکه) واقع در حوالی سرچشمه فرات در ترکیه سرچشمه گرفته و به سوی خاور روان می شود و در نهایت به دریای خزر می ریزد.

درازای بخش مرزی این رود 475 کیلومتر و درازای سر تا سری رودخانه حدود 910 کیلومتراست.

رود ارس از شهرستان های ماکو، اهر، مرند و گرمی در استان های آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل عبور می کند.

ارس یک رود دایمی و رودخانه مرزی ایران و جمهوری آذربایجان و ارمنستان است. ارس از دو شاخه مجزا یکی در ارمنستان و دیگری در ترکیه و سلسله جبال آرارات(آغری) تغذیه می شود که در محل زنگنه واقع در منتهی الیه شمال باختری ایران به هم می رسند. این منطقه، مرز مشترک ایران و جمهوری آذربایجان و ترکیه است. پس از آن رودخانه ارس تا محلی به نام بهرام تپه مرز مشترک سه کشور ایران و آذربایجان و ارمنستان است.

عرض رودخانه ارس در جلفا گاهی تا 200متر و ارتفاع وعمق بستر آن به دو تا سه متر می رسد. عریض‌ترین نقطه رودخانه در نزدیکی شهر جلفا است که بیش از 200 متر عرض و بیش از چهار متر عمق دارد که می توان سومین رودخانه ایران از لحاظ قدرت آب تلقی کرد.

ارس از گذشته های دور یکی از سمبل‌های قدیمی مردمان آذربایجان بوده و افسانه های بسیاری در مورد آن در فرهنگ فولکلور آذری موجود است که مشهورترین آنها داستان "سارای"‌ شیرزن افسانه ای این خطه است.