واژه‌نامه هنری و صناعتی عصر صفوی تدوین شد/ تقدیم اثر به ایرج افشار

خسرو احتشامی نویسنده و پژوهشگر در گفتگو با خبرنگار مهر درباره اثری که به زودی از وی به چاپ می‌رسد اینگونه گفت: کتاب "مجری معانی" که قرار است توسط انتشارات سوره مهر در نمایشگاه کتاب امسال عرضه شود در اصل نامش "تعریف‌نگاری واژه‌های هنری و صناعتی در ادبیات و متون عصر صفوی" است که نوعی دایره‌المعارف مستند و توضیحی درباره هنر و صنعت در دوره صفویه است.

وی ادامه داد: روند شکل‌گیری کتاب بدین شکل بود که من از 10 سال پیش کار یادداشت‌برداری و نگارش مقاله‌هایی در این‌باره را آغاز کرده بودم مثلا سال‌ها پیش مقاله‌ای با عنوان "شغل شاعران صفوی" نوشته بودم که در این کتاب هم مورد استفاده قرار گرفته است. این مقاله‌ها آرام آرام گسترش یافت تا اینکه در سال 84 کنگره هنر مکتب اصفهان برگزار شد و من عضو هیئت علمی آن بودم و قرار شد در پایان کنگره واژه‌نامه‌ای درباره هنر و صنعت عهد صفوی منتشر شود.

نویسنده "از مضراب تا محراب" با اشاره به اینکه کار تدوین واژه‌نامه از کنگره اصفهان جدی‌تر شد بیان کرد: قرار شد فرهنگستان هنر این واژه‌نامه را در 400 مدخل منتشر کند که تدوین نهایی آن در سال 85 به پایان رسید ولی در نهایت با فرهنگستان هنر به توافق نرسیدم.

احتشامی افزود: پس از آن کتاب را تکمیل کردم تا جایی که تعداد مدخل‌ها به 700 رسید و به دلیل انتشار کتاب‌های زیادی درباره عهد صفوی منابع بیشتری در اختیارم قرار گرفت که روی آنها نیز کار کردم و کتاب حاضر آماده شد. در این کتاب سعی شده درباره هر آنچه به هنر و صنعت در دوران صفوی مرتبط است واژه‌ها با استنادهایشان آورده شود به طور نمونه درباره انواع پارچه‌ها، تفنگ‌ها و ساخت آنها در ایران، انواع قالی، گلابتون دوزی، ملیله دوزی، زری بافی، ترمه، انواع شیرینی‌ها، ابزار موسیقایی، صنعت ساعت سازی و ... مطالب آورده شده است.

وی سفرنامه‌ها و دیوان‌ها را از جمله منابعی دانست که در تدوین کتابش مورد بهره‌برداری قرار داده است و توضیح داد: چند سفرنامه بزرگ که به اوایل دوره قاجار برمی‌گردد از جمله آثاری بود که مورد مطالعه قرار گرفت. وقتی واژه‌ای استخراج می‌شد سعی می‌کردم ضمن توضیح و تعریف آن از منابع مختلف شاهد مثالی درباره آن بیاورم که ثابت کند آن واژه در آن دوران رایج بوده است.

این محقق پیشکسوت اضافه کرد: مثلا درباره واژه ترمه به دنبال این بودم که چطور این شال به نام ترمه خوانده شد و هیچ مستندی نمی‌یافتم تا اینکه دیوان مخلص کاشی منتشر شد و در مراجعه بدان یافتم که در دو سند به این شال که برای خانم‌ها به کار می‌رفته ترمه می‌گفته‌اند.

احتشامی با اشاره به اینکه کتاب را به زنده‌یاد ایرج افشار تقدیم کرده است، گفت: خیلی دوست داشتم کتاب زمانی منتشر می‌شد که ایرج افشار زنده بود ولی متاسفانه وی را از دست دادیم. ایشان معتقد بود که اگردر دیوان شاعران معتبر به مطلبی اشاره شود به نوعی سند تاریخی است که دوران شاعر را توصیف می‌کند. به همین دلیل من هم در تدوین "مجری معانی" از 30 دیوان معتبر بهره برده‌ام.

وی تاکید کرد: زنده‌یاد افشار از دوستان من بود که در مواردی با وی مشورت کرده و نظرشان را جویا می‌شدم چراکه در این زمینه صاحب نظر بود.

به گفته وی برخی مطالب در این واژه نامه آورده شده که شاید کمتر جایی منتشر شده باشد که نمونه آنها مطالبی درباره ساخت و کاربرد حمام وان، آشپزخانه باز(اپن)، ارگ، پیانو، گیتار، ساخت پنکه در ایران و ... است.

احتشامی که این روزها از بیماری رنج می‌برد در پایان گفت: به دلیل اینکه بیماریم مجال کار را بر من تنگ کرده بود در میانه راه پسرم سیاوش احتشامی به یاریم آمد که نام او هم بر روی کتاب آمده است. درباره واژه‌های هنری و صناعتی در دوره‌های دیگر تاریخ ایران هم یادداشت‌هایی برداشته ‌ام که اگر عمر فرصت دهد روی آنها نیز کار می‌کنم.

از خسرو احتشامی کتاب و مقالات زیادی در زمینه نقد و بررسی اشعار صائب نظامی و خواجوی کرمانی و همچنین شناخت و بررسی هنرهای اسلامی ـ ایرانی منتشر شده است. احتشامی همچنین مقالات فراوانی نیز در زمینه‌های مختلف ادبی، در نشریات بنیاد، آینده، هستی، کلک، بخارا، گلچرخ و فصلنامه اصفهان به چاپ رسانده است.

کتاب "مجری معانی" تولید مرکز آفرینش های ادبی حوزه هنری است که سوره مهر آن را در 488 صفحه ،قطع رقعی و در شمارگان 2 هزار و 500 نسخه در بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران عرضه خواهد کرد.

خبرگزاری مهر برای این نویسنده و شاعر پیشکسوت کشورمان سلامت و عمر بلند آرزومند است.