به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه خبرگزاري "مهر" وي گفت : واژة فلسفه براي كودكان در اولين برخورد، ممكن است شنونده را به اين فكر بياندازد كه اصلا چرا بايد به كودكان فلسفه ياد دهيم. برخي ها هم اعتراض كنند كه فلسفه براي بزرگترها چه كرده است كه براي كودكان كند. دقيقا بدليل امكان همين ابهام است كه استاد عزيز، آقاي دكتر مجتهدي به من متذكر شدند كه اسم اين برنامه آموزشي را فلسفه نگذاريد، حكمت يا فرزانش براي كودكان يا يك چيز ديگر بگذاريد. به همين جهت ابتدا لازم است از اين واژه رفع ابهام شود.
|
اگر چه عنوان رايج اين برنامه، فلسفه براي كودكان و نوجوانان است، اما هدف اين برنامه آموزش فلسفه به معناي رايج كلمه نيست. هدف اصلي اين برنامه، بالا بردن و تقويت قدرت تشخيص، تميز، استدلال و داوري آنها است. در عين حال آشنايي آنها با برخي مفاهيم مورد علاقه و مورد نيازشان، يكي از اهداف اين برنامه است. در اين برنامه، فلسفة كانت ، دكارت، يا ارسطو به كودكان آموزش داده نميشود . در اين برنامه فلسفه يك روش و يك كندوكاو محسوب مي شود |
ناجي افزود : اگر چه عنوان رايج اين برنامه، فلسفه براي كودكان و نوجوانان است، اما هدف اين برنامه آموزش فلسفه به معناي رايج كلمه نيست. هدف اصلي اين برنامه، بالا بردن و تقويت قدرت تشخيص، تميز، استدلال و داوري آنها است. در عين حال آشنايي آنها با برخي مفاهيم مورد علاقه و مورد نيازشان، يكي از اهداف اين برنامه است. در اين برنامه، فلسفة كانت ، دكارت، يا ارسطو به كودكان آموزش داده نميشود . در اين برنامه فلسفه يك روش و يك كندوكاو محسوب مي شود. نكته ديگر آن كه فلسفه براي كودكان در در واقع فلسفه براي كودكان و نوجوانان است. چون طبق تعريف يونسكو افرادي كودك محسوب مي شوند كه زير 18 سال داشته باشند. لذا نوجوانان را هم در ادبيات ما در بر مي گيرد. وي درباره تلقي فلسفه به عنوان روش يا نوعي از كندوكاو (Inquiry) گفت : به عقيدة ليپمن، مناسب ترين راه براي اين كه مردم و شهروندان بتوانند ملاكها و موازيني براي تمييز بين استدلالهاي معتبر و غيرمعتبر ، بين نظريههاي تأييد شده و رد شده و بين اَشكال قابل قبول و غيرقابل قبول قضاوت اخلاقي و غيره، بيابند، اين است كه فلسفه را نوعي كندوكاو تلقي كنيم و فلسفه هاي مختلف را انواع كندوكاو كه محل اين كندوكاو ها هم آموزش و پرورش است. مثلا فلسفه طبيعي يعني علوم تجربي نوعي از اين كندوكاو باشد. منظور ليپمن از كندو كاو واكنشي جستجوگرانه در ابعاد پيچيدة تجربة انساني است . كندو كاو معمولاً به شكل يك پرسش شروع مي شود، از آنجا به سوي تعبير و نظريه پردازي مي رود و هدفش اين است كه از طريق مباحثه و تأمل ، موضوع پيچيده اي را به مسئله اي قابل بحث ، امري مبتني بر مشاركتِ افراد و سرانجام به موضوعي استدلال پذير تبديل كند. ليپمن تعليم و تربيت را هم با تمام پيچيدگي هاي كلانش نوعي كندوكاو تلقي مي كند، به عبارت ديگر، كندوكاو را مي توان «جنسي» دانست كه اَشكال مختلف فلسفه، «انواع» آن هستند . از اين روست كه ما كندوكاوهاي مختلفي همچون كندوكاو اخلاقي، كندوكاو زيبايي شناختي، كندوكاو اجتماعي و غيره داريم. كل علوم انساني شكلي از كندوكاوند و فلسفه كه شاخه اي از علوم انساني است ، هم به عنوان شكل بسيار پيچيده اي از آموزش و پرورش در نظز گرفته مي شود و هم يكنوع كندوكاو است . از نظر او تعليم و تربيت بدون فلسفه عقيم است، بدون بهره بردن از فلسفه، تعليم و تربيت در مدارس ابتدايي ، دقيقاً همانقدر ناقص و عقيم است كه آموزش بدون بهره مندي از فلسفه در دانشگاه در سطح ليسانس و بالاتر از آن ميتواند ناقص باشد. بنابراين فلسفه نوعي كندوكاو يا جستجوي حقيقت است كه حاصل آن يادگيري گفت وگو ، تعامل با محيط و دوستان، انتقادپذيري،منتقد بودن، خلاقيت و ارائة فرضيههاي نو، دقت در استدلالها است. به عبارت ديگر در اين جا فلسفه نوعي منطق تفكر، منطق استدلال و روش مواجهه با امور و مسايل ، و روش تصميم و انتخاب است .
|
فلسفه براي كودكان تلاشي است براي بسط فلسفه، با اين هدف كه بتوان آن را بسان يك شيوة آموزش بكار برد. « فلسفه براي كودكان» آموزشي است كه از فلسفه براي واداشتن ذهن كودك به كوشش در جهت پاسخگويي به نياز و اشتياقي كه به معنا دارد، بهره مي برد. هدف « فلسفه براي كودكان»، ياري دادن به كودكان و نوجوانان براي بهره مندي از فلسفه به منظور بهبود بخشيدن به يادگيري است |
ناجي افزود : ليپمن در توصيف ساده اي از اين برنامه مي گويد: ” « فلسفه براي كودكان» تلاشي است براي بسط فلسفه، با اين هدف كه بتوان آن را بسان يك شيوة آموزش بكار برد. « فلسفه براي كودكان»، آموزشي است كه از فلسفه براي واداشتن ذهن كودك به كوشش در جهت پاسخگويي به نياز و اشتياقي كه به معنا دارد، بهره مي برد. هدف « فلسفه براي كودكان»، ياري دادن به كودكان و نوجوانان براي بهره مندي از فلسفه به منظور بهبود بخشيدن به يادگيري است“ . وي اضافه كرد : كار اصلي ليپمن ارائة پارادايم جديدي براي آموزش و پرورش است. البته او معتقد است اين فقط آغاز راه است. پارادايم پيشنهادي او مبتني بر تامل است نه انتقال اطلاعات از بزرگتر ها به كودكان. او اين پارادايم را سقراطي مي نامد. منظور از سقراطي يا ماماييِ بودن آموزش در فلسفه براي كودكان(p4c ) اين است كه واژه يوناني maieutic ( يا سقراطي ) كه در اصل به معناي مامايي است، اغلب همان كاري است كه سقراط انجام مي داد. به عبارت ديگر، شباهتي بين مامايي و تعليم و تربيت وجود دارد : ماما كمك مي كند تا مادر باردار نوزادش را به دنيا آورد، همچنان كه فيلسوف / معلم نيز به فردِ طالب علم يا شاگرد علاقمندي كه آبستن ايده ها است كمك مي كند تا انديشة خود را متولد سازد. اين تفسير از سخنان سقراط، شالوده فلسفه براي كودكان - دانسته مي شود. يعني: يعني كمك كردن به كودكان تا خودشان براي خودشان فكر كنند. بدنبال تغيير پارادايم، شكل، نحوة اجرا و ابزارهاي آموزش و پرورش هم تغيير مي كند. اين برنامه كه در بيش از سي كشور دردورترين نقاط جهان بطور رسمي در حال انجام است از دبستانها شروع مي شود. آنها فلسفه را به داخل مدارس ( ابتدايي، متوسطه و...) برده و مي خواهند تربيت شهرونداني معقول را به طور بنيادي از سطوح يا يين سني شروع كنند، چون ممكن است چنان كه برخي روانشناسان اعتقاد دارند براي يادگيري اين جزء فرهنگ، حتي سنين دانشگاهي هم دير باشد.
ناجي درباره كتابهاي درسي فلسفه براي كودكان گفت : براي انجام اين برنامه كتابهاي داستاني ويژه كودكان تاليف شده است . موضوع اين داستانها به گونه اي انتخاب مي شود كه علاقه كودكان را به خود جلب كند، اين داستانها در كلاس درس با صداي بلند توسط دانش آموزان خوانده مي شود و معلمي كه قبلا در اين زمينه آموزش ديده و از يك كتاب كمك درسي بهره مي برد، در انتهاي هر پارگراف سوالاتي طرح مي كند. بدينوسيله تفكر دانش آموزان به چالش طلبيده مي شود. جواب هر دانش آموز به همراه اسم او روي تخته سياه نوشته مي شود. معلم از دانش آموزان ديگر مي خواهد كه نظرشان را در مورد نظرات نوشته شده روي تخته سياه بگويند. بدين ترتيب كودكان ياد مي گيرند كه نظر معلم و نيز آراي دوستان خود را مورد نقد قرار دهند .
وي نقش معلم در اين برنامه را چنين توصيف كرد : معلم در اين برنامه به عنوان انتقال دهندة اطلاعات و حاكم مطلق كلاس نيست. دانش آموزان هم مي توانند از معلم سوال بپرسند. و معلم هم مي تواند از شاگردان مطلب ياد بگيرد. تنها كار معلم هدايت شاگردان بسوي درست اندشيدن و نزديك شدن به حقايق است.
|
ويژگي خاص حلقههاي كندوكاو عبارتند از تامل و تعمق غيرخصمانه، شناختهاي مشترك، ايجاد و بالابردن سواد، فرهنگ و تخيل فلسفي، تقويت توانايي مطالعه و درك عميق متون براي اساس ديالوگ و گفت وگو و لذت بردن از آنها. از ويژگي هاي حلقة كندوكاو رابطة چشم در چشم، جستجوي معنا، تأمل و تعمق و مشاركت در جستجوي حقايق است |
ناجي درباره شكل كلاس براي اين برنامه گفت : براي اين كه محور آموزش و پرورش كندوكاو باشد لازم است كه كلاسهاي درس تبديل به حلقه يا انجمن شوند كه در آن از رابطه دوستي و همكاري جهت مشاركت مثبت در فضاي آموزشي استقبال ميشود. اين فضاي مشاركت مثبت جايگزين فضاي رقابتي و نيمه خصمانه (نيمه مبارزه جويانه)اي كه در بسياري از كلاسهاي دوران كودكي گذشته رواج داشت، ميشود. ويژگي خاص حلقههاي كندوكاو عبارتند از تامل و تعمق غيرخصمانه، شناختهاي مشترك، ايجاد و بالابردن سواد، فرهنگ و تخيل فلسفي، تقويت توانايي مطالعه و درك عميق متون براي اساس ديالوگ و گفت وگو و لذت بردن از آنها. از ويژگي هاي حلقة كندوكاو رابطة چشم در چشم، جستجوي معنا، تأمل و تعمق و مشاركت در جستجوي حقايق است .
وي در بخش ديگري از سخنان خود نتايج اين برنامه و مهارت هايي كه كودكان در آن ياد مي گيرند را چنين برشمرد : به طور كلي در اين فرايند كودكان ياد مي گيرند كه 1- متن مورد نظر را خوب فهم كنند، 2- به حرفها و آراي دوستان خود خوب گوش فرا دهند، 3- سوالات و نظر آنان را به دقت صورت بندي كنند، 4- امكان نقد نظر معلم نيز وجود دارد، 5- امكان اين كه نظرشان اشتباه باشد وجود دارد، 6- هنگامي كه نظرشان با نقدي مواجه مي شود ناراحت و عصباني نشوند،7- نقدهاي خود را به گونه اي صورت بندي كنند كه موجب آزار دوستان نگردد، 8- اينكه نظرات خود را به راحتي بيان كنند و دلهره اي ازبيان آن نداشته باشند ، و 9- به جاي استفاده از ابزارهاي ديگر براي نقد دوستان از زبان خود استفاده كنند،10-همزمان با نقد دوستان خود از قواعد منطق بهره مند و آنها را فرا گيرند، 11- مغالطات دوستان خود را كشف كنند.
|
براي اجراي برنامة فلسفه براي كودكان (p4c ) در ايران لازم است مواد درسي و داستانها اين برنامه هماهنگي كاملي با فرهنگ ايراني - اسلامي داشته باشد . با توجه به غنايي كه در فرهنگ كشورمان وجود دارد مطمئنا اين برنامه اگر با توجه به اين مبادي آشنا و تاليف شود، هم در زمينه نقش معلم ، هم در زمينة كتابهاي درسي و هم در زمينة شكل كلاسها بديل هاي كامل تري در مقايسه با نسخه هاي غربي از p4c ارايه خواهد شد |
ناجي برخي از مهارتها و استعدادهايي كه در حلقه كندوكاو فلسفه براي كودكان و نوجوانان رشد پيدا ميكند را اين چنين معرفي كرد : 1- صورتبندي سوالات،2- اجتناب از تعميمهاي عاري از دقت ، 3- خواستن دلايل وشواهد ديگران براي ادعاهايشان، 4-پردازش و بسط فرضيههاي تبيينكننده، 5- به رسميت شناختن تفاوتهاي مربوط به شرايط موجود، 6- بهره بردن از ايدههاي سايرين7-پذيرش انتقادهاي موجه و بسيار موارد ديگر است. وي در پاين سخنان خود گفت : به نظر بنده براي اجراي برنامة فلسفه براي كودكان (p4c ) در ايران لازم است مواد درسي و داستانها اين برنامه هماهنگي كاملي با فرهنگ ايراني - اسلامي داشته باشد . با توجه به غنايي كه در فرهنگ كشورمان وجود دارد مطمئنا اين برنامه اگر با توجه به اين مبادي آشنا و تاليف شود، هم در زمينه نقش معلم ، هم در زمينة كتابهاي درسي و هم در زمينة شكل كلاسها بديل هاي كامل تري در مقايسه با نسخه هاي غربي از p4c ارايه خواهد شد.
نظر شما