"تکرار نمی‌شود در تو آن گل سرخ" نقد و بررسی شد

به گزارش خبرگزاری مهر، در ابتدای این نشست کیوان اصلاح‌پذیر از منتقدان و فعالان حوزه ادبیات با موضوع "سرشت و سرنوشت شخصیت‌ها" به کنکاش در این نمایشنامه پرداخت.

اصلاح‌پذیر نمایشنامه "تکرار نمی‌شود در تو آن گل سرخ" را به لحاظ پرداخت به دو موضوع مهم زندگی بشریت یعنی رنج و عشق بسیار عمیق دانست و در این باره گفت: مفاهیم عشق و رنج دو عنصر پیچیده زندگی بشر هستند که در این نمایشنامه با حجم بسیار فشرده‌اش پیچیده‌تر هم شده‌ در نتیجه اجرای آن کار بسیار سختی خواهد بود.

وی سپس به واشکافی شخصیت‌های نمایشنامه پرداخت و ادامه داد: در این نمایشنامه یک شخصیت محوری داریم به نام مرد سپید موی که البته پیر نیست بلکه جوانی‌است سپیدموی و این شخصیت نقش اساسی در نمایشنامه دارد و بسیار قدرقدرت است در کنار این شخصیت، ما با تعدادی شخصیت‌مواجه هستیم که همانند مردمان عادی و تعاریف مشخص هستند که من اصطلاحاً ان را شخصیت‌های پوسته‌ای می‌دانم.

اصلاح‌پذیر به تقابل این شخصیت ها اشاره کرد و افزود: این شخصیت‌ها در مقابل شخصیت اصلی بسیار ضعیف و فاقد اقتدار هستند و اگر سپیدموی صاحب اقتدار است اما شخصیت‌های مقابل او دچار شک و تردید در مسائل مربوط به خود هستند و به واقع فقیری با ترسیم چنین شخصیت‌هایی قصد داشته تا نوعی بارگاه نیمه‌الهی به شخصیت محوری ببخشد و حضور آنها شخصیت اصلی را برجسته‌تر نشان می‌دهد.

این منتقد و فعال حوزه ادبیات درباره‌ سرنوشت شخصیت‌ها توضیح داد: ماجراهایی که در شش نمایش‌نامک این نمایشنامه رخ می‌دهند همه معطوف به گذشته هستند زیرا هدف از بیان آنها پرداختن به ماجراها نیست بلکه نتیجه‌ آنها مهم است که نشان دهند عشق سپیدموی چگونه است واگرچه در انتها شاهد شورش همین شخصیت‌های ضعیف درمقابل سپیدموی هستیم.

وی با اشاره به این موضوع که در تمام نمایش‌نامک‌ها ما با موضوع جنایت طرف هستیم به طرح این سوال پرداخت که آیا عشق موجب جنایت است یا رنج واسطه‌ای میان این دواست و توضیح داد: وقتی چنین سوالی طرح می‌شود سپیدموی در مقام قضاوت حاضر می‌شود تا عشقی که حاصل رنج است را تحقیر کند و اما این که چرا شخصیت‌ها شورش می‌کنند باید گفت به آن خاطر که سپیدموی نمی‌تواند ثابت کند عشق باعث جنایت نیست و خواننده هم نمی‌تواند بفهمد به راستی عشق مورد نظر سپیدموی چه جور عشقی است و آیا واقعاً این عشق به سایر عشق‌های مطرح شده در این نمایش‌نامک‌ها برتری دارند یا خیر.

این منتقد ادبی در انتها به بررسی شیوه‌ شخصیت پردازی پرداخت و گفت: شخصیت‌ها بیش از آن که از طریق چالش شناسانده شوند از طریق روایت معرفی می‌شوند در حالیکه معرفی شخصیت از طریق کشمکش شیوه‌ مرسوم‌تری در نمایشنامه نویسی است.

منتقد دوم این نشست دکتر شهین حقیقی بود. وی به بررسی ساختار نمایشنامه در پیوند با ساختار و زبان پرداخت.

حقیقی دخالت زبان محاوره در زبان ادبی را موجب ضعیف شدن ساختار دانست و توضیح داد: این نوع درهم‌آمیختگی در خود جمله و در همنشینی جملات با هم دیده می‌شود که چنین ترکیبی یکدستی زبان و فضای نمایشنامه را برهم می‌زند. حقیقی سپس به لحن‌پردازی نمایشنامه اشاره کرد و افزود: لحن مشترک میان شخصیت‌ها و زبان مشترک و در کنار آن حضور فراگیر نویسنده در آن کاملاً ملموس است که این به نوعی موجب ضعف در شخصیت پردازی می‌شود.

حقیقی سپس به پیوند میان زبان و ساختار نمایشنامه و تاثیر آن در پردازش شخصیت‌ها پرداخت و ادامه داد: متن در خوانش‌های مختلف دچار ابهام است که این ابهام دلایل مختلفی دارد از جمله کم بودن شرح صحنه و کنش کاراکترها، ابهام در معنای جمله به خاطر ابهام در ساختار آن و ابهام به خاطر دوپهلوگویی شخصیت‌هاست.

این منتقد ادبی در انتها نتیجه گرفت که ردپای فقیری نویسنده نسبت به فقیری نمایشنامه نویس بسیار پررنگ‌تر است و قلم داستان‌نویسی ایشان در درام همچنان فعال است چراکه همانند یک نویسنده دست به تفسیر می‌زند و از زاویه دید دانای کل به شرح ماجرا می‌پردازد و تفاسیر خودش را در زبان و درونمایه‌ای شاعرانه می‌پیچد، اگرچه زبان شاعرانه او در بخشی از نمایشنامه بسیار درخشان ظاهر می‌شود.

آخرین منتقد این نشست احمد سپاسدار از فعالان تجربی عرصه تئاتر فارس بود. وی به بررسی سازوکارهای دراماتیک نمایشنامه پرداخت و این نمایشنامه را از زاویه اجرا مورد بررسی قرار داد.

وی در ابتدا به موضوع تخیل در پردازش این نمایشنامه اشاره کرد و توضیح داد: تخیل در هر اثر هنری موجب پرواز خواننده می‌شود اما وقتی تخیل به سمت ابهام پیش برود و یا شکل شخصی به خود بگیرد آنگاه یک ضعف محسوب می‌شود.

سپاسدار با توضیح این مطلب که گستره درام بسیار وسیع است و تنها با نوشتن و یا چند جلسه آموزش مهارت در آن به دست نمی‌اید، افزود: ممارست، نوشتن‌های مکرر و تجربه اندوزی است که می‌تواند یک درام را در مفهوم ایده‌آل خلق کند.

این فعال حوزه تئاتر ادامه داد: اما مفهوم درام حرکت است و حرکت یعنی کنش و واکنش اما در این نمایشنامه بیشتر از کنش و واکنش، شاهد روایت هستیم.

وی با اشاره به دیالوگ پردازی گفت: دیالوگ‌ها در یک درام باید به شکلی نوشته شوند که اجرای آن برای بازیگر راحت باشد ولی در این نمایشنامه با مواردی برخورد می‌کنیم که چنین نیست.

سپاسدار در انتها به دیالوگ‌پردازی نمایشنامه از منظر اجرا اشاره کرد و گفت: در بسیاری جاها فقیری به درام نزدیک شده‌ و حتی دیالوگ‌های شاهکاری هم در آن می‌بینیم ولی در خیلی بخشها این مساله تنها به حیطه‌ درام نزدیک شده‌اما به آن وارد نشده‌است و در نهایت اینکه استفاده از روایت در این نمایشنامه آن را در اجرا سخت می‌سازد.

در انتها امین فقیری به بخشی از سوالات حاضران پاسخ داد و افزود: این نمایشنامه برای اجرا نوشته نشده یعنی هدف من این نبوده‌است برای همین از فرم‌های سخت استفاده کردم و از هر سبکی که می‌پسندیدم انتخاب کردم و روی کاغذ آوردم.

این نشست از مجموعه نشست‌های فصل کتاب است که با شعار "در فارس همه‌ فصل‌ها فصل کتاب است" به نقد و بررسی آثار بزرگان ادبیات فارس می‌پردازد. فصل کتاب فارس با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد فارس‌شناسی و مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار می‌شود.

در این جلسه دبیر علمی همایش سید فرشید سادات‌شریفی خبر داد که برای تعامل بیشتر مخاطبان با نشست‌های نقد کتاب فارس و استفاده از نقد خوانندگان به نقدهای برتر جایزه‌ای داده خواهد شد.

وی در توضیح این مطلب افزود: علاقه‌مندانی که مایلند در این طرح شرکت کنند می‌توانند نقدهای خود را بر روی کتاب "خواب با چشمان باز" که اثر بعدی مورد بررسی در جلسات نقد خواهد بود حداکثر تا هفته سوم تیرماه به آدرس nk.fars@gmail.comارسال کنند تا از آنها در جلسه مذکور استفاده شود.

وی افزود: به سه نقد برتر جایزه ای تعلق خواهد گرفت.