بيشتر منطقدانان حوزه منطق سينوي ايراني بودند

* خبرگزاري "مهر" - گروه دين و انديشه:  نيكولاس رشر به عنوان منطق پژوه غربي به غير از مواردي كه نام برديد در چه زمينه هايي فعاليت كرده اند و آيا افرادي هم مثل ايشان داشتيم كه از منطق سينوي تاثير پذيرفته باشند و تا اين اندازه در بسط و گسترش منطق سينوي اهتمام داشته باشند؟

در سطح جهاني و در كشور خودمان فردي همانند نيكولاس رشر را سراغ ندارم كه با اين وسعت اطلاعات به منطق ابن سينا پرداخته باشد. ما از معدود كشورهايي هستيم كه ميراث بسيار غني در كشورمان داريم كه مي توانيم يك مكتب بسيار مهم را به نام منطق سينوي نامگذاري كرده و بر ابداعات و نوآوري هايش تكيه كنيم

- دكتر لطف الله نبوي : در مورد شخصيت رشر مي بايست اين نكته را نيز بگويم كه ايشان ، تنها منطقدان نيست اگرچه شخصيت منطقي وجه بسيار بارزي است در شخصيت رشر ولي در عين حال در بحثهاي فلسفه علم، معرفت شناسي، متافيزيك نيز كارهاي شگرفي انجام داده اند. از رشر قريب به 80 كتاب و 400 مقاله منتشر شده كه بسياري از كتابهاي ايشان تنظيم مقالات اوست. اين نكته را كه پرسيديد بسيار مهم است ما در مشرق زمين مي بينيم پس از حمله مغول يك دوران افولي وجود دارد و ديگر آن فضاي علمي به وجود نيامد كه منطقدانان طراز اولي پديد آيند. البته شارحان و مفسراني بودند ولي ابداع و خلاقيتي اگر هست آن را در كارهاي ابن سينا ، خواجه نصيرالدين، قطب الدين طوسي رازي، سراج الدين ارموي مي بينيم. اما پس از حمله مغول منطقدانان طراز اولي نداريم. البته آرايي بوده است اما به هيچ وجه قابل قياس با آراء ابتكاري بزرگان منطق نيست. بنده در سطح جهاني و در كشور خودمان فردي همانند نيكولاس رشر را سراغ ندارم كه با اين وسعت اطلاعات به منطق ابن سينا پرداخته باشد. ما از معدود كشورهايي هستيم كه ميراث بسيار غني در كشورمان داريم كه مي توانيم يك مكتب بسيار مهم را به نام منطق سينوي نامگذاري كرده و بر ابداعات و نوآوري هايش تكيه كنيم . بيشتر منطقدانان حوزه منطق سينوي ايراني بودند. قطب الدين رازي از ري، سهلان ساوي از ساوه، نجم ادين كاتبي قزويني از قزوين، سراج اادين ارموي از اروميه، نصير الدين طوسي از طوس. براي همين است كه ما ميراث غني در تاريخ منطق داريم. از اين جهت بايد آن را مورد بازشناسي قرار دهيم.

* دلايل عدم بازشناسي و بازخواني اين هويت را شما در چه چيزي مي بينيد؟

تمام آنچه را كه ابن سينا بيان كرده و آنچه را كه من سعي كردم در كتاب منطق سينوي بازشناسي كنم تنها اداي دين به بخشي از آن چيزي است كه امروز مطرح است. تا زماني كه منظر و افق ديد ما كوتاه است فكر مي كنيم كه همه چيز همين كوهي است كه در مقابل ماست اما وقتي كه كوه را فتح كرديم تازه در مي يابيم كه چه كوه هايي بايد فتح شوند

- دلايل متعددي وجود دارد، برخي از آنها معرفتي هستند. بسياري فكر مي كردند كه منطق را براي هميشه تاريخ ارسطو كشف كرده است . حتي دانشمند بزرگي مثل كانت معتقد بود كه هيچ حرف جديدي را پس از ارسطو به منطق اضافه نكرده اند. آراء منطقيون رواقي- مگاري سالها بعد كشف شد. آراء رواقي- مگاري به ويژه در قرن 19 است كه دوباره بازشناسي و احياء مي شود . اين طور نيست كه در منطق بحث به نهايت رسيده باشد و ابداعات و نوآوري جديدي قابل طرح نباشد.  در آغاز قرن بيستم مسائلي اتفاق افتاد كه بشر بسياري از سدهاي معرفتي را شكست. در اين دوره است كه ما مي بينيم پارادوكس هايي در رياضيات به وجود مي آيد. پارادوكس هايي كه بسيار بحران آفرين است. از مشهورترين آنها پارادوكس نظريه مجموعه هاست كه توسط برتراند راسل كشف مي شود و در همين دوره منطق جديد توسط فرگه طراحي مي شود. بشري كه فكر مي كرد ارسطو و يا حداكثر ابن سينا براي هميشه تاريخ مطالب منطق را بيان كرده اند و منطق را به كمال رسانده اند دريافت كه بشر اكنون در آغاز راه است. اين دريچه را فرگه و كتاب مفهوم نگاري او باز كرد. ما به افقي از منطق جديد رسيديم كه فهميديم بسياري از قله هاي ديگر هنوز كشف نشده است. مي توان گفت تمام آنچه را كه ابن سينا بيان كرده و آنچه را كه من سعي كردم در كتاب منطق سينوي بازشناسي كنم تنها اداي دين به بخشي از آن چيزي است كه امروز مطرح است. تا زماني كه منظر و افق ديد ما كوتاه است فكر مي كنيم كه همه چيز همين كوهي است كه در مقابل ماست اما وقتي كه كوه را فتح كرديم تازه در مي يابيم كه چه كوه هايي بايد فتح شوند.

* شما ضعف هاي منطق پژوهي را در جامعه ما در كجا مي بينيد ؟ سيستم دانشگاهي ما در چه چيزهايي ضعف دارد؟

اين درست نيست كه ما در تاريخ علم منطق دانشمندان طراز اولي داشته باشيم اما در منطق جديد و منطق امروز عقب باشيم

- اگر ما از قافله تمدن و علم منطق عقب بيفتيم، جامعه ما كه ميراث بسيار غني در تاريخ منطق دارد خسارت بسياري خواهد ديد. اين درست نيست كه ما در تاريخ علم منطق دانشمندان طراز اولي داشته باشيم اما در منطق جديد و منطق امروز عقب باشيم. نكته اي كه مايلم به آن توجه كنيم اين است كه ما يك سنت علمي بسيار ارزشمندي داريم و آن اين است كه در مواجهه با سنت با يك شمشير دو لبه روبه رو هستيم. اگر با اين سنت علمي درست برخورد كنيم در واقع موجب صعود و پيشرفت و اگر درست برخورد نكنيم موجب اضمحلال و سقوط خواهد شد. من احساس مي كنم يكي از عوامل ركود در حوزه منطق مقداري سنت گرايي و سنت زدگي بيش از پيش در اين مورد است. ما تعليمات سنتي خاصي داريم كه  بايد آنها را درست دريافت كرد اما بايد اينها را سرمايه قرار داد. دانشمندان و محققان ما بايد توجه داشته باشند كه منطق همه آن چيزي نيست كه ابن سينا مي گويد بلكه بايد اين ميراث را به خوبي حفظ و بازشناسي كرد و به جهان امروز عرضه كرد.

* چرا تا كنون عرضه نشده؟ ما در يك مقطعي توقف كرديم و به جلو حركت نكرديم . به طور مثال تاثير دانش منطق بر علم انفورماتيك غير قابل انكار است چرا سطح دانش ما به اين مقطع نرسيد و بيشتر از اين منطق گسترش نيافت؟

- البته اين تنها خاص حوزه منطق نبود، ما ستاره شناسها، فلاسفه، پزشكان و رياضيدانهاي بزرگي داشتيم . البته ما مي بينيم   فلسفه در دوران صدرايي رشد مي يابد اما در حوزه هاي ديگر چنين اتفاقي نمي افتد و اين باز مي گردد به آن كه ما فضاي علمي مناسبي نداشتيم.

* چرا؟

در دو دهه اخير است كه به دانش منطق توجه شده و اولين كسي كه سعي كرده  منطق جديد را به ما معرفي كند دكتر مصاحب است.  اميدواريم با دانشجوياني كه جذب اين رشته ها مي شوند با توجه به ميراث غني كه داريم در همه علوم به ويژه علم منطق شكوفايي دوباره را به دست بياوريم

-  اين باز مي گردد به اين كه فضا و زمينه هاي علمي ساخته نشده كه به اين موقعيت جديد علمي برسيم. در دو دهه اخير است كه به دانش منطق توجه شده و اولين كسي كه سعي كرده  منطق جديد را به ما معرفي كند دكتر مصاحب است. ما امروز هم منطق فلسفي داريم و هم منطق رياضي را و اميدواريم با دانشجوياني كه جذب اين رشته ها مي شوند با توجه به ميراث غني كه داريم در همه علوم به ويژه علم منطق شكوفايي دوباره را به دست بياوريم. كاري كه لهستان در فاصله جنگ جهاني اول و دوم انجام داد من مطمئنم كه اگر سياستگذاري درست باشد و بودجه كافي در اختيار گذاشته شود ما مي توانيم قدم هاي اساسي را در اين راستا برداريم.

* آينده مطالعات و پژوهشهاي منطقي را در جامعه آكادمي منطق چگونه ارزيابي مي كنيد؟

- با تاسيس رشته هاي منطق فلسفي و منطق رياضي كه انجام شده و با غني تر شدن منابع كتابخانه هاي دانشگاهي و موسسات پژوهشي ما اميدواريم بتوانيم با برنامه ريزي صحيح حرفهاي نويني را عرضه كنيم و به سطحي برسيم كه توليد نظريات منطقي كنيم . ما مي توانيم در علوم صوري مثل منطق و رياضي و علوم انساني و نظري حرفهاي نويي را به جهان علم عرضه كنيم.