بازار قدیمی همدان جلوه گاه معماری ایران

به گزارش خبرنگار مهر، بازارهای همدان مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی مسقفند و از بافت معماری اسلامی برخوردارند.

در حال حاضر به جز 9 راستا، سقف بقیه راستاها در دو، سه دهه قبل به دستور مسئولان وقت از باب تجددگرایی برداشته شد و با گذشت زمان صاحبان اماکن تجاری برای استفاده از زیربنای بیشتر، طرفین آنها را نیز خراب کرده اند و با تیرآهن و دیوارهای تیغه ای بازسازی کرده اند که این امر سبب شده تا بخش هایی از بازار همدان اصالت خود را از دست بدهد.

این بازارها در مرکز شهر قرار دارند و هریک مختص یک نوع مال التجاره یا پیشه ورانی است که دارای حرفه مشترکی هستند.

بعضی بازارها در تملک اشخاص ثروتمند بوده است

بعضی از بازارها مانند کاروانسراها در تملک اشخاص ثروتمند بوده که برای کسب درآمد بیشتری بنا شده اند چنان که بازار قیصریه (بازار فرش فروشهای فعلی) را میرزا کاظم منشی قاجاریه در پشت کاروانسرای خود (کاروانسرای میرزا کاظم) ساخت که اکنون متعلق به چند تن از تجار است.

پر واضح است که به علت موقعیت خاص جغرافیایی همدان و قرارگرفتن در مسیر راههای ارتباطی شهرهای غربی و نیز زائران انبوهی که از میانه و مناطق دوردست برای زیارت عتبات عالیات در همدان توقف می کردند این شهر از اهمیت خاص اقتصادی و جغرافیایی به ویژه در دوران صفویه برخوردار بوده است.

ویلیام جکسن در سفرنامه خود به همدان آورده است: بازارهای همدان دارای سقفند و بیش از 500 دکان پر مشتری در آنها قرار دارد، بازرگانان از این شهر به عنوان (انبار ایران) یاد می کنند و از جمله کالاهای بازرگانی این بازار باید اجناس چرمی را باید نام برد زیرا همدان شهر دباغخانه هاست و همدانی ها در ساختن و عمل آوردن پوست گاو و گوسفند و ساختن اجناس تجملی از آنها شهره شده اند.

150 دکان دباغی در همدان وجود داشته است

در سال 1921 م. همدان 150 دکان دباغی داشت، جکسن در مشاهدات خود از بازار همدان چنین آورده که زین و تسمه و جامدان و کفشهای نوک تیز را در غرفه های متعددی به معرض فروش نهاده اند.

از این گذشته نمدهای نرم سفید که برای زیرانداز، نمدزین، کپنک و شولای چوپانان به کار می رود و کلاههای پوستی شبیه کلاه خود در هیچ جای ایران بهتر از همدان ساخته نمی شود.

متاسفانه در حال حاضر از بازارهای آهنگرها، گیوه کش ها، زهتابها، موتابها، نجارها، گوزه گرها، صحافها و دیگر پیشه وران و مصنوعات آنها خبری نیست و جز نامی از آنان باقی نمانده است.

راستاهایی نظیر کفش دوزخانه و صحاف خانه به مغازه های فروش کفش کارخانهای و فروش لوازم التحریر و سایر اجناس متفرقه تبدیل شده اند.

از راستا بازارهای گندمی ها، پالاندوزها، خامه فروشها و نخود بریزها به جز یکی دو دکان در هر راستا بقیه به فروش اجناس متفرقه مشغولند.

تمام بازارهای همدان در حول و محور مسجد جامع ساخته شده اند

با دقت در نقشه همدان می بینیم که تمام بازارهای همدان در حول و محور مسجد جامع ساخته شده اند و تجار و پیشه وران نماز ظهر و عصر را در آنجا اقامه می کردند و می کنند.

به جز مسجد جامع مساجد کوچکتری را در جای جای بازار مشاهده می کنیم، کسبه ای که به مسجد جامع دورترند نماز ظهر و عصرخود را در آنجاها به جا می آورند که از جمله آن می توان به سر نمازگاه ابتدای گندمی ها، مسجد آقای آخوند در انتهای راسته گندمی ها اشاره کرد.

بازار همدان که در نوع خود از بازارهای بی نظیر ایران به شمار می رود روز به روز اصالت خود را از دست می دهد و دیری نمی پاید که جز نام پرآوازه آن اثری از این شاهکار معماری به جا نخواهد ماند.

.........................

یادداشت از میثم زارعی