دکتر محمد بقایی ماکان درباره وابستگی متفکران ما به مدرنیته به خبرنگار مهر گفت: باید توجه داشت که مدرنیته مانند بسیاری از اصطلاحاتی که از فرهنگ غرب سربرآورده مفهومی متناسب با همان فرهنگ دارد که تطبیق آن با فرهنگ شرقی تقریبا نامعقول است. در مدرنیته آنچه اصل قرار میگیرد عقلگرایی است حال آنکه در فرهنگ شرقی عشق و معنویت نیز دارای چهره بسیار بارزی هستند.
وی افزود: از اینروست که مدرنیته را در فرهنگ شرقی میباید به تجددگرایی تبدیل کرد. یعنی حرکتی که با اقدامات نوگرایانه چهرههایی مانند میرزا حسن خان رشدیه، آقاخان کرمانی، میرزا ملکم خان، زین العابدین مراغهای ، طالبزاده تبریزی و امثال اینها آغاز شد و به خصوص پس از تأسیس دارالفنون نضج گرفت که منجر به بیداری نسبی جامعه ایرانی شد که بر دو اساس جای داشت یعنی عقل و معنویت.
نویسنده کتاب " تصحیف غربزدگی" ادامه داد: حال آنکه مدرنیته فاقد عنصر ثانوی است. نتیجه اینکه در ایران آنچه به مدرنیته تعبیر میشود در واقع تجددگرایی به معنای مذکور است. چنانچه در یک نگاه کلی به روشنفکران پس از مشروطیت و مقایسه آنها با روشنفکران عصر روشنگری و سدههای پسین در دنیای غرب این تفاوت به صورتی ناخودآگاه مشهود است. بنابراین دو اصطلاح مذکور را باید از یکدیگر تفکیک کرد و مدرنیته را به غرب وانهاد و برای جامعه ایرانی از اصطلاح تجددگرایی استفاده نمود.
بقایی در مورد اینکه این وابستگی به چه شکل در کشورمان بروز و ظهور دارد نیز گفت: تجددگرایی در ایران نوساناتی داشته است که بیشتر تحت تأثیر شرایط سیاسی زمان خود بوده است. برای مثال در دوره پهلوی اول بارقههای این اندیشه نمود چشمگیری داشته است که آن را در ادبیات آن زمان و در آثار شاعرانی مانند پروین اعتصامی، ملک الشعرای بهار، ایرج میرزا و دهخدا میبینیم.
این کارشناس زبان و ادبیات فارسی تصریح کرد: اما در دورههایی که سخن گفتن مشمول شرایط خاصی بوده است نمود چنین تفکری که بیشتر با فرهنگ غربی ملازمت دارد کمتر شده است.
این محقق و پژوهشگر حوزه فلسفه و ادبیات در مورد تبعات این وابستگی هم گفت: طبیعی است که وابستگی فرهنگی به از دست رفتن هویت ملی، یا به کمرنگ شدن آن می‌انجامد. از اینروست که روشنفکران واقعی جامعه ایرانی یعنی آنانکه هر لحظه به شکل بتی عیّار در نیامدند تعامل فرهنگی را با غرب جایز دانستند ولی شیفتگی و فریفته شدن به این فرهنگ را نفی نمودند.
بقایی در پایان یادآور شد: در دوره اخیر نیز روشنفکران راستین بی آنکه دستاوردهای فرهنگی و علمی غرب را نفی کنند آن را انگیزهای برای تحرک دنیای شرق قرار دادند.
نظر شما