چالش های طلای سرخ/ سایه شوم خشکسالی بر مزرعه های بنفش زعفران

به گزارش خبرنگار مهر، خشکسالی و کمبود منابع آبی کشت زعفران در خراسان را تحت تاثیر قرار داده است، این بخشی از اظهارات مسئولان محلی و بعضی از نمایندگان مجلس است که طی چند روز گذشته همزمان با آغاز فصل برداشت زعفران مطرح شده است.

پیش از این نیز کارشناسان کشاورزی نسبت به پیامدهای خشکسالی بر این محصول استراتژیک و ارزآور هشدار داده اند.

دامنه این رویداد در حالی گسترش یافته است که همچنان زعفران با چالش های متعددی دست و پنجه نرم می کند.

طلای سرخ؛ از عروسی تا تذهیب

مستندات تاریخی بیانگر این واقعیت است که ایرانیان از روزگاران کهن به زعفران علاقه و توجهی خاص داشته اند به طوری که در جشن ها و سرورها مانند عروسی ها و اعیاد یا استقبال از بزرگان و زائران زر و زعفران نثار آنان می کردند.

ایرانیان در برپایی با شکوهتر این گونه آئین ها، ضمن آذین بندی و آینه بندان، سکه های زرین و سیمین را به همراه زعفران و گل و نقل بر سر عروس و داماد یا شخصیتهای مورد نظر و گاهی همه حاضران در این گونه مراسم می ریختند.

همچنین از انواع مرکب زعفرانی برای نوشتن عنوان فرمانها و نامه های سلاطین و امرا، و همچنین در تحریر عنوانها و سرفصل های کتب و رسالات و نیز در تذهیب و تشعیر، و در تصویرها و نقوش حواشی و متن استفاده می شده است.

مستندات نشان می دهد کشت زعفران از گذشته دور در بسیاری از مناطق ایران بویژه در مناطق شرقی کشور مرسوم بوده و بهترین زعفران دنیا محصول همین مناطق بوده است.

تنها منبع درآمدی روزهای سخت روستائیان

در حالی که سابقه تولید زعفران در ایران به 4 هزار سال قبل برمی‌گردد و ایران به تنهایی بیش از 91 درصد زعفران دنیا را تولید می‌کند، همچنان تولید طلای سرخ در مراحل مختلف کاشت، داشت، برداشت و نیز فرآوری با مشکلاتی مواجه است.

این در حالی است که در سالهای گذشته به دلیل فقدان برنامه ریزی مناسب در این بخش، هیچ گاه کشاورز روستایی مزد زحمات خود را آن طور که باید دریافت نکرده و همیشه از این موضوع نالان بوده است.

از این روست که گفته می شود طلای سرخ هیچ گاه کام کشاورز را شیرین نکرده است، چرا که نوسان شدید قیمتها در سایه ندانم کاریها، در مقاطعی چنان به روستاییان فشار آورد که آنان را برای همیشه از کشت زعفران دلسرد ساخت.

در این راستا شاید برای دل سوختگان هیچ چیز عذاب آورتر ازآن نباشد که در کنار مزرعه ای، کوهی از پیازهای دور ریخته شده زعفران را مشاهده کند که خیلی از آنها سر از افغانستان در آورده است.

این در حالی است که با خشکسالی های پی درپی سال های اخیر، وابستگی کشاورزان به کشت زعفران بیش از گذشته افزایش یافته و درحال حاضر این محصول تنها منبع درآمد برخی خانواده های روستایی به شمار می آید.

نگاهی به روند تجارت طلای سرخ

بررسی آمار نشان می دهد صادرات طلای سرخ ایران در سالهالی اخیر رو به کاهش بوده است.

براساس اعلام سازمان توسعه تجارت، میزان صادرات سال 84 این محصول 201 تن و به ارزش 97 میلیون دلار بوده که این میزان در سال 85 کاهش و به صادرات 142 تنی با ارزش 75 میلیون دلار رسیده است.

در سال‌های 86 و 87 نیز این میزان صادرات روند کاهنده‌ای داشته است، به‌طوری که در سال 86 در مجموع 77 تن زعفران با ارزش 50 میلیون دلار و سال بعد 68.7 تن زعفران با ارزش 89 میلیون دلار از کشورمان صادر شده است.

با این حال رشد تولید در سالهای گذشته باعث سرمایه گذاری قابل توجه بخش خصوصی در فرآوری و بسته بندی زعفران شد و همین مسأله باعث شد که سرانجام صدور فله ای طلای سرخ محدود شود.

براساس آمارهای شش ماهه سال جاری گمرک ایران در این دوره زمانی بالغ بر 27.8 تن زعفران با ارزشی بالغ بر 82 میلیون دلار از کشور صادر شده است که در مقایسه با دوره مشابه در سال 89 نشان از کاهش 30 درصدی حجم زعفران صادراتی دارد.

براساس اطلاعات گمرک ایران در نیمه نخست سال 89 صادرات زعفران کشور از مرز 40 تن عبور کرده و از نظر ارزش به رقمی معال 117 میلیون دلار بالغ شده بود ولی در سال جاری با توجه به اجرای قوانین جدید برای جلوگیری از صدور زعفران فله به رغم افزایش حجم زعفران بسته بندی شده حجم کلی زعفران صادراتی کشور کاهش پیدا کرده است.

متوسط قیمت زعفران صادر شده در نیمه اول سال جاری به رقمی معادل هر کیلو 2 هزار و  797 دلار بوده است در حالی که در همین دوره متوسط قیمت زعفران های بسته بندی شده در حجم های کمتر از 10 گرم به طور متوسط هر کیلو چهار هزار دلار به ثبت رسیده است.

خشکسالی

کشت طلای سرخ که از دیرباز در خراسان رضوی و جنوبی متداول بوده، مهمترین وسیله ارتزاق بسیاری از روستاییان این مناطق است.

در موسم برداشت، زنان سختکوش خراسانی چشم به مزارع و گل های بنفش دوخته و با تحمل زحمت های طاقت فرسا محصول خود را روانه بازار می کنند، محصولی که برای کاشت، داشت، برداشت و پاک کردن آن مشقتهای فراوانی را متحمل می شود.

اما به دلیل نابسامانی های موجود و نوسانات شدید قیمت ها، طلای سرخ کام آنان را آنچنان که باید شیرین نمی کند.

با این حال زنان و دختران روستایی کار در مزرعه بنفش را با هیچ چیز دیگر عوض نمی کنند چرا که سحر زعفران با وجود همه نابسامانی ها در وجود آنان رخنه کرده است.

امسال پیامدهای یک دهه خشکسالی اوضاع را کمی پیچیده کرده چرا که در برخی از مناطق استان بیش از هر زمان دیگری آثار خشکسالی در مزارع طلای سرخ نمایان شده است.

پیازها پوک شده اند

دراین راستا گفته شده است خشکسالی های پی در پی و گرمای بیش از حد تابستان، پوک شدن پیازهای زعفران را به دنبال داشته است، امری که همزمان با فرار رسیدن فصل برداشت آثار خود را در برخی از مزارع از جمله زمین های زیر کشت شهرستان گناباد ورشتخوار به نمایش گذاشته است.

از گناباد خبر می رسد، بی آبی و خشکسالی 500 هکتار از مزارع زعفران این شهرستان را نابود کرده است.

رئیس جهاد کشاورزی گناباد در این باره به مهر می گوید: از مجموع سه هزار و200 هکتار اراضی زعفران گناباد 500 هکتار آن بی آبند که نیاز به 25 تانکر به مدت یک ماه آبرسانی به صورت مداوم دارند و این در حالی است که کشاورزان این شهرستان بابت آبیاری مزارع زعفران خود در سالهای گذشته هنوز بدهکار هستند.

جاهدی با اشاره به اینکه تاکنون هیچ گونه اعتباری برای آبیاری مزارع زعفران در نظر گرفته نشده گفت: با توجه به بارندگی بسیار کم در سال زراعی جاری در مقایسه با سال های قبل، از 599 رشته قنات گناباد، بیش از 240 رشته آبدهی آن به کمتر از10 درصد رسیده است.

وی ادامه می دهد: سالانه 10 تن زعفران خشک در گناباد تولید می شود که با افزایش خشکسالی ها این مقدار به هشت تن کاهش یافته است.

پدیده خشکسالی بر همه نقاط خراسان رضوی امسال حکم فرما بوده ولی شدت و ضعف آن متفاوت است.

کمترین بارندگی امسال به میزان 51 و 5 دهم میلیمتر در گناباد و بیشترین میزان بارندگی از ابتدای سال زراعی جاری هم به میزان 216 و 8 دهم میلیمتر در شهرستان قوچان بوده است.

در این باره نماینده مردم تربت‌حیدریه، زاوه و مه‌ولات در مجلس شورای اسلامی نیز، می گوید: روند تولید بسیاری از محصولات کشاورزی با توجه به کم‌آبی‌ها و خشکسالی‌های مداوم در طول چند سال گذشته اسفبار است.

محمدعلی رضایی با بیان اینکه محصول زعفران با استفاده از کمترین آب ممکن بیشترین محصول را در نوع خود به جای می‌گذارد، می افزاید: مشکلات و چالش های زعفران برای خیلی ها مشخص است، اما متاسفانه هنوز فعالیتی برای این محصول انحصاری صورت نگرفته است.

وی با اشاره به پیامدهای خشکسالی ۱۰ ساله تصریح می کند: باید برای کاهش پیامدهای خشکسالی اقدامات لازم از سوی مسئولان انجام شود، تا محصول زعفران قابل بهره برداری شود.

وی با هشدار نسبت به دلسردی کشاورزان ادامه می دهد: دلسردی زعفرانکاران سخت کوش نتیجه جز جایگزین شدن کشت های دیگر به جای این محصول استراتژیک نخواهد بود.

..................................

گزارش: امیر پرورش