ساز استاد کسایی کوک نیست

به گزارش خبرنگار مهر، استادحسن کسایی سوم مهرماه 1307 در اصفهان و در خانواده‌ای که به دلیل علاقه و انس با موسیقی با استادان  و بزرگان آن زمان مانند سید حسین طاهرزاده، جلال‌الدین تاج اصفهانی، خاندان شهناز، ادیب خوانساری و... رفت و آمد می‌ کرد، به دنیا آمد.

کسایی  آواز و گوشه‌های موسیقی ایران را نزد استاد تاج اصفهانی و ادیب خوانساری و نی نوازی را از مهدی نوایی فرا گرفت. وی همچنین از محضر ابوالحسن صبا نیز بهره‌مند بود و با استاد جلیل شهناز دوستی دیرین داشت که سه‌تار نوازی دلنشین او را ترکیب نوازندگی تار جلیل شهناز و سه‌تارابوالحسن صبا می‌دانند.

حسن کسایی در سال 1322 در حالیکه فقط 15سال داشت، نخستین برنامه خود را با اجرای قطعاتی در دستگاه سه گاه و چهار مضراب زنگ شتر صبا در رادیو ایران آغاز کرد. سال 1325 با خرید دستگاه ریل گراندیک، قطعاتی در اصفهان ضبط کرد و به صورت ماهانه برای پخش به رادیو تهران فرستاد.

شهرت استاد در نی نوازی روز به روز بیشتر و بیشتر شد تا بدان‌جا رسید که کمپانی C.B.S فرانسه در سال 1354 اثری از او در مایه های شور و ماهور به همراه تنبک جهانگیر بهشتی ضبط کرد و در تمام نقاط جهان منتشر ساخت. این اثر به همراه دیگر آثار منتشر شده از طرف سازمان یونسکو و آثار موجود از وی در آرشیو های موسیقی کشورهای مختلف، برای او پی آمد شهرت جهانی داشت.

عجین شدن نی با نام استاد کسایی

نام نی با نام نوازنده مشهور آن یعنی حسن کسایی در ذهن بسیاری عجین شده است. در این زمینه، مجید زهتاب پژوهشگر هنر و ادبیات و از نزدیکان استاد کسایی به خبرنگار مهر گفت: استاد کسایی مشهورترین نی نواز تاریخ ایران است که نی را به ظرفیتی که باید برساند، رسانده است.

وی کسایی را دارای فضل تقدم بر استادانش می‌داند و معتقد است: ما از میراث گذشته شنیده‌هایی داریم و اکنون بعضی از آثار ضبط شده از استادان ایشان مانند نوایی و غیره موجود است. ایشان شاگرد استادانی بوده‌ که نی نوازی را از آنها آموخته ولی بدون تردید استاد کسایی خیلی بهتر از استادان خود نی نوازی کرده و نسبت به آنان فضل تقدم دارد.

زهتاب با بیان اینکه کسایی نی را به نقطه اوج خود برده، تصریح کرد: کسایی نی را به ظرفیتی که باید رسانده و اگر می‌گوییم کسایی شاگرد مهدی نوایی بوده به این معنا نیست که نوایی بهتر از کسایی نی می‌زده بلکه استاد کسایی نی را از ایشان دریافت کرد و به اوج آسمان رساند.

این پژوهشگر ادبیات و هنر تصریح کرد: شعر فارسی از افرادی مانند محمد بن وصیف آغاز شده و با رودکی و فردوسی ادامه یافت ولی در قله غزل فارسی، حافظ و سعدی ایستاده‌اند. البته پیشینیان مقدم بر حافظ و سعدی هستند، ولی این دو بر قله ایستاده‌اند و بعد از آنها هم هنوز فردی به این قله نرسیده است.

زهتاب ، کسایی را در عالم موسیقی و نی نوازی مانند حافظ و سعدی در ادبیات فارسی می‌داند و معتقد است: کسایی در قله‌ای ایستاده که پیش از این، هیچکس این قله را فتح نکرده و بعید است موسیقی ایران بعد از کسایی نیز به چنین مرتبه‌ای در نی نوازی برسد

یادگار نسل طلایی موسیقی اصفهان

بدون تردید کسایی یادگاری از نسل ارزشمندی در موسیقی اصفهان است. نسلی که به قول استاد جلال ذوالفنون نسلی طلایی بوده و اکنون اثری از آن دیده نمی‌شود.

مجید زهتاب با اشاره به دلایل منقطع شدن نسل طلایی موسیقی اصفهان به مهر گفـت: بعضی روزگاران به دلایل مختلف پرورش دهنده افرادی هستند که در نسل قبل و بعد خود اتفاق نمی‌افتد که بروز این مسئله دلایل جامعه شناسی خاص خود را دارد.

وی معتقد است: در روزگاری که کسایی و شهناز در قله موسیقی پرورش یافتند، در حوزه ادبیات نیز امثال همایی و فروزان فر را داشتیم که آن‌ها نیز در نسل خود بی‌بدیل هستند.

زهتاب با اشاره به ویژگی منحصر به فرد این نسل اظهار داشت: این نسل از نظر جوشش درون افرادی منحصر بفرد بوده‌اند و روزگار باید منتظر بماند که افرادی پرورش پیدا کنند که این جوشش درون را داشته و بتوانند به این قله‌ها برسند.

این پژوهشگر ادبیات و هنر تصریح کرد: استاد کسایی شخصا معتقد بود هرچه تکنیک در نواختن نی داشت، به شاگردان خود منتقل کرده که کاملا صحیح است ولی شاگردان ایشان در نی نوازی به پای وی نمی‌رسند زیرا شور درون و شیونی که در وجود استاد کسایی جریان دارد و تبدیل به ملودی شده و با نی نواخته می‌شود، قابل انتقال به شاگردان نیست.

وی افزود: دیگرانی که شاگردی استاد را می‌کنند در بهترین حالت نواخته‌های استاد را می‌نوازند ولی تنوع‌ها، تکثرها و رنگهای مختلف الحان در وجود آنها نیست چون آن کشش درونی مانند کشش درونی بی‌نظیر استاد کسایی وجود ندارد.

استاد کسایی چند نسل شاگرد دارند که همه اکنون نی نوازان برجسته ایران هستند و بخشی از زندگی استاد کسایی صرف آموزش نی و سه‌تار شده است.

کسایی سالهای اخیر را صرف تولید آثار جدید و همچنین آموزش شاگردان خود کرد.

مجید زهتاب با اشاره به پرونده هنری استاد کسایی گفت: بعضی کارهای تولیدی این استاد به ایام جوانی باز می‌گردد که آثار قدیمی ایشان است و در دهه اخیر نیز باز کارهایی تولید کردهکه به جامعه هنری ایران عرضه شده است، همچنین استاد آثاری تولید کرده‌ که هنوز منتشر نشده است.

اما اکنون استاد در حال دسته و پنجه نرم کردن با بیماری است و باید گفت این روزها ساز استاد کسایی کوک نیست.

مشهورترین نی نواز ایران در بستر بیماری

مجید زهتاب که از نزدیکان به استاد کسایی است، به بیماری کسایی اشاره کرد و افزود: نزدیک دو دهه است که با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می‌کند که حدود 10 سال قبل عمل جراحی داشت که البته با توجه به روحیه شاداب و خوبی که دارند، تاکنون بر این بیماری غلبه کرده‌ ولی اکنون در شرایط سخت‌تری از بیماری است.

وی در خصوص آخرین وضعیت استاد گفت: متاسفانه کسایی هم‌اکنون حال مساعدی ندارند و هنردوستان ایرانی باید برای سلامتی استاد کسایی دعا کنند.