نقالی تبریز در سیر تاریخ گم شده است

بهمن تقی پور در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: در دوره معاصر حاج علی مداحی و مرحوم پدر ایشان تنها افرادی بودند که در این شهر به نقالی پرداخته اند در صورت اجرای نقالی توسط دیگر افراد نیز بسیار کم رنگ و بی تاثیر بوده است.

تقی پور اظهار داشت: پیشینه تاریخی نقالی و شاهنامه خوانی همچون تعزیه به ایران قبل از اسلام بازمی گردد، نقالی نیز همچون تعزیه در دوران صفویه شکل گرفته، در دوران قاجار رسمیت یافته و به محافل و تکیه ها وارد شده است.

بهمن تقی پور گفت: نقالی یکی از نمایشهای روایی آئینی - مذهبی است که بصورت تک نفره اجرا می شود، راوی و بازیگر شخصیت خوب و بد و ... همه شخص نقال سخن پرداز، شیرین سخن است که به تنهایی روایت یک پرده را در قهوه خانه اجرا می کند.

این کارگردان تئاتر تبریزی با بیان اینکه در گذشته پرده خوانی و مدیحه سرایی در ماه رمضان و محرم و صفر رواج داشته، گفت: این روایات بر روی پرده هایی نقل می شد که 500 تا 550 سال قبل پدران ما آنها را به اطراف برده و به دیوار امام زاده ها و اماکن متبرکه نصب و نوحه و مدح ائمه اطهار را برای مردم نقل می کردند.

وی با بیان اینکه آیینهایی همچون نقالی در قهوه خانه ها ایجاد شده، تصریح کرد: به دلیل عدم وجود وسایل ارتباط جمعی، تمامی اتفاقات از قهوه خانه نشات می گرفت و در قهوه خانه نیز منعکس می شد و گسترده ترین ارتباطات معطوف به قهوه خانه ها بود، مردم در این مکان جمع می شدند و مرشد یا نقال پرده خوان حماسه آن از جمله روایت شاهنامه و مختارنامه و ... را روایت می کرد.

تقی پور همچنین در رابطه با جایگاه موسیقی در نقالی گفت: موسیقی در قالب ادا و لحن بیان و گفتار در دستگاههای مختلف از جمله همایون و بیات ترک و بیات اصفهان و ... در گفتار ها و لحن بیان نقال دیده می شود، حتی اذانی هم که توسط رحیم موذن زاده گفته شده در بیات ترک است و به سختی می توان با دستگاههای موسیقی اجرا شود.

این محقق و پژوهشگر هنرهای نمایشی آئینی در رابطه با اجرای مراسم سوگواره حسینی در تبریز گفت: مراسم سوگواره حسینی شامل اجرای برنامه نقالی و پرده خوانی پرده عاشورا، سخنرانی یکی از اساتید و بزرگان علمی و دینی شهر تبریز و اجرای نمایش "فطرس" است که در طول ایام محرم تا شب اربعین حسینی برگزار می شود.

بهمن تقی پور گفت: متن این نمایشنامه حدود چهار سال قبل در سوگ امام حسین(ع) و شهدای کربلا نوشته شده، اجرای این سوگواره شیوه ای بدیع است.

وی اضافه کرد: در دیگر سوگواره ها بصورت تکراری و سلسله وار مستقیما به داستان کربلا اشاره می شود، اما ما گویشی بدیع و غیرمستقیم استفاده کردیم که با نگاهی تازه به بیان شان و بزرگواری حضرت امام حسین (ع) پرداخته است.

نویسنده نمایشنامه "فطرس" تاکید کرد: هدف از اجرای این نمایش استفاده از بحث عاطفی و احساسات برای گریاندن مخاطب نیست، ما مرثیه خوان نیستیم، بلکه روی سن قرار می گیریم که فکری بدهیم به مخاطب و انتقال دهنده آرمان و ایدئولوژی امام حسین(ع) و هدف این قیام باشیم.

وی گفت: نهضت امام حسین (ع) به فکر نیاز دارد نه گریه، گاندی می گوید مرا به هیچ دین و مذهبی نشناسید، من مسلمان نیستم اما نهضت خود را از حسین (ع) الهام گرفته ام و اعتراف می کنم امام حسین (ع) مرد بزرگی بود.

تقی پور در رابطه با داستان این نمایش گفت: در روایات آمده است، فطرس فرشته ای بود به دلیل خطایی در اجرای اعمالش بالهایش را از دست داده بود، زمان تولد امام حسین(ع) به جبرئیل گفت: مرا نیز به زمین ببرید شفای بالهای سوخته ام را از حسین بن علی بخواهم و توسط امام حسین (ع) شفاعت شد.

وی در رابطه با صحت این داستان گفت: داستان فطرس در روایتی از امام صادق (ع) به نقل از شیخ عباس قمی (مفسر شیعه ) که مشروحا در کتاب ایشان نقل شده و آیت الله جوادی آملی نیز آنرا تصدیق کرده است که: فطرس فرشته ای مقرب بود که چون وظایفش را به کندی انجام داد به جزیره ای تبعید شد و زمان تولد امام حسین از آن حضرت شفاعت یافت و مجددا به بارگاه باریتعالی صعود کرد.

بهمن تقی پور اضافه کرد: در رابطه با داستان فطرس منابع زیادی وجود دارد و این نقد مطرح است که، فرشته گناه نمی کند؛ اما باید توجه داشت که فرشته ها ترک اولی می کنند، یعنی وظایف خود را درست انجام نمی دهند فرشتگان از  گناه مصون هستند و گناهی که ایشان مرتکب شوند تنها تعلل در اجرای فرامین الهی است، در سوره بقره نیز آمده است: "ما به فرشتگان گفتیم سجده کنند، همه سجده کردند جز ابلیس" پس امکان اینگونه خطا از سوی فرشتگان نیز وجود دارد.

تقی پور که سالهاست به عنوان بازیگر نمایش طنز در تبریز شناخته شده است، در پاسخ به این سئوال که چرا طنز، چرا نمایش مذهبی و عرفانی؟ چه رابطه ای بیان اینها تعریف می کنید؟ گفت: هدف یکی است راهها متفاوت است، ‌طنز هدف متنبه کردن را دارد، از صاحه طنز می توان انتقاد کرد و از مذهب می توان به تزکیه رسید، هر دو برای جامعه و انسان لازم است و هر دو بیان مقصود است با هدف اصلاح جامعه و تعالی، فقط هر کدام راه متفاوتی را برای مقصد واحدی طی می کنند.

این محقق و پژوهشگر تعزیه گردانی گفت: در محله تیکمه داش تبریز در خانواده ای به دنیا آمده ام که پدرم تعزیه خوان و تعزیه گردان بود، حدود 20 سال است که تئاتر کار می کنم، برخی کارهایم در جشنواره فجر به عنوان طرح برتر انتخاب شده، حضور در نمایشهای گروه طنز بابک، سلطان مار، عبد صالح ، دلی دومرو و ... را در کارنامه کاری خود دارم و همچنین آثار پژوهشی متعددی از جمله ظرفیتهای دراماتیک در آئین های آذربایجان، سمبولیسم رنگ و نماد شناسی در تعزیه، ‌مجالس شبیه خوانی، که به صورت مقاله و جزوه بوده و در حال تدوین برای چاپ است.

گفتنی است، مراسم سوگواره حسینی با اجرای نمایش "فطرس" به کارگردانی بهمن تقی پور که شهرام خزرایی بازیگر باسابقه تبریزی نیز به عنوان مشاور او را همراهی می کند، از ابتدای ماه محرم تا اربعین حسینی در محل مجتمع سینمایی 22 بهمن تبریز – سینما ناجی – برگزار خواهد شد.