ارزش هر فعل وابسته به تأثیر آن در کمال است

به گزارش خبرنگار مهر، نشست ارزش اخلاقی و معیار آن از مجموعه نشستهای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با سخنرانی حجت الاسلام حسن معلمی استاد حوزه علمیه قم عصر امروز سه شنبه 29 آذرماه در دانشکده اقتصادی دانشگاه تهران برگزار شد.

حجت الاسلام حسن معلمی در این نشست که به همت گروه مطالعات توسعه اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد با اشاره به اینکه سه معنای رایج برای فلسفه وجود دارد گفت: در یونان باستان طبیعیات، ریاضیات، منطق و الهیات که حکمت نظری به شمار می رفتند و اخلاق و سیاست که در بخش حکمت عملی مطرح هستند را مجموعا فلسفه می گفتند.

معلمی یادآور شد: در یک معنای دیگر همه علوم عقلی را فلسفه می گویند. ارسطو نیز در یک معنا معتقد است فلسفه احکام کلی همه علوم است، این احکام کلی در همه علوم جاری است ولی در هیچکدام به طور مجزا نمی گنجد.

وی با اشاره به اینکه فلسفه اخلاق نوعی فلسفه مضاف است گفت: فلسفه ذهن و فلسفه اخلاق از جمله فلسفه های مضاف هستند. در این معنا فلسفه به یک علم اضافه می شود باید توجه داشت که فلسفه تحلیلی یک فلسفه نیست بلکه یک جنبش بود که از درون آن علم هایی به وجود آمد. فلسفه ذهن، فلسفه زبان و فلسفه  اخلاق از جمله این علم ها هستند.

معلمی تصریح کرد: اینکه گزاره های  اخلاقی، اخباری  هستند یا انشائی از پرسش های مهم فلسفه اخلاق است. پرسش مهم دیگر در فلسفه اخلاق ملاک ارزشمند یک فعل است برخی معتقدند ملاک ارزش سعادت است و برخی مثل جرمی بتنام معتقدند ملاک ارزش سودمندی است .

استاد دانشگاه باقرالعلوم در ادامه یادآور شد: مکاتب اخلاقی بیشتر در اخلاق هنجاری قرار می گیرند اخلاق هنجاری نیز دو نوع است یکی غایت انگارانه و دیگری وظیفه گرایانه . باید توجه داشت که فلسفه اخلاق می تواند بحث های عام را انجام دهد و می تواند ربط و نسبت خود با علومی چون اقتصاد و سیاست را نشان دهد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه افزود: باید برای تقریب ذهن کاربردهای ارزش را بیان کرد. مثلا عدد 10 ارزش بیشتری از عدد 9 دارد . معمولا چیزی که مطلوب ماست دارای ارزش است مثلا دانایی، تخصص، کمال، صدای خوب، محبوب بودن، سودمندی، لذت آفرینی، زیبایی، سرور و خوشحالی دارای ارزش هستند. ارزش معنا و حقیقتی است که از خود آن مطلع نیستیم بلکه در اموری چون سودمندی و کمال یافت می شوند. باید توجه داشت مفاهیم اخیر مرادف مفهوم ارزش نیستند.

معلمی در ادامه به بررسی یک پرسش مهم در باب معیارهای ارزش پرداخت و گفت: پرسش این است که آیا معیارهای ارزش بر اساس جهان بینی های گوناگون متفاوت هستند یا نه، گفت: جهان بینی در ارزش می تواند خود را نشان دهد و بر آن تاثیرگذار باشد. در بحث معیار شاید نتوان گفت مطلوبیت معیار ارزش است ولی در تعیین ارزش کاربرد دارد.

وی با اشاره به اینکه ارزشها دو دسته هستند گفت: در برخی ارزشها جهان بینی و فلسفه خاص اثرگذار است. برخی ارزشها بر مدار دین و فرهنگ خاصی نیستند، برای نمونه آنچه به ما امنیت بدهد با ارزش است لذا این ارزش مستقل از فرهنگ یا دین خاص است ولی در مورد تعیین حدود و ثغور چنین ارزشهایی نیز فرهنگ و جهان بینی تاثیر خود را می گذارد. برای مثال امنیت و آزادی در بستر های فرهنگی خاصی تعریف می شود.

استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: وقتی جهان بینی خاص پیدا کردیم تعیین قلمرو و حدود ارزشهای به ظاهر خنثی نیز توسط جهان بینی تعریف می شود. به عبارت دیگر جهان بینی ما می تواند در ارزشهای خنثی (نه در اصل) بله در تعیین قلمرو و حدود مؤثر باشد.

معلمی یادآور شد: در اخلاق علاوه بر بحث خوب بودن و بد بودن بحث الزام نیز وجود دارد یعنی الزام دروغ نگفتن یا راست گفتن برای نمونه چیست؟ بحث منطقی در باب ارزش می خواهد این الزام را توضیح دهد. اخلاق در افعال اختیاری انسان معنا دارد و بین افعال اختیاری و نتایج حاصل از آن رابطه علی و معلولی است. افعال دو گونه هستند یکی افعال جوارحی و دیگری افعال جوانحی. راه رفتن و غذا خوردن افعال جوارحی هستند و نیت کردن از افعال جوانحی به شمار می رود.

معلمی با اشاره به اینکه نیازهای دائمی را باید مرتفع کرد گفت: افعالی برای رفع نیاز لازم است که علت برآوردن آن نیاز باشند برای رسیدن به جامعه اقتصادی سالم هر باید و نبایدی نمی تواند ما را به چنین جامعه ای برساند. باید توجه داشت بایدهایی وجود دارد که عقل و شعور ما به سبب رابطه علت و معلولی میان پدیده ها، این الزام را کشف کرده است . بایدهایی هم وجود دارند که انشائی محض هستند .

استاد حوزه علمیه قم در پایان تاکید کرد: ارزش هر فعلی که در این عالم انجام دهیم به میزان تاثیری است که در رسیدن به غایت های ما دارد به عبارت دیگر ارزش هر فعلی به میزان تاثیری است که بر غایات ما می گذارد، کاری که بیشترین تاثیر را در رساندن ما به غایات نهایی داشته باشد ارزشمند است . بر این اساس می توان ارزشمند بودن یک فعل نسبت به فعل دیگر را مقایسه کرد لذا ارزشهای هر علم مثل ارزشهای اقتصادی علاوه بر ملاک ها و معیارهای عام باید در چارچوب جهان بینی توحیدی و اسلامی قرار بگیرد.