صادق آل محمد(ص)؛ دریای بی همتای دانش/ آشنایی با کتب و احادیث امام ششم

چگونگی انتخاب نام "صادق" برای امام ششم

امام ششم اگرچه القاب دیگرى همانند فاضل، صابر و طاهر هم داشته است ولی روایت است که ، لقب صادق را حضرت رسول اکرم(ص) براى آن حضرت انتخاب فرمودند. مرحوم مجلسى در جلد 47 بحار الانوار صفحه هشت روایتى بدین مضمون نقل کرده است: "امام زین العابدین(ع) از پدرش و او از جدش امیر المؤمنین(ع) نقل کرده که پیامبر اکرم(ص) فرمود: "وقتى که فرزند من جعفر بن محمد بن على بن الحسین بن على بن ابى طالب(ع) متولد شد، او را صادق نام گذارید، زیرا در اولاد او کسى همنام او خواهد بود که به ناحق دعوى امامت مى کند، و او را کذاب خواهند گفت.
 

ستایش علم و شخصیت امام جعفر صادق(ع) از سوی عالمان و عارفان اهل تسنن

 

شخصیت امام صادق(ع) به اندازه‌ای جامع و برجسته است که افزون بر شیعیان، عالمان و عارفان اهل تسنن نیز توجهی ویژه به آن حضرت داشته و برتری علمی و شخصیتی ایشان را ستوده و از آن حکایتها نقل کرده‌اند.

 

سه عملی که همواره توسط امام ششم مراعات می شد

 

"مالک بن انس"، فقیه اهل سنت درباره اخلاق صادق آل محمد(ص) گفته است: "در فضائل اخلاقی و علم و ورع و زهد و عبادت و بندگی پروردگار، بالاتر از امام صادق(ع) ندیدم، او سه حالت را در ایام زندگیش مراعات می کرد: یا روزه بود، یا در حال عبادت بود و یا ذکر می ‏گفت و نام خدا را بر زبان جاری می کرد".

 

دوران امامت صادق آل محمد (ص) مصادف با اواخر حکومت امویان که در سال 132 به عمرآن پایان داده شد و اوایل حکومت عباسیان بود.

 

دوران امامت صادق آل محمد(ص)

 

آن حضرت قبل از امامت، شاهد فعالیت های پدر خویش در نشر معارف دینی و تربیت شاگردان وفا دار و با بصیرت بود. امام باقر(ع) در مناسبتهای مختلف به امامت و ولایت فرزندش جعفر صادق تصریح فرموده و شیعیان را پس از خودش به پیروی از او فرا می خواند. لذا احادیث، زیادی مبنی بر امامت حضرت صادق (ع) نقل شده است.

 

دوران امام جعفر صادق(ع) در میان دیگر دورانهای ائمه اطهار، دورانی منحصر به فرد بود و شرایط اجتماعی و فرهنگی عصر آن حضرت در زمان هیچ یک از امامان وجود نداشته است و این به دلیل ضعف بنی امیه و قدرت گرفتن بنی عباس بود.

 

عصر امام صادق(ع) همزمان با دو حکومت ‏مروانى و عباسى بود که‏ انواع و فشارها بر آن حضرت وارد مى‏شد، بارها او را بدون آن که جرمى مرتکب شود، به تبعید مى‏بردند. از جمله یکبار به ‏همراه پدرش به شام و بار دیگر در عصر عباسى به عراق رفت. یکبار در زمان سفاح به حیره و چند بار در زمان منصور به حیره، کوفه و بغداد رفت.

 

این تحلیل که حکومتگران به دلیل نزاعهاى خود، فرصت آزار امام را نداشتند و حضرت در یک فضاى آرام به تأسیس‏ نهضت علمى پرداخت، به صورت مطلق پذیرفتنى نیست، بلکه امام با وجود آزارهاى موسمى اموى و عباسى از هر نوع فرصتى استفاده مى‏کرد تا نهضت علمى خود را به راه اندازد و دلیل عمده رویکرد حضرت، بسته بودن راه‏هاى دیگر بود. چنانچه امام از ناچارى عمدا رو به‏ تقیه مى‏آورد. زیرا خلفا در صدد بودند با کوچک ترین بهانه‏اى حضرت ‏را از سر راه خود بردارند.

 

این دو سلسله مدتها در حال مبارزه با یکدیگر بودند که این مبارزه در سال 129 هجری وارد مبارزه مسلحانه و عملیات نظامی شد؛ کشمکشها و مشکلات در این مقطع سبب شد که توجه بنی امیه و بنی عباس کمتر به امامان و فعالیتشان باشد، از این رو این دوران، دوران آرامش نسبی امام صادق و شیعیان و فرصت بسیار خوبی برای فعالیت علمی و فرهنگی آنان به شمار می رفت.

 

ویژگیهای اخلاقی امام جعفر صادق(ع)

 

امام صادق(ع) نیز همچون ائمه بزرگوار دیگر از خصوصیات برتر اخلاقی بهره مند بود، که نمونه هایی از آنها به شرح زیر است:

 

امام ششم نه تنها دیگران را دعوت به کار و تلاش می ‏کرد، بلکه ‏خود نیز با وجود مجالس درس و مناظرات و... در روزهاى داغ ‏تابستان، در مزرعه‏اش کار مى‏کرد.حضرت همگام و همسان با مردم بود و اجازه نمى‏داد، امتیازى براى وى و خانواده‏اش در نظر گرفته شود و این ویژگى ‏هنگام بروز بحران‏هاى اقتصادى و اجتماعى بیشتر بروز مىکرد.

 

امام صادق(ع) در برابر ستمگران از هر طایفه و رتبه‏اى به سختى‏ مى‏ایستاد و این شهامت را داشت که سخن حق را به زبان آورد و اقدام حق‎طلبانه را انجام دهد، هر چند با عکس العمل تندى رو  به ‏رو شود.

 

دعوت شیعیان به همزیستی با اهل سنت

 

امام صادق(ع) شیعیان را به همزیستى با اهل تسنن دعوت مى‏کرد تا به این طریق هم شیعیان از جامعه اکثریت منزوى نشوند و هم احکام و اصول شیعى را با ملاطفت ‏به آنان منتقل شود. از این روى ‏در مدار حق با مسامحه با آنان رفتار مى‏شد، اما این سهل گرفتن ‏هرگز به معناى زیر پاى گذاشتن اصول نبود و آن جا که مسئله اصولى ‏در میان بود، حضرت هرگز تسلیم نمی شد.

روایت شیخ مفید از دانش بی کران امام صادق(ع)

 

همچنین شیخ مفید می نویسد: "آن قدر مردم از دانش حضرت نقل کرده‏اند که به ‏تمام شهرها منتشر شده و کران تا کران جهان را فرا گرفته است و از احدى از علماى اهل‏بیت(ع) به اندازه آن حضرت روایت نقل نشده است ‏.

 

آشنایی با برخی از آثار علمی رئیس مذهب تشیع

 

1- نامه امام (ع) به نجاشى والى اهواز که به نام رساله عبد الله بن نجاشى شهرت دارد.نجاشى مؤلف رجال گوید که وى به جز این رساله، تصنیف دیگرى از امام صادق (ع) ندیده است. اما مى‏توان نظر نجاشى را چنین توجیه کرد که این تنها اثرى است که به دست امام صادق (ع) تدوین شده و باقى آثار از جمله چیزهایى است که توسط راویان آن حضرت جمع آورى شده است.

 

2- رساله‏اى از آن حضرت که صدوق در کتاب خصال آن را ذکر کرده و سندش را از اعمش به امام صادق رسانیده است. این نامه حاوى احکام اسلامى از قبیل وضو و غسل و انواع آنها و نماز و اقسام آن و زکات، زکات مال و زکات فطره، و حیض و صیام و حج و جهاد و نکاح و طلاق، صلوات بر پیامبر(ص) و دوستى اولیاى خدا و برائت از دشمنان خدا و نیکى به پدر و مادر و حکم متعه ازدواج و حج و احکام اولاد و کردار بندگان و جبر و تفویض و حکم کودکان و عصمت پیامبران و ائمه و مخلوق بودن قرآن و وجوب امر به معروف و نهى از منکر و معناى ایمان و عذاب قبر و بعث و تکبیر در عید فطر و قربان و احکام زنى که وضع حمل کرده و احکام خوردنیها و نوشیدنیها و صید ماهى و قربانى و گناهان کبیره و مسائلى از این قبیل، مى‏باشد.

 

3 - کتابى در توحید که به خاطر نام روایتگر آن "توحید مفضل" نام دارد. این کتاب در رد "دهریون" و اثبات خداوند جزو بهترین کتابها به شمار می ‏رود و تمام آن در ضمن بحار الانوار موجود است.

 

4 - کتاب "اهلیلجه"، این کتاب هم به وسیله "مفضل بن عمر" روایت شده و در ضمن بحار الانوار موجود است. در مقدمه بحار آمده است که سیاق کتابهاى توحید(مفضل) و اهلیلجه بر صحت آنها دلالت دارد.

 

5 - کتاب "مصباح الشریعه" و "مفتاح الحقیقه" که منسوب به امام صادق(ع) است. این کتاب همراه با کتاب جامع الاخبار چاپ شده است. اما مجلسى در مقدمه بحار درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبى آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مى‏کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار ائمه(ع) نیست و الله یعلم. مؤلف کتاب وسایل در پایان کتاب هدایه گوید: از جمله کتابهایى که بر ما ثابت است که قابل اعتماد نیست و از آنها نقل نکردیم کتاب مصباح الشریعه منسوب به امام صادق(ع) است. زیرا سند آن ثابت‏شده نیست و در آن سخنانى آمده که مخالف با تواتر است.

6 - رساله آن حضرت خطاب به یارانش. کلینى این رساله را در آغاز روضه کافى به سند خود از اسماعیل بن جابر از ابو عبد الله(ع) نقل کرده است: "امام صادق(ع) این رساله را براى اصحاب خود مرقوم داشت و به آنها دستور داد که آن را به یکدیگر درس دهند و در آن نظر کنند و آن را فراموش نکنند و بدان عمل کنند. اصحاب نیز این رساله را در جایگاه عبادت خود در خانه ‏هاشان گذارده بودند و چون از کار فراغ مى‏یافتند آن را مى‏خواندند".

 

همچنین رساله امام به پیروان شیوه رأى و قیاس، رساله آن حضرت درباره غنایم و وجوب خمس در آنها، سفارش امام صادق(ع) به عبد الله بن جندب، سفارش آن حضرت به ابو جعفر محمد بن نعمان احول، رساله‏ اى که برخى از شیعیان آن را "نثر الدرر" نامیده ‏اند، سخنان آن حضرت در وصف محبت اهل بیت و توحید و ایمان و اسلام و کفر و فسق، رساله آن حضرت درباره وجوه معیشت و کسب و کار بندگان و وجوه اخراج اموال، رساله آن حضرت در احتجاج بر صوفیه که آن حضرت را از طلب رزق و روزى نهى مى‏ کردند، گفتار آن حضرت درباره خلقت انسان و ترکیب او و ... همگی از آثار امام ششم محسوب شده و از شهرت به خصوصی برخوردارند.

 

چند حدیث از امام جعفر صادق(ع)

 

سخن نیک را از هر کسی، هر چند به آن عمل نکند، فراگیرید.

 

نهایت کمال، فهم در دین و صبر بر مصیبت و اندازه گیری در خرج زندگانیست.

تواضع، راضی بودن به نشستن در جایی است که کمتر از شانش باشد، و اینکه به هر کس رسیدی سلام کنی، و جدال را هر چند حق با تو باشد، ترک کنی.

 

شخص حریص به دنیا مانند کرم ابریشم است که هر چه بیشتر ابریشم به دور خود می تند، راه بیرون شدنش را دورتر و مشکل تر می کند، تا اینکه از غم و اندوه بمیرد.

 

هر که بر خدا توکل کند، مغلوب نمی شود و هر که از گناه به خدا پناه برد، شکست نمی خورد.

................................
گردآوری: مینا شمسی