ارزش پنج درصد داروي وارداتي به ايران برابر 3/42 درصد كل فروش دارو در كشور است // بيش از 90 درصد داروهاي وارداتي واجد تكنولوژي هاي نوين هستند // نيمي از داروهاي جديد دنيا منشا بيولوژيك و بيوتكنولوژيك دارند

به گزارش خبرنگار حوزه و دانشگاه "مهر" گزارش هاي رسمي منتشر شده توسط Scrip نشان مي دهد فروش داروهاي نسخه اي طي سال 2003 ميلادي بالغ بر 466 ميليارد دلار بوده است. سهم ده شركت بزرگ دارو سازي كه در تحقيق و توليد مولكولهاي جديد و ثبت پتنت پيشتاز هستند حدود 205 ميليارد دلار يعني 44 درصد از كل فروش را شامل مي شود. اين شركتها كه در سالهاي اخير تعدادي از آنها در يكديگر ادغام شده اند در مجموع بالغ بر 36 ميليارد دلار يعني 6/17 درصد از كل فروش خود را در امر تحقيق و توسعه هزينه كرده اند. مقايسه تفكيكي عملكرد هر يك از شركتها نيز نشان مي دهد شركتي كه بيشترين سهم را در نو آوري و ثبت محصولات جديد و كسب انحصار فروش داشته در كسب بازار مصرف نيز سهم بيشتري به خود اختصاص داده است.

مطالعات انجام شده نشان مي دهد از 66 فرآورده پرفروش طي سال 2003 ميلادي 47 مورد (71 درصد) آن را فرآورده هايي تشكيل مي دهند كه هنوز دوره انحصار مالكيت آنها خاتمه نيافته و شركت توليد كننده از حقوق مالكيت انحصاري Patent برخوردار است.

مطالعه آمارهاي ثبت شده در خصوص پتنت هاي دارويي در فاصله زماني بين ژانويه 2002 تا ژوئن 2003 نشان مي دهد كه روند ثبت پتنت هاي دارويي رشدي معادل 2/8 را نشان مي دهد كه خيلي بيشتر از ميانگين كلي ثبت پتنت ها در علوم پزشكي مي باشد

نكته جالب آنكه ميانگين فروش هر يك از محصولات مذكور (47مورد) حدودا يك ميليارد دلار يعني معادل كل داروي مصرف شده در كشوري مانند ايران بوده است. همانطوركه ملاحظه شد چنانچه بازار مصرف دارو با نگرش كيفي مورد مطالعه قرار گيرد ملاحظه خواهد شد كه سهم عمده اي از اقتصاد در گردش را محصولات جديد كه دوره پتنت آنها محفوظ است به خود اختصاص داده اند. مطالعه آمارهاي ثبت شده در خصوص پتنت هاي دارويي در فاصله زماني بين ژانويه 2002 تا ژوئن 2003 نشان مي دهد كه روند ثبت پتنت هاي دارويي رشدي معادل 2/8 را نشان مي دهد كه خيلي بيشتر از ميانگين كلي ثبت پتنت ها در علوم پزشكي ( 3/5 درصد) مي باشد. در دوره مذكور بالغ بر 21376 پتنت دارويي ثبت شده كه بيشترين آن مربوط به داروهاي ضد عفونت ، ضد سرطان و ايموندولاتورها بوده است كه در اين ميان روند ثبت پتنت هاي دارويي در شاخه تكنولوژيهاي دارورساني ، بيوتكنولوژي  و نانوتكنولوژي رو به رشد و قابل ملاحظه مي باشد.

مطالعه تحليلي فرايند ثبت پتنت هاي دارويي و استراتژي هاي كلان شركت هاي بزرگ داروسازي در دنيا بيانگر تغيير پرشتاب برنامه هاي شركتهاي دارويي از توليد سنتي و پرحجم به سوي توليد محصولاتي است كه دانش توليد آنها اعم از دانش توليد محصول تا تكنولوژيهاي بكار گيري دارو در اختيار ايشان باشد. فرايند حفظ پتنت Augmentin  توسط شركت GSK  از سال 1975  تا سالهاي اخير از طريق كشف مولكول كلاولونيك اسيد تا تغييرات تدريجي و دوره اي در فرمولاسيون دارو و يا تغيير در فرمولاسيون زانتاك از طريق بهره گيري از دانش نانوتكنولوژي مثالي از رويكردهاي شركتهاي دارويي به بهره گيري از راه هاي گوناگون جهت حفظ دوره توليد انحصاري محصولاتشان مي باشد.

روز به روز حوزه داروهاي مشمول حق توليد انحصاري (اعم از مولكول هاي جديد و يا داروهايي كه در فرمولاسيون و نحوه مصرف آنها از تكنولوژيهاي خاصي استفاده شده است) رو به افزايش بوده و به موازات آن ميدان براي شركتهايي كه توليد كننده داروهاي سنتي با روشهاي سنتي و قديمي  هستند محدودتر و تنگ تر مي گردد

بنابراين يكي از رويكردهايي كه در سالهاي اخير بطور خاصي مورد توجه صنايع دارويي قرار گرفته است كشف راه هاي جديد مصرف داروهاي سنتي و بهبود كارايي مصرف داروها است. در ضمن تلاش براي كشف مولكول هاي جديد از مهمترين استراتژي هاي صنايع براي حفظ و توسعه سهم خود در بازار جهاني دارو مي باشد. اين مطلب مي تواند هشداري براي صنايع دارويي كشورهاي در حال توسعه كه امور خود را به توليد روزمره و صرفا كپي سازي محصولات سنتي اختصاص داده اند تلقي شود. زيرا روز به روز حوزه داروهاي مشمول حق توليد انحصاري (اعم از مولكول هاي جديد و يا داروهايي كه در فرمولاسيون و نحوه مصرف آنها از تكنولوژيهاي خاصي استفاده شده است) رو به افزايش بوده و به موازات آن ميدان براي شركتهايي كه توليد كننده داروهاي سنتي با روشهاي سنتي و قديمي  هستند محدودتر و تنگ تر مي گردد. در همين راستا توجه شركتهاي دارويي بزرگ در كنار دولت كشورهاي صنعتي به مقوله هاي جديد همچون بيوتكنولوژي ، نانوتكنولوژي و Novel Drug Delivery System در خور توجه مي باشد.

در بيان اهميتي كه كشورهاي صنعتي براي عرصه هاي نوين قائلند همين بس كه كشورهاي اتحاديه اروپا سرمايه گذاري بالغ بر 4/1 ميليارد يورو  و آمريكا سرمايه گذاري 7/3 ميليارد دلاري را در تشويق و حمايت از تحقيقات نانوتكنولوژي درصدر برنامه هاي ملي خود قرار داده اند.

مطالعه روند معرفي و عرضه محصولات بيوتكنولوژي نيز بيانگر نموداري با رشد مثبت 36 درصدي مي باشد، به نحوي كه طي سال هاي پاياني دهه نود از مجموع 260 مولكول جديد مورد بررسي در كميسيون اروپايي ثبت دارو 95 مولكول مشتق شده از حوزه تحقيقات بيوتكنولوژي بوده است. برآوردها نشان مي دهد تا سال 2005 از هر دو داروي جديدي كه براي اخذ مجوز به سازمانهاي مسئول ارايه مي گردد يكي از آنها داراي منشا بيولوژيك و بيوتكنولوژيك داشته باشد

همچنين مطالعه روند معرفي و عرضه محصولات بيوتكنولوژي نيز بيانگر نموداري با رشد مثبت 36 درصدي مي باشد، به نحوي كه طي سال هاي پاياني دهه نود از مجموع 260 مولكول جديد مورد بررسي در كميسيون اروپايي ثبت دارو 95 مولكول مشتق شده از حوزه تحقيقات بيوتكنولوژي بوده است. برآوردها نشان مي دهد تا سال 2005 از هر دو داروي جديدي كه براي اخذ مجوز به سازمانهاي مسئول ارايه مي گردد يكي از آنها داراي منشا بيولوژيك و بيوتكنولوژيك داشته باشد . بنابراين همانطور كه ملاحظه مي شود اقتصاد دارو در جهان در حال متحول شدن و مسيرهاي سرمايه گذاري از سرمايه گذاري بر روي سخت افزار به سرمايه گذاري بر روي نرم افزار و حفظ و توسعه حقوق انحصاري موسسات در عرصه هاي گوناگون مي باشد. با چنين رويكردي سوال مهم آنست كه سهم ما و كشورهاي مشابه ما در آينده اي كه سهم حضور هر شركت و هر كشوري از طريق سهم ايشان از دانشها، تكنولوژيها و روشهاي انحصاري ثبت شده تعيين مي شود چه مقدار خواهد بود؟

نگاهي اجمالي به بازار مصرف دارويي ايران در سال گذشته و تغييرات نموداري اقتصاد آن طي سالهاي گذشته بيانگر در معرض تهديد بودن صنعت ملي دارويي مي باشد. مطالعه آمار مصرف دارو در سال 1382 در ايران نشان مي دهد كه طي اين سال حدودا 4/7815 ميليارد ريال دارو به فروش رسيده كه با احتساب يارانه هاي مستقيم 195ميليارد ريال و غيرمستقيم (2000 ميليارد ريال) بالغ بر 10010 ميليارد ريال دارو مصرف شده است. چنانچه نرخ پايه دلار را 8700 ريال محاسبه كنيم حجم بازار دارويي ايران طي سال گذشته حدودا 1150 ميليون دلار بوده است. مطالعه تفكيكي آمار نشان مي دهد كه سهم شركت هاي توليد كننده داخلي از اين بازار 5774 ميليارد ريال بوده است، همانطور كه ملاحظه مي شود 57 درصد از ارزش ريالي بازار دارويي ايران را شامل مي شود. در حاليكه چنانچه نسبت عددي توليد به واردات دارو مطالعه شود ملاحظه مي شود كه از 7/22 ميليارد عدد داروي مصرف شده 6/21 ميليارد عدد آن (95 درصد) توسط كارخانجات داخلي توليد و عرضه شده وتنها 5 درصد آن وارد شده است. ارزش 5 درصد داروهاي وارد شده با محاسبه يارانه هاي مستقيم و غير مستقيم متعلقه ( كه بالغ بر 256 ميليون دلار معادل 2227 ميليارد ريال مي باشد) حدودا 4235 ميليارد ريال و به عبارتي 3/42 درصد از كل فروش مي باشد.

همانطور كه ملاحظه شد داروهاي وارداتي عموما داروهاي گران بوده و در توليد آنها از تكنولوژي هاي پيشرفته استفاده شده و از ارزش واحد بالايي برخوردارند به نحوي كه ارزش واحد هر قلم داروي وارد شده 4111 ريال در مقابل 254ريال ارزش واحد داروهاي توليد داخل بوده است. چنانچه داروهاي وارداتي از نظر تكنولوژي ساخت مورد مطالعه قرار گيرد ملاحظه خواهد شد كه بيش از 90 درصد داروهاي وارداتي گران قيمت را داروهاي واجد تكنولوژي هاي نوين از جمله بيوتكنولوژي، داروهاي پپتيدي ، داروهاي با فرمولاسيونهاي نوين و ... شامل مي شود. چنانچه نمودار رشد سالانه مصرف اين دسته از داروها طي سالهاي گذشته و تغييراتي كه نسبت هزينه بري داروهاي با دانشهاي سنتي به داروهاي با دانشهاي نوين داشته اند مورد مطالعه قرار گيرد تهديدي كه از اين منظر متوجه كشورهايي نظير ايران مي باشد واضح تر خواهد شد.