غلفت از گردشگری مذهبی/ ایران برای جذب یک میلیارد مسلمان آماده شود

به گزارش خبرنگار مهر، به میزان حیات بشر مهاجرت و سفر همواره در جهان به چشم می خورد و وجود سفرنامه های فراوان در تمامی کشورها نشان دهنده اهمیت این موضوع بوده است.

وجود زیارتگاه ها و مکانهای مذهبی که سالها هزاران زائر را به سوی خود جذب می کند نیز بر اهمیت این موضوع در تمامی ادیان اشاره دارد. بگونه ای که در هر دین مکانهای مقدسی یافت می شود که پیروان آن آیین در پی سفر بدان مکانها و همجواری با آن زیارتگاه ها را دارند. حال با توجه به این امر و اهمیت فراوان سفر در فرهنگ اسلامی سالانه ما شاهد حضور میلیونی زوار در شهرهای مهم مذهبی جهان اسلام چون مکه، کربلا و مشهد هستیم.

بررسی جامعه شناسی زیارت می تواند تاثیر بسزایی بر شناخته روابط حاصله از این مسافرتها داشته و با شناخت فرصتهای خاصی که در آن رخ می دهد می توان نتایج مطلوبی برای جامعه را بدست آورد.

ضرورت دادو ستد فرهنگی در جامعه یک میلیاردی جهان اسلام

جامعه یک میلیاردی جهان اسلام نیازمند به داد و ستد فرهنگ های خود است و نیاز به برنامه ریزی خاص برای افزایش انسجام میان آنان است و بهره گیری از فرصتهای زیارتی ایجاد شده در کشورهای مسلمان به خصوص شیعه نشین می تواند از بهترین راهکارها جهت افزایش انسجام اجتماعی باشد.

کشور ایران با داشتن اقلیم های گوناگون و وجود مراکز سیاحتی و زیارتی آن و با توجه به گستردگی ادیان در آن و وجود مساجد، معابد و آتشکده ها همواره به عنوان منبعی بزرگ برای زیارت و سیاحت در نظر گرفته شده است، هرچند این مفاهیم را بارها تکرار کرده و در مباحث به کرات شنیده می شود اما برنامه ریزی در این بخش پاسخگو نیاز نبوده است.

زیارت شامل سفر افراد به مکانی خاص است که دارای ارزش معنوی بوده و در طول این مدت اصولا شعایر و مناسک خاصی را انجام می‌دهند و جامعه شناسان کارکردگراها مناسک دینی را از جلوه های اصلی انسجام در جامعه دانسته اند.

بهره گیری از اثرات اجتماعی چون حفظ نظم و انسجام اجتماعی، اثرات اقتصادی چون اشتغال زایی و افزایش درآمده سرانه و اثرات فرهنگی چون تقابل فرهنگ ها و وامگیری فرهنگ در میان زوار و مردم بومی که به غنای فرهنگ می انجامد را می توانیم از ارزشهای توسعه فرهنگ گردشگری زیارت نام ببریم.

قدمت دینداری  و مناسک مذهبی به طول تاریخ زندگی بشریت باز می گردد. انسان از ابتدای خلقت به دنبال نیروی ماهوی بوده تا بتواند با اعتماد و تکیه بر آن ابهامات زندگی را رفع و همبستگی میان افراد را بی افزاید. بدین صورت مناسک مذهبی و زیارت گاه های فراوانی شکل گرفت و اینک به تعداد ادیان و فرق های دینی مراکز فراوان زیارتی را می توانیم درسراسر جهان بیابیم.

عدم رسیدن به اهداف جهانگردی کشور

برنامه دکتر حسن بیک محمدی در مقاله خود به عنوان نگرشی نو بر آثار اقتصادی توسعه جهانگردی آورده است: در برنامه اول اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1368-1373) نخستین سند رسمی است که پس از انقلاب برای جهانگردی اهداف و برنامه های را تعریف کرده است، در این برنامه حدود 900 هزار نفر جهانگرد و 450 میلیون دلار درآمد ارزی حاصل از آن پیش بینی شده بود. ولی ترازنامه بخش جهانگردی در انتهای برنامه نشان داد که در مقابل حدود 900 هزار جهانگردی که وارد ایران شد 500 میلیارد دلار از محل کسب و در همین زمان از حدود 4.7 میلیون ایرانی به خارج سفر و حدود 5 میلیارد دلار ارز با خود خارج کرده اند.

این روند با توجه به آنکه در دوره پنجم برنامه توسعه قرار داریم همچنان پا برجاست بررسی آمار خروج مسافران از کشور طی سال های 1384 به بعد نشان دهنده روند فزاینده خروج ارز از کشور است.

بطوری که در سال 1384 به میزان 4.98 میلیون نفر، در سال 85 به میزان 5.15 میلیون نفر، در سال 86 به میزان 6.32 میلیون نفر، در سال 87 به میزان 6.95 میلیون نفر، در سال 88 به میزان 7.97 میلیون نفر و در سال 89 به میزان 8.6 میلیون نفر مسافر برای زیارت، سیاحت، تفریح، تجارت و موارد اینچنینی از کشور (از طریق مرز هوایی) خارج شده اند.

ایران جز 10 کشور برتر دنیا در زمینه تاریخی و باستانی

ایران طبق اعلام یونسکو جز 10 کشور برتر جهان است از نظر باستانی و تاریخی در جهان محسوب می شود سهم اندکی از توریسم را به خود اختصاص داده است.

از پنج نهاد اساسی که در زندگی بشر تاثیر بسزایی دارد، دین نقش خاصی را داشته است و کاردکردهای مهمی چون پاسخگویی به نیازهای روانی، معنا بخشیدن به زندگی و خاصیت نظارت اجتماعی را داراست و مکانهای مذهبی از جمله عناصر مهمی می شوند که می توانند در تقویت این موارد تاثیر بسیار مهمی را داشته باشند.

با فرا صنعتی شدن جوامع و گسترش فردگرایی زوال دین در جوامع را،  به شکلهای گوناگون می توان مشاهده کرد. یعنی حذف عنصری که خود انسجام اجتماعی را به دنبال داشته و همواره در طول تاریخ گذشتگان می توان مسیر آن را یافت.

هرچند این امر در کشورهای صنعتی و فراصنعتی با وضوح بیشتری نمایان است و شاید در کشورهای چون ایران بشدت جهان غرب مشاهده نشود اما آنچه که مسلم است توجه کردن به بحث معنویت در جامعه است.

حفظ فرهنگهای خودی عامل ادامه حیات جوامع است

جامعه ای توان ادامه حیات دارد که بتواند داشته های فرهنگی خود را حفظ و از نسلی به نسل دیگر منتقل کند. با توجه به شرایط کنونی جامعه همچون طی کردن مراحل گذار از سنتی به صنعتی و هجمه های فراوانی که بر روی آن است و نگرش تئورسین های غربی در خصوص عامل اسلام بخصوص تفکر شیعی که تاثیر بسزایی در انسجام میان مسلمانان دارد، توجه به اصل و کارکرد گردشگری مذهبی می تواند یکی از بهترین گزینه ها باشد.

در طول اقامت افراد در شهرهای مذهبی با بهره گیری از عنصر وحدت و معنویت که امروزه معنویت نیز در شاخص های سلامت از سوی WHO معرفی شده است می توان دستاوردهای عظیمی را به دنبال آورد.

استفاده از این فرصت نیازمند تامین نیازهای افراد زائرین و ایجاد فضاهایی است که بتوان در زمان اندک حضور، بیشترین بهره را برد.

از سوی دیگر اشتغال نیز یکی از مهمترین دغدغه جامعه شناسان و اقتصاددانان محسوب شده و توجه به صنعت گردشگری مذهبی می توان تاثیر بسزایی بر روی شتغال زایی داشته باشد.

هم اکنون بیش از یک میلیارد و 453 میلیون نفر مسلمان در کشورهای جهان سکونت دارند که از این میان، بیش از 206 میلیون تن آنان، شیعه و از پیروان مکتب اهل بیت(ع) هستند (ویکیپدیا) و در گام نخست و توجه به سود حاصله از این صنعت به کشور و گردش مالی عظیم نسبت به آن است .

در نهایت می توان گفت آیا رابطه ای میان زیارت و افزایش انسجام اجتماعی و حفظ و یکپارچگی در جامعه وجود دارد؟

 با توجه به تعریف دیویس و نگاهی به گردشگری مذهبی و زیارت می توان دانست که مهمترین عامل که موجب سفر میلیونی افراد با هر سطح در آمدی به مشهد است بهره گیری از فضای معنوی و دینداری است. عنصری که توجه به آن سرمایه گذاری بر روی آن می تواند تاثیر قابل توجهی را به دنبال خود داشته باشد.

در جامعه شناسی زیارت رفتار گروهی از افراد که در مکان زیارتگاه چون زیارتگاه ها در روستاها یا در مقیاس کلان تر ، زوار مشهد الرضا و ... بررسی و آنچه در این میان مشترک است مطالعه حالات، سکنات و رفتار یک جمع کثیری از افراد است که به امر زیارت می پردازند.

از زیارتگاه ها به عنوان مکانی مقدس یاد می شوند که فرد در طول سفر صداقت و تزکیه نفس را در خود تقویت کرده و با درونی کردن سعی در ارتقاع سطح معنوی خود دارد. این بخش بعدی از زیارت است که می تواند سلامت روانی و اعتماد اجتماعی که شاخص اصلی سرمایه اجتماعی است را افزایش دهد.

توجه دین مبین اسلام به سفر

از سوی دیگر در اسلام توجه بسیار خاصی به سفر شده است و این خود عامل مهمی در فرهنگ مسلمانان است که سفر بخصوص سفری با انگیزه معنوی را توجیح می نماید، برای مثال سفر به مکه بر مسلمانی که شرایط مالی را داشته باشد یکبار در طول عمر واجب است .

قران کریم بارها در آیات خود با اشاره به کلمه سیر دستور به گردشگری را داده است: پیش از شما سنت‌هایى بوده است، پس بر روى زمین بگردید و بنگرید...، پس در زمین بگردید و بنگرید که عاقبت کار آنان که پیامبر را به دروغ نسبت مى‌دادند، چگونه بوده است. بگو در زمین سیر کنید و بنگرید که پایان کار مجرمان چگونه بوده است. آیا در زمین سیر نمى‌کنند تا صاحب دلهایى گردند که بدان تعقل کنند...

از این آیات و نمونه های دیگر می توان به اهمیت سفر در نزد خوادند متعال آگاه شد و این خود محرکی در اندیشه مسلمانان برای سفر است و با بهره گیری از این توانهای موجود می توان انگیزه سفر و دستیابی به نتایج دخواه را استخراج نمود.
گسترش فرهنگ اسلام به کشورهای دور دست به خصوص در قرن دوم و سوم که اندیشه اسلامی مرزهای کشورهای آسیایی، آفریقای و اروپایی را به سرعت عبور می نمود، قایل مشاهده است.

در واقع گسترش اسلام در کشورهای به غیر از عربستان مدیون مسافرین است برای مثال بخش اعظم مسلمانان کشور چین در پی سفر یک تاجر مسلمان ایرانی به کشور چین و داد و ستد قاعده مند وی در چارچوب قوانین اسلامی مسلمان شده اند.

سفر انگیزه های متعددی چون انگیزه های چون طی کردن اوقات فراغت، کسب روزی و مقاصد اقتصادی، دیدن مکانهای جدید و کسب تجربه های جدید و حز معنوی بردن از مسافرت را داراست. افرادی که به نیت زیارت سفر می کنند مقاصد معنوی در اندیشه‌هایشان قوی تر از سایر انگیزه هاست و این خود موجب می شود تا بتوان با برنامه ریزی، این امر را هدفمند نمود.

دین دژی مقام در برابر بی هنجاری

دین در سراسر تاریخ یکی از موثرترین دژها در غلبه بر بی هنجاری بوده است، با این تعریف دین از سوی همیلتون می توان به اهمیت استفاده نمودن از سفرهای زیارتی و تقویت انگیزه های دینی در طول اقامت و استفاده از برنامه های لازم چون سنخرانی ، پوستر، مبلغان و ... مفاهم مشخص و سازماندهی شده را به مسافران ارائه کرد.

اصولا امکان سفر به تمامی استانهای کشور در طول حیات عمر و آشنایی با مردم سایر شهرها برای تمامی افراد محیا نیست و امکان سازماندهی برخورد با این تنوع فرهنگی عظیم در ایران نیز محیا نیست، اما در مکانهای چون شهر مشهد امکان رخ دادن این امر صورت پذیرفته و تقابل فرهنگ هارا می توان مشاهده کرد، آشنایی با پوشش سایر شهرها، گویش ها و اداب و رسوم و ... که آشنایی با این موارد حتی به عنوان تجربه ای که از طریق مشاهده بدست می آید می تواند به غنای فرهنگ افراد کمک نموده و درک مشترکی را پدید آورد. فرهنگ شهر مبدا نیز یکی دیگر از مواردی است که در طی اقامت توسط افراد جذب و متقابلا مردم بومی نیز در تعامل با زوار به با سایر فرهنگها آشنا می شوند.

در شرایط کنونی که زوال فرهنگ های بوی در کشورهای در حال توسعه به چشم می خورد و جهانی شدن حتی در پوشاک و مدل مو و راه رفتن و کلام مردم دیده می شود توجه به فرهنگ خودی و اهمیت دادن به داشته های بومی بسیار حائز اهیمت است، لذا در فضای زیارت و گردشگری مذهبی روحیه و غرور ملی در میان افراد گسترش می یابد.

......................................

صدیقه دانیالی