سعدی آموزگار بزرگ اخلاق و تربیت است

افصح‌المتکلمین، استاد سخن، شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی، به‌حق برگ زرین ادب و فرهنگ معنویت‌گستر ایرانی است. این «مرغ سخندان» که «هنوز آواز می‌آید به معنی از گلستانش»، درس‌آموخته مدارس دینی نظامیه بود و دانش‌اندوز محضر سهروردی‌ها. آنچه از نظم و نثر، از او باقی است، به‌واقع دفتر معرفت است و کتاب حکمت. قصایدی توحیدی و اخلاقی سعدی، قرن‌ها است که زمزمه اهل دل و معرفت‌پیشگان است. آن اندازه که زبان پارسی، وامدار نظم و نثر این قله آسمان‌گون است، وامدار هیچ شاعر و نویسنده دیگری نیست.

 

از بخت‌‌یاری ایرانیان است که بزرگ‌ترین نویسنده و شاعر آنان، دانشمند و اندیشه‌گر و اخلاق‌گرا‌ نیز بوده است. در بوستان و گلستان او، فقط سخن از بهار و طبیعت و باران و یاران نیست. بوستان او، گنجینه‌ای است از معرفت‌های دینی و آموزه‌های‌ انسانی که در آن هم از «عقل و تدبیر و رای» سخن است و هم از «احسان» و «عشق» و «تواضع» و «رضا» و «قناعت» و «توبه» و «مناجات». اگر دیگران هنر و قلم خویش را اسیر چشم و ابروی یار و قد و قامت دلبران کردند، سعدی گلستان همیشه‌ سرسبزش را نذر «اخلاق درویشان» و «فضیلت قناعت» و «فوائد خاموشی» و «عشق و جوانی» و «تأثیر تربیت» کرده است.

 

به‌راستی که چه بخت بلندی است مردمی را که شاعر بزرگ آنان، دیوان خویش را با قصیده‌ای بیاغازد که درسنامه توحید است و مشق عرفان و اخلاق. آن کدام شاعر و از کدام ملت است که به زبانی سحر آمیز و دلنشین، بنی‌آدم را اعضای یک‌پیکر بخواند و آفرینش را گوهر یکتا؟ سعدی است که یار و دلدار را بهانه می‌کند تا از آرزوی دیدار«یار غایب» بگوید.

دیدار یار غایب، دانی چه ذوق دارد؟
ابری که در بیابان بر تشنه‌ای ببارد

سعدی، آموزگار بزرگ اخلاق و تربیت و دلدادگی به ‌جهان‌آفرین است. او به جهان خرّم است؛ اما نه از آن رو که جهان، حجله‌گاه عیش و عشرت و شادخواری است. از آن رو که «جهان خرم از اوست» پس:
سعدیا، گر بکَند سیل فنا خانه عمر
دل قوی دار، که بنیاد بقا محکم از اوست

طبیب دل‌ها بود و داروگر جان‌ها: «اگر شربتی بایدت سودمند/ ز سعدی ستان تلخ‌داروی پند.» گویی این روزها و سال‌های ما را می‌دید که گفت: «هفت کشور نمی‌کنند امروز/ بی‌مقالات سعدی انجمنی» پایه خویش را می‌شناخت و دُرّ دری را به پای خوکان نریخت. اگر سخنش بر دل می‌نشیند، همه از صنعت و عبارت نیست. از آن است که «هرچ از جان برون آید نشیند لاجرم بر دل»

 

تا سعدی و سعدی‌دوستان، در این ملک نفس می‌کشند و گام برمی‌دارند، این سرزمین پاک، گهواره خرد و مهربانی است. رهپوی طریق پیمبران است و آرزومند جمال آل محمد، که «سعدی اگر جوانی کنی و عاشقی/ عشق محمد بس است و آل محمد» چنین است که پیر راحل و پیشوای خردمند ایران اسلامی، خمینی بزرگ، به زبان شعر و از سر تواضع  گفت:

شاعر اگر سعدی شیرازی است
بافته‏‌های من و تو بازی است

 

و چه زیبا و گویا گفته است خلف صالح آن امام بزرگ، مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: «تجلیل‌سعدی، تنها تجلیل شعر و نثر شیوا نیست، تجلیل اخلاق و حکمت و معرفت بلیغ و رسا نیز هست، و در این دوران که انقلاب مبارک اسلامی پهنه زندگی ما مردم ایران‌زمین را قلمرو ارزش‌های اسلامی ساخته، و حکمت و معرفت را در جایگاه شایسته خود نشانیده، بجاست که ذکر جمیل سعدی بر زبان ارزش‌گزاران آن ارزش‌ها و یاد او در خاطر رهروان آن وادی‌ها مکرر و مؤکد گردد.»

اکنون، از پس سده‌های بسیار، ماییم و سعدی که حلاوت سخنش جان‌ها را گِرد شهد معرفت به پرواز درمی‌آورد و ما و همگان را ناگزیر از اقرار و خاکساری به مقام این فرزانه همه دوران‌ها می‌کند. ماییم و دنیایی که اکنون بیش از هر زمان دیگری به سعدی و فرهنگ انسانی و زبان اخلاق‌گستر او نیازمند است، فرهنگ و زبانی که به ما بگوید:

 

بنی آدم اعضای یک‌پیکرند
که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار