الزامات تحقق همگرائی منطقه ای و طرح عربستان

جدای از انگیزه عربستان  در مطرح کردن ایده اتحاد بین کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و تبدیل شورای همکاری خلیج فارس به اتحادیه ای که پیشرفته ترین مرحله همگرائی منطقه ای به شمار می رود، می توان این سوال را مطرح نمود که این ایده تا چه میزان امکان موفقیت دارد؟ و آیا با تغییر نام شورای همکاری خلیج فارس به اتحادیه، میزان همگرائی میان کشورهای عضو به درجه با لاتری خواهد رسید؟
برای پاسخ به این پرسش ها ابتدا به برخی از الزامات سیاسی تحقق همگرائی منطقه ای اشاره نمود تا میزان تحقق این شرایط در شورای همکاری خلیج فارس مورد بررسی قرار گیرد.
کارشناسان و پژوهشگران مطالعات منطقه ای معتقدند برای شکل گیری و تعمیق همگرائی منطقه ای و تحقق مراحل بالای همگرایی منطقه ای مانند اتحادیه، الزامات و شرایط خاصی باید شکل بگیرد که به طور خلاصه به برخی از آنها اشاره می شود.
1. برابری منافع
   یکی از شرایط لازم برای نیل به منطقه‌گرایی، احساس برابر بودن منافع ناشی از این فرآیند است. اگر کنشگران احساس می‌کنند که یاران منطقه‌ای آنها بیش از آنها نفع می‌برند همگرائی  را منفی ارزیابی کرده و از آن استقبال نخواهند کرد.

2. پذیرش کثرت‌گرایی
   نبود کثرت‌گرایی، شکل‌بندی گروه‌های داوطلب بر یک مبنای منطقه‌ای را بسیار مشکل می‌گرداند. وجود پیوندهای ایدئولوژیک بین رهبران برای همگرایی سودمند است و به سختی می توان بر شکاف‌های ایدئولوژیک فائق آمد.

3. تاثیر تحقق همگرائی بر ساختار سیاسی ـ اقتصادی
   یکی از الزامات مورد نیاز برای ورود  کشورها به ترتیبات منطقه‌ای جدید تأثیری است که همگرائی بر ساختارهای سیاسی و اقتصادی آنها می‌گذارد. پس بنابراین هرچه توانایی کشورها برای تطبیق خود با شرایط دیگر شراکایشان بیشتر با شد تحقق همگرائی آسان تر خواهد شد.مگرنه تحقق همگرائی مشکل خواهد بود.

4. پلورالیسم داخلی
   یکی از شرایط لازم برای نیل موفقیت‌آمیز به همگرایی منطقه ای پذیرش تکثر در داخل دولت‌های منطقه است. بسیاری از کشورها به‌رغم آنکه هنوز نتوانسته‌اند تعارضات طبقاتی، منازعات قومی ـ فرقه‌ای را در داخل حل کنند، به همبستگی فراملی و جهانشمول دل بسته‌اند. کشورهایی که هنوز نتوانسته‌اند کثرت‌گرایی را در محیط محدودتر ملی حل کنند چگونه می‌توانند در عرصه جهانی به همگرائی روی آورند.

میزان تحقق شرایط همگرائی منطقه ای بر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

همانگونه که بیان شد یکی از الزامات مهم تحقق این اتحاد به عنوان بالاترین درجه همگرائی، برابری منافع کشورهای عضو می باشد. زیرا اگر منافع یکی از طرفین بسیار بیشتر از بقیه اعضا باشد، تحقق همگرائی مشکل خواهد بود.عربستان سعودی به عنوان بزرگترین کشور در شورای همکاری خلیج فارس که در این شورا نقش "پدر خوانده" دارد، با مطرح کردن این طرح  سعی در تسلط کامل بر این شورا دارد. این موضوع اگر چه توسط حکومت بحرین (نه مردم بحرین) به عنوان رژیمی که درگیر انقلاب مردمی است موقتا پذیرفته می شود ولی برای دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس قابل پذیرش نخواهد بود. زیرا این کشورها تا کنون نتوانسته اند بر اختلافات خود بر سر مسائلی که از اهمیت کمتری  برخوردار بوده و به نوعی به عنوان مقدمه تحقق اتحادیه به شمار می رود نائل شوند. در این خصوص می توان به اختلاف امارات و عربستان بر سر محل استقرار با نک مرکزی، اختلافات ارضی بین  کشور های عضو و دیگر مشکلات موجود اشاره نمود.
همچنین این کشورها از تسلط عربستان بر کشورهای خویش بیمناک هستند. به عقیده نگارنده یکی از دلایل عقد پیمان های مشترک نظامی  این کشورها با قدرتهای فرامنطقه ای به زعم خودشان تضمین استقلالشان از دخالت های عربستان سعودی به عنوان عضو برتر شورای همکار ی خلیج فارس می با شد. از طرف دیگر برخی از این کشورها با هم اختلافات ایدئولوژیک و مذهبی دارند؛ مانند اختلاف عربستان با مذهب رسمی وهابی با عمان با اکثریت مذهب اباضی، ویا رقابت بین وهابی های عربستان و قطر، به طوری که پس از اعلام قطر برای راه اندازی کرسی وهابیت دربزرگترین مسجد قطر امیر نایف ولیعد عربستان تاکید کرد: به قطر اجازه تصاحب جایگاه مذهبی عربستان داده نمی شود.
از طرف دیگر ساختار سیاسی-اجتماعی این کشورها علی رغم شباهت هایی که با هم دارند دارای تفاوت هایی با هم هستند. برای مثال میزان آزادی مطبوعات در کویت و قطر و عربستان باهم تفاوت های چشمگیری دارد و یا میزان حضور شیعیان در کویت و بحرین با عربستان متفاوت می باشد. میزان آزادی های اجتماعی در عربستان و امارات با هم دارای تفاوت های زیادی می باشد و مردم این کشورها حاضربه پذیرش سیادت عربستان بر کشورشان نخواهند بود. از طرف دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هنوز نتوانسته اند با عبور از قبیله گرائی به مرحله دولت – ملت نائل شوند، پس چگونه می خواهند از این مرحله عبور کرده و به اتحادیه که بالاترین درجه همگرائی منطقه ای بین دولت – ملت های موجود در یک منطقه است نائل شوند؟
ایده اتحاد وقتی قابلیت تحقق پیدا می کند که کشورهای موجود در یک منطقه در یک شرایط طبیعی و با رشد منطقی عوامل همگرا، مراحل مختلف همگرائی منطقه ای را طی کنند. مگرنه با تغییر نام شورای همکاری خلیج فارس به اتحادیه مشکل همگرائی بین کشورهای عضو حل نخواهد شد.

-------------------------

مهدی پورحسنی