دکتر عین‌الله خادمی، استاد گروه فلسفه دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد تأثیرپذیری ملاصدرا از قرآن گفت: حکیمان مسلمان و به تبع آنها، ملاصدرا متأثر از قرآن کریم هستند و در مورد مباحث قرآنی اظهار نظر کرده اند.
وی افزود: مثلا ملاصدرا بحثی در مورد خلیفة اللهی دارد که جالب است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً: من در زمین جانشینى خواهم گماشت.» (آیه 30 سوره بقره) مراد و مقصود از خلیفة‌اللهی چیست؟، برای دریافت این مقصود قرآن کریم، باید از معنای لغوی خلیفه کمک بگیریم همان کاری که حکیمان و مفسران انجام داده‌اند و می‌دهند.
خادمی در ادامه سخنانش بیان کرد: معمولا عالمان لغوی این حیثیت و جهت را به 3 قسم تقسیم کرده‌اند؛ از یک قسم به‌عنوان غیبت یا عدم حضور ذکر می‌کنند. حیثیت دومی که عالمان لغوی در مورد خلیفه ذکر می‌کنند این است که فرد ممکن است برای بعد از مرگ خودش جانشینی انتخاب کند. حیثیت سومی که درباره جانشینی از جهت لغوی مطرح است این است که گاهی ممکن است فردی می‌خواهد به نائب خودش ارزش دهد یا مقام او را پاس دارد. این موضوع را مطرح می‌کند، یعنی از جهت شرافت‌بخشی به نایب خود، نیابت را به او واگذار می‌کند.
این محقق و استاد دانشگاه تصریح کرد: اگر در حیثیات سه‌گانه یاد‌شده تأمل کنیم در می‌یابیم حیثیت اول قطعا نمی‌تواند درست باشد. با این حیثیت نمی‌توان مدعی شد که انسان خلیفه خداست، چون حیثیت اول به این معناست که کسی که نائب انتخاب می‌کند حضور ندارد در صورتی که همه حکیمان ما به جد تأکید دارند که وجود حضرت حق، تمام عالم هستی را فراگرفته و لحظه‌ای غیبت در مورد او معنای محصلی ندارد.
خادمی در مورد دیدگاه ملاصدرا در مورد خلیفة‌اللهی گفت: ملاصدرا می‌گوید: 2 ویژگی در مورد خلیفه از اجر و عظمت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. ویژگی اولی که در مورد او مطرح است، بحث جانشینی غیر است یعنی کسی که خلیفه است، در واقع مستخلف عنه از غیر است؛ یعنی غیری وجود دارد که او را به‌عنوان جانشین خود منصوب می‌کند اما غیر، جانشینی را برای خود مطرح می کند بالاخص اگر غیر، حضرت حق باشد که قطعا از آن باب که حکیم است مناسبتی باید میان خلیفه و مستخلف عنه وجود داشته باشد.
وی بیان کرد: عارفان مسلمان بر این باورند هر یک از موجوداتی که در عالم هستی وجود دارند، مظهری از مظاهر اسمای حسنای حضرت حق هستند که در این میان، انسان از مظهریت برخوردار است، منتها ممکن است هر یک از موجودات عالم هستی حیثیت یا جهت مظهریتی را ایفا کنند اما انسان مظهریت تام و کامل است.
خادمی بیان کرد: ملاصدرا معتقد است مناسبت تامی میان انسان به عنوان خلیفةالله و مستخلف عنه که حضرت حق باری تعالی باشد از سه حیث ذات، صفت و فعل وجود دارد و از هر 3 حیث که نگاه کنیم مشاهده می‌کنیم انسان واجد تمام اسمای حسنای الهی است، در صورتی که هیچ یک از موجودات حتی ملائک مظهر تمام اسمای حسنای الهی نیستند و به این خاطر هیچ موجودی غیر از انسان از چنین ویژگی‌ای برخوردار نیست و شایستگی مقام خلافت را برعهده ندارد.
نظر شما