نقشه چی؛ نقاش باغ‌های پرگل قالی ایرانی

به گزارش خبرنگار مهر، گل و برگ و غنچه کشیده می شود، گویی نقاش از جان خویش در نقاشی ها دمیده است گویی  استاد، از جان شیرین خویش به آنها جان می دهد، طوری قلم بر صفحه می کشد که ودیعه خداوندی که در نهاد او گذاشته شده جان می گیرد. استاد نقشه چی؛ نقاش باغهای قالی تا طراحی کاخ مرمر و گلستان است.

"استاد محمد حسین نقشه چی" روح زیبایی را در کاشی ها و نقشه های قالی می کشد. با قدرت تخیلش دنیایی خلق می کند  جاودانه، بهشتی آرام که اندیشه و خیال او به سبکی بالاتر از انسان و بنا و کوه به پرواز درمی آید و فارغ از فشارهای انسان شکن بیرونی به خلق و ساخت ذره ذره زیبایی می پردازد.

سوغات استان مرکزی مردان و زنان بزرگی است که چون شکوفه هایی در جای جای استان مرکزی روییده اند و نه تنها استان را که کشور را از عطر هنر و علم آکنده کرده اند.

یکی از هزاران بزرگی که در استان مرکزی زاده شده و راه خدمت به ملک و مملکت خویش را در پیش گرفته استاد محمد حسین نقشه چی است. 

 هنرمندی که وسعت هنرش در جهان طراحی پرآوازه شده است.

استاد نقشه چی، مردی از کهن دیار فراهان

استاد محمد حسین نقشه چی از خانواده ای هنرمند در سال 1282 شمسی در روستای مجد آباد نو از توابع فراهان استان مرکزی متولد شد. پدرش که حاج میرزا علی آقا نقشه چی نام داشت فردی هنرمند و خطاط بود که کارگاه قالی بافی داشت.

محمد حسین ازهمان اوان کودکی با آوای لالایی شانه زنی فرش آشنا شد و در طی گذران دوران مدرسه در کنار پدرهنرمندش به رموز طرح و رنگ پی برد. علاوه بر آن وی شخصی جویای علم و دانش بود و علاقه زیادی به ریاضیات داشت و مدتی به آموختن زبان فرانسه پرداخت.

نقشه چی هفده ساله بود که به شهر قم مهاجرت کرد و سال هایی چند به نقش قالی و طراحی فرش گذراند و به زودی آوازه اش در بین هنردوستان قالی پراکنده شد و بالاخره راهی تهران شد و به مدرسه صنایع قدیمه طاهرزاده راه یافت.

موسس هنرستان عالی هنرهای ایرانی

وی در این مدرسه که از سال 1315 به ریاست استاد علی کریمی به نام هنرستان عالی هنرهای ایرانی نامیده می شد به آموزش نقشه قالی، کاشی و تذهیب و نقش گره را در محضر میرزا علی درودی پرداخت و به زودی استادی چیره دست شد و نوآوری هایی در این راه به وجود آورد.

استاد نقشه چی که علاوه بر چیره دستی و نوآوری های فراوان نقاشی در تذهیب و خطاطی تسلط فراوان داشت، گاهی در این زمینه به هنرنمایی می پرداخت.

حال استاد با تجربه ای که به دست آورده بود برای گذران زندگی به استخدام قراردادی وزارت پیشه و هنر و اداره هنرهای ملی به عنوان طراح و نقشه کش درآمد و در  سال 1326شمسی استاد رسمی هنرهای زیبای کشور شد. 

 بازنشستگی تولدی دوباره برای مردی که نقاشی فرش را به معماری گره زد

در همین سال آثار وی در نمایشگاه هنرهای زیبای معاصر شرقی در دهلی نو عرضه شد که به سبب درخشش آثارش در این نمایشگاه از سوی وزیر اقتصاد ملی وقت در تاریخ چهارم تیر 1326تقدیرنامه ای دریافت می کند.

استاد رسمی هنرهای زیبا در سن 59 سالگی(1341) بازنشسته می شود اما بازنشستگی استاد تولدی دیگر برای آغاز کار هنر بود چراکه ایشان پس از بازنشستگی به کار خوشنویسی ادامه می دهد و علاوه بر نقشه و طراحی صدها فرش، طراحی نقوش دیوار و سقف گنبد کاخ مرمر را به اتفاق اساتیدی چون عبداله باقری و حسین جاسبی شروع می کند.

نقشه چی طراح نقوش کاخ مرمر و گلستان

طراح نقوش دیوار و سقف کاخ مرمر طراحی نقش کاشی های کاخ گلستان سابق را آغاز می کند. وی که در سال 1322نیز شش ماه به افغانستان برای طراحی و تعمیر کاشی های سقف مسجد جامع کابل اعزام شده بود و در سال 1338 نیز به شهر اصفهان برای طراحی نقش کاشی ها اعزام می شود و با تجربه اندوخته این سال ها گنبد کاخ مرمر و گلستان را طراحی می کند.

طراحی فرش در ایران نه تنها به عنوان نمونه کاملی از قدرت و توانایی هنر ایرانی بلکه انعکاس متضادی از حال و هوا و شرایط اجتماعی ایران است. بنابر این علی رغم دشواری و ارزش کار نقشه کشی، ناشناخته بودن نام هنرمندان آن در حرفه قالیبافی امری عادی شده است و نقشه کش فرش فقط قلم به مزدی بوده که حاصل هنرش ازآن تولید کننده و کارفرما بوده است.

هنرمند متفکری که علی رغم بی مهری ها و ندیدن های ما آدم ها، با قدرت تخیل خود دنیایی خلق می کند که دنیای جاودانگی است و ذاتا با مرگ و نیستی فاصله بسیار دارد. 

 شکوه قالی ایرانی در دستان نقشه چی

کار مشترک طراحان همراه با عمل رنگرزان باتجربه و مهارت بافندگان هنرمند و با حوصله سرانجام به خلق پدیده ای زیبا و شکوهمند به نام قالی افسانه ای ایران منتهی شده است و همواره مهر و نشان نامرئی اساتیدی چون نقشه چی بر فرش ضامن ارزش و اعتبار این کالا بوده است.

طراحی صرف نظر از احقاق حق شخصی هنر هنرمند نیازی است که جامعه به آنها دارد چراکه زیان مصیبت بار کمبود طراح و نقشه های مناسب به شدت احساس می شود و بسیاری از هنرمندان اصیل و قدیمی فرش بدون داشتن جانشینی لایق از جهان رفته اند و کوچکترین نشانی از نام هنرمند طراح نمی توان یافت.

دیگر استادان طراح نقوش فرش ایرانی

هر تخته فرش ایران دارای نقشی مختص به خود است به گونه ای که صدها و هزاران طرح دلفریب را در مجموعه فرش های ایران می توان جستجو کرد که هر کدام تخیل و قدرت نقش آفرینی استادان به هنر قالی بافی ایرانی جلوه ابدی بخشیده است.

هنر طلایی طراحی فرش در ایران به دست هفت تن از اساتیدی چون محمد حسین نقشه چی، جعفر رشتیان، محمدعلی شاهرخی، حبیب الله امین افشار، مهدی ‍‍‍ژرفی، هادی اقدسیه و عبدالله باقری رقم خورد که جایگزینی برایشان نمی شناسیم.

این طراحان فرش، این خالقان نور و زیبایی در یکصد و پنجاه سال اخیر در شش مرکز مهم قالیبافی ایران طراح و بافنده فرش و استاد تذهیب و نقش کاشی بوده اند و بر فرشهایی که طرح های آنان ساخته شده آنان و زینت بخش موزه ها و نوازشگر چشم هزاران عاشق و شیفته زیبایی های خیال انگیز فرش های ایران است. 

 لقب " نقاش باغ های پرگل ایرانی" برازنده استاد تا اوج گرفتن نزد حضرت حق

نقشه چی تا سال وفات مدت  26 سال نقش ها و طرح های مدادی و رنگی قالی و نقاشی خط ساخته و پرداخته؛ با هنرمندی چیره دستی خود "نقاش باغهای پرگل قالی" لقب گرفت چراکه ایشان هنر را نوعی عبادت می دانست و با بهره گیری از مواد و عناصر مختلف، آثاری بدیع و بی همتا به وجود آورد و آثارش هم اکنون در موزه ملی فش ایران گواه بر این ادعاست.

 استاد پس از به وجود آوردن برترین نقوش طرحهای قالی و هزاران اثر نیکو در این راه در سال 1367شمسی جهانی را که با گل و باغ ترسیم کرده بود بدرود گفت.

 فامیلی استاد ناشی از فعالیت کاری وی بود

علی محمودی مجد کارشناس ثبت احوال استان مرکزی ضمن اشاره به اسناد خانوادگی استاد نقشه در این اداره می گوید: نام خانوادگی ایشان نیز برگرفته از هنر نقاشی و نقشه کشی این خانواده است چراکه پدر استاد به نام حاج میرزا علی آقا نیز که در دفاتر ثبت به شغل نوکری خارجه ثبت شده است بواسطه هنرش در کمپانی های آن زمان فرش مشغول بوده است.

وی با بیان اینکه استاد دارای دو برادر و سه خواهراست که همگی در فراهان روستای مجد آباد نومتولد شده اند می افزاید: در برخی اسناد آمده است استاد در شهر اراک به دنیا آمده است که اسناد ثبت احوال این امر را تایید نمی کند و محل تولدش فراهان است.

30 طرح تذهیب یادگار استاد به نسل های بعد

این نگار گر ایرانی با بینش خاص الهی خود، همواره سعی کرد فضای بهشتی و سرشار از زیبایی را نشان دهد و در همان حال به ناپایداری جهان هستی و توجه به ماندگاری معنویات توجه داشت.

دفتر یادبودی که متجاوز از 30 طرح تذهیب رنگ شده استاد برای امضای شخصیتهای جهانی که از موزه هنرهای ملی بازدید داشته اند ساخته شده که در موزه فوق الذکر محفوظ است.

نقشه قالی های تمام رنگ استاد نیز در ردیف برترین آثار نقش قالی معاصر در موزه فرش ایران به نمایش درآمده است و در همان جا نگهداری می شود و دریغ است دانسته نشود که خالقان فرشهای کاخهای سعدآباد و مرمر چه سهمی از ذهن و قلم گوهربار خود برده اند اما حتی در زادگاه خوشان نیز از سوی مسئولان مورد بی مهری ها و نشناختن ها قرار گرفته اند.

سمیه بصیرت