به گزارش خبرنگار مهر، شیخ فریدالدین عطار نیشابوری از عارفان ایرانی است که سنت‌های بزرگی را شعر و نثر و از همه مهم‌تر استغنای عرفانی پایه‌گذاری کرد. نخست آن‌که به سعی خویش نان خورد و مشغله دیوانی نداشت و مدح هیچ پادشاه و امیری را نگفت، از زر و آلات خوان نساخت و از نقره دیگران نزد، بلکه در دکان عطاری نشست و آلام جسمی مردم را درمان کرد و خود را تافته جدابافته از مردم ندانست. دوم این که با نقل شرح حال عارفان گذشته، در پی اصلاح اخلاق مردم و ترویج کرامت‌های انسانی برآمد.
نکته سوم این که در منطق‌الطیر، ضرورت حرکت جمعی را به تمثیل، با آوردن پرواز دسته جمعی مرغان، مطرح می‌کند، اما حرکتی هدف‌دار به سوی سرمنزل مقصود و نهراسیدن از سختی راه، جهت وصول به وصال حضرت دوست و این تفاوتی ظریف ولی بسیار مهم بین عرفان اسلامی و عرفان هندی و مسیحی و بودایی است برای رها شدن از خاک و پرواز به سوی افلاک که یک فرد ولو در جهت رهاشدن از تمنیات جسمی و ارتقای روحی فقط در پی نجات خود نیست، بلکه خویش را در مقام یک عارف، مسئول رشد جامعه هم می‌داند و در پی آن است که مصداق طعنه شیخ اجل سعدی قرار نگیرد.
قرن ششم هجری از ادوار بسیار ممتاز شعر فارسی است که هم از حیث کیفیت و هم کمیت آثار و شمار شاعران بزرگ ادبیات فارسی، ویژگی خاصی دارد. در این قرن، بزرگان چون سنایی، نظامی، انوری، خاقانی و عطار به شعر فارسی مایه و پایه‌ای بلند بخشیده‌اند و زمینه‌ساز ظهور قله‌های شعر فارسی، چون سعدی، مولوی و حافظ شدند که تاثیر آثار بزرگان قرن ششم بر این نامداران بی‌همتا بر اهل ادب پوشیده نیست.
زندگی عطار دقیقا از زمانی شروع شد که زادگاهش مانند دیگر بلاد ایران، دست‌خوش دگرگونی‌های شدید و نابه سامانی اجتماعی بود. مقدمات این آشفتگی‌ها از نیمه‌های قرن پنجم و تسلط مهاجمان آسیای مرکزی و نفوذ آنان در ایران آغاز شد، و سرانجام تسلط سلجوقیان یکی از تلخ‌ترین دوران‌های تاریخی و اجتماعی را برای آیندگان به یادگار نهاد و زمینه را برای یورش وحشت‌بار مغول فراهم کرد. می‌توان این دوران را زمان رواج ظلم و رکود، ناپایداری مبانی سیاسی و اجتماعی، پریشانی امور و تغییر رسوم و آداب و از میان رفتن مبادی اخلاق و رونق فساد و آشفتگی نامید. تنها عاملی که از بازمانده نظام اجتماعی و علم و ادب در این دوران محافظت کرد، حضور معدودی از رجال سیاست، به ویژه وزیران معروف از جمله آل ماره و آل خجند بود که در راه آرامش اوضاع در برخی بلاد و تجمع مردان علم و ادب در آن نواحی می‌کوشیدند.
در آن زمان، مدرسه نظامیه نیشابور که به دست خواجه نظام‌الملک بنا شده بود، چنان اهمیتی داشت که دانشمندانی چون امام محمد غزالی در آن تدریس و دانش‌آموزی می‌کردند و سخنورانی چون انوری در آن به دانش‌اندوزی مشغول می‌شدند. در چنین محیطی اگر نابسامانی و دردهای اجتماعی احساسات و عواطف مردمان، به ویژه شاعران صاحب‌دل را می‌آزرد و سبب شعله‌ور شدن احساسات آنان می‌‌شد که در نتیجه پرتوهایی ابدی و جاودانی پدید می‌آورد تا راه مردمی و انسانیت را روشن سازد.
یکی از آثار عطار، مختارنامه است که مجموعه رباعیات اوست. عطار خود رباعیاتش را در کتابی با چنین نامی جمع‌آوری کرده و در 50 باب مرتب کرده است. شاید در زبان فارسی، هیچ شاعری به اندازه عطار رباعی خوب و مسلم‌الصدور نداشته باشد. تنوع مضامین و وسعت دامنه کمی رباعیات عطار امری است که باید به آن توجه داشت. شاید به لحاظ حجم رباعیات شاعرانی باشند که هم‌طراز او رباعی سروده باشند، اما در میان رباعیات این گویندگان، ده به یک این همه رباعی مناسب را که در مختارنامه عطار وجود دارد، نمی‌توان یافت.
کتاب «عطار نیشابوری» که به کوشش علی‌اکبر ولایتی تدوین شده است، حکایت زندگی عطار در عصری پرماجراست که به همراه توضیحاتی درباره آثار او تزیین شده است. فصل اول کتاب، نگاهی به عصر عطار دارد و فصل دوم زندگینامه او را شامل میشود. در فصل سوم عطار نیشابوری با دیگر نویسندگان مقایسه شده است و در فصل چهارم هم جنبه‌های خاص شعر او مطرح شده است. فصل پنجم به آثار عطار و فصل ششم هم شامل کتاب‌شناسی اوست.
اما وفات عطار مانند بسیاری از جوانب زندگی‌اش روشن نیست. این که وی به مرگ طبیعی نمرده و به دست قوم تاتار شهید شده است، جز اطلاعات مسلم تاریخ ادبیات فارسی است. قدیم‌ترین سند درباره شهادت او عبارت ابن فوطی است که می‌گوید: و استشهد علی ید التتار بنسابور. زنده‌یاد فروزانفر به قرینه این که ابن فوطی کسانی را که مرگشان مقارن حوادث معروف بوده است، به سال و ماه ذکر نمی‌کند، در مورد عطار نیز چنین کرده است و حدس می‌زند که باید شهادت او در همان واقعه معروف حمله تاتار یعنی ماه صفر 618 قمری باشد. مزار او در محوطه امامزاده محروق نیشابور است؛ بنایی نسبتا کوچک شش ضلعی در یک باغ بزرگ.
در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:
پیش از سنایی صوفیه از خصلت رمزی زبان شعر استفاده می‌کردند، و شعرهایی را که برای مقاصدی جز حب الهی سروده شده بود، در جهت مقاصد خویش به کار می‌گرفتند. نمونه این گونه کاربردها را در بیت‌هایی که ابوسعید ابوالخیر گفته و صاحب اسرارالتوحید نقل کرده می‌توان یافت. آن شعرها، به جز چند مورد هیچ یک دارای صراحت در معنی صوفیانه نیستند، ولی ابوسعید از تمام آن‌ها، در جهت مقاصد و عوالم روحی خویش استفاده می‌کرده است. همچنین شعرهایی که مولف تفسیر کشف‌الاسرار نقل می‌کند، جز آن‌ها که از سنایی است، یا آن‌چه احمد غزالی در آثار خویش آورده و همچنین شعرهایی که عین‌القضات در آثار خویش می‌آورد، این همه شعرهایی ساده و عاشقانه‌اند که صوفیان آن‌ها را در جهت مقاصد خود به کار گرفته‌اند. حتی بعضی از این شعرها، چنان‌که در آثار عین‌القضات دیده میشود، شعرهایی به زبان محلی (فهلویات) است.
کتاب «عطار نیشابوری» با 160 صفحه، شمارگان 3 هزار نسخه و قیمت 2 هزار تومان توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.
نظر شما