به گزارش خبرگزاری مهر، در این بین ترکیه به عنوان یکی از همسایگان سوریه، از همان آغاز سعی کرد نقش مهمی را در تحولات بر عهده بگیرد و به عنوان یک رهبر منطقه ای، اوضاع را تحت کنترل خود درآورد. رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه به همراه سایر مقامات ارشد این کشور، تقریبا از همان آغاز تحولات سوریه، خط مشی خود را مبنی بر حمایت از مخالفان تعیین کردند و از سقوط قریب‌الوقوع رژیم بشار اسد خبر دادند.
با این حال آنچه امروز برای آنکارا باقی مانده، حکایت از شکست محض سیاست خارجی ترکیه در قبال تحولات سوریه دارد. مقامات آنکارا که گمان می کردند با پیروزی مخالفان از نقش مهمی در آینده سوریه برخوردار خواهند شد، اینک دریافته اند که راه را به کلی اشتباه رفته اند. زیرا ترکیه تاکنون نه تنها به هیچ یک از اهداف اولیه خود دست نیافته، بلکه با چالش های عدیده ای نیز مواجه شده که این امر از شکست سنگین سیاست خارجی آنکارا در منطقه حکایت دارد. از جمله مهمترین چالش هایی که ترکیه در حال حاضر با آنها مواجه است، می توان به موارد زیر اشاره نمود:
1. شکست سیاست به صفر رساندن مشکلات با همسایگان: ترکیه که پس از روی کار آمدن اسلام گرایان، سیاست خارجی خود را به احمد داوود اوغلو و نظریه وی مبنی بر "به صفر رساندن مشکلات با همسایگان" سپرده بود، اینک دیگر نشانه ای از این خط مشی را در سیاست خارجی خود نمی بیند. زیرا آنکارا با حمایت از مخالفان دولت سویه، نه تنها روابط خود را با همسایگان مهم‌اش نظیر ایران و روسیه خدشه‌دار کرد، بلکه عملا "سیاست به صفر رساندن مشکلات با همسایگان" را کنار گذاشت و "سیاست تبعیت از غرب" را جایگزین آن نمود. با این حال سیاست فوق نیز به سرعت با شکست مواجه شد. زیرا سرنگون شدن یک هواپیمای اف 4 ترکیه در فضای هوایی سوریه، نه تنها قدرت نظامی آنکارا زیر سوال برد، بلکه در اتحاد غرب و ناتو با آنکارا نیز تردیدهایی بوجود آورد. زیرا علیرغم آنکه هواپیمای ترکیه با هماهنگی ناتو و آمریکا وارد فضای هوایی سوریه شده بود، اما پس از سرنگون شدن آن، نه ترکیه واکنش جدی نشان داد و نه ناتو حاضر به مداخله نظامی گردید. این در حالیست که مطابق با منشور ناتو، هرگونه حمله نظامی به هر یک از اعضای این پیمان، به معنای حمله به تمام کشورهای عضو تلقی می گردد. با این حال پس از این واقعه، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی تنها به محکوم کردن اقدام سوریه پرداخت و آن را نمونه‌ای از عدم توافق مقامات سوریه با عرف بین الملل، صلح و امنیت دانست. این اقدام ناتو باعث شد که میان مقامات و نخبگان سیاسی ترکیه، دو دستگی بوجود آید و آنها بیش از پیش به شکست سیاست خارجی ترکیه معترف گردند.
2. کمک ناخواسته به کردهای سوریه و ترکیه: همزمان با ناآرام شدن شهرهای سوریه، فعالیت کردهای مخالف ترکیه نیز در این کشور تشدید شده است. به نحوی که رجب طیب اردوغان تهدید کرده است که اگر شورشیان کرد مخالف از شمال سوریه علیه ترکیه اقدام کنند، با واکنش این کشور مواجه خواهند شد. این درحالیست که سازمان کارگران کردستان(پ.ک.ک) بر چند شهرک واقع در شمال سوریه در نزدیکی مرز با ترکیه مسلط شده است و به برپایی اردوگاه های مشترک با کردهای سوریه مبادرت ورزیده است. بدین ترتیب آنکارا که با حمایت از مخالفان دولت سوریه، موجب نا امنی این کشور شده بود، اینک امنیت ملی خود را در معرض تهدید می بیند. زیرا با پشتیبانی از مخالفان سوریه، عملاً فضای مساعدی برای اتحاد احزاب مخالف کرد در هر دو کشور مهیا نمود.
3. وقوع نا امنی در برخی از شهرهای ترکیه توسط جدایی‌طلبان پ.ک.ک: اگر چه اردوغان از زمان آغاز تحولات سوریه، نسبت به تحرکات کردها حساسیت به خرج داد و حتی خبر از تشکیل منطقه مرزی امن در شمال سوریه، در صورت تداوم تهدیدات پ.ک.ک داد، با این حال امروز مشخص شده که این سیاست ترکیه نیز به شکست انجامیده است. حملات پی در پی اعضای پ.ک.ک به شهرهای مختلف ترکیه، نه تنها باعث بوجود آمدن ناامنی در این کشور شده است، بلکه به مرور زمان مشروعیت و کارآمدی دولت اردوغان را در دفاع از امنیت ملی و مواجه با ناامنی نیز زیر سوال برده است. این در حالیست که هم اکنون، بجای ارتش سوریه که سال ها مرزهای این کشور با ترکیه را آرام نگاه داشته بود، اعضای حزب کارگران کردستان کنترل برخی از نقاط مرزی را در اختیار گرفته اند و این امر می تواند بیش از پیش به نبردهای چریکی پ.ک.ک با ارتش ترکیه دامن بزند. در حال حاضر، نفرات مسلح پ.ک.ک و شاخه سوری آن، حزب اتحاد دموکراتیک (پارتیا یکییتا دموکرات) بر چهار شهرستان کردنشین گامشلی، حسکه(حسیچه)، رأس العین (سری کانی)، مالکیه (دیرک) در شمال شرق و شهرستان کردنشین عفرین در شمال استان حلب مسلط شده‌اند و ارتش سوریه بی آنکه مزاحمتی برای کردهای مسلح فراهم کند، تنها در ورودی‌های شهر قامشلی مستقر شده است. اگر چه رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه اعلام کرده که چنانچه سوریه به پایگاه پ.ک.ک برای گسترده تر کردن دامنه حملاتشان در داخل خاک ترکیه تبدیل شود، ارتش ترکیه در خاک سوریه وارد عمل خواهد شد، اما واقعیت آن است که چنین عملی دارای هزینه های بسیار سنگینی برای ارتش و مردم ترکیه خواهد بود. ضمن آنکه می تواند موضع مخالفان داخلی اردوغان را نیز تقویت نماید. زیرا او با حمایت از مخالفان دولت سوریه، عملا مرزهای ترکیه را به ناامنی کشانده است.
4. حضور القاعده در پشت مرزهای ترکیه: سوریه بر خلاف تصورات ترکیه، نه تنها سرزمین انقلابیون آزادی‌خواه نشد، بلکه به مقری تازه برای اعضای القاعده مبدل گشت. افزایش اعضای القاعده هر روز بیش از پیش در سوریه مشهود است؛ بطوری که می توان تصرف برخی از مناطق، انفجار بمب در دمشق که باعث کشته شدن وزیر کشور و شوهر خواهر بشار اسد شد و حتی حمله به کامیون های ترکیه ای را نیز محصول اعمال تروریستی این گروه محسوب نمود. در نمونه دیگر، از روزی که منطقه مرزی باب الحوا بدست مخالفان سوری افتاده است، گروه القاعده توانسته این شهر هم مرز با ترکیه را به عنوان پایگاه و مرکز تروریستی تحت کنترل بگیرد. همچنین انتشار ویدیویی توسط گروه های مخالف در یوتیوب که در آن عده ای از شورشیان سلاح بدست، پرچم گروه القاعده را به اهتزاز در می‌آورند، حکایت از آن دارد که القاعده به پشت مزهای ترکیه رسیده است و این امر می تواند تهدیدی مستقیم بر علیه امنیت ملی آنکارا باشد. به نحوی که اینک مرز 900 کیلومتری ترکیه با سوریه علاوه بر هجوم سیل پناهندگان، شاهد حضور گروه های مسلح و تروریستی نیز هست.
مجموع مسائل فوق نشان می دهد که خط مشی اشتباه مقامات ترکیه در قبال تحولات سوریه، آنکارا را درگیر مسائل و مشکلاتی کرده که از یک سو سیاست خارجی این کشور را به شدت زیر سوال برده و از سوی دیگر به ایجاد ناامنی در مرزها و حتی داخل ترکیه دامن زده است. از این رو در شرایطی که پس از یک سال و نیم، هنوز رژیم اسد سقوط نکرده، دولت ترکیه متحمل هزینه های گزافی چه در حمایت از پناهندگان سوری و چه در مقابله با ناامنی ها شده است. مسلما چنین امری می تواند روزهای سختی را پیش روی اردوغان و دولت وی قرار دهد. بر این اساس به نظر می رسد آنکارا با حمایت از مخالفان دولت سوریه، در قعر چاهی افتاده که خود آن را کنده بود.
-------------------------
با این حال آنچه امروز برای آنکارا باقی مانده، حکایت از شکست محض سیاست خارجی ترکیه در قبال تحولات سوریه دارد. مقامات آنکارا که گمان می کردند با پیروزی مخالفان از نقش مهمی در آینده سوریه برخوردار خواهند شد، اینک دریافته اند که راه را به کلی اشتباه رفته اند. زیرا ترکیه تاکنون نه تنها به هیچ یک از اهداف اولیه خود دست نیافته، بلکه با چالش های عدیده ای نیز مواجه شده که این امر از شکست سنگین سیاست خارجی آنکارا در منطقه حکایت دارد. از جمله مهمترین چالش هایی که ترکیه در حال حاضر با آنها مواجه است، می توان به موارد زیر اشاره نمود:
1. شکست سیاست به صفر رساندن مشکلات با همسایگان: ترکیه که پس از روی کار آمدن اسلام گرایان، سیاست خارجی خود را به احمد داوود اوغلو و نظریه وی مبنی بر "به صفر رساندن مشکلات با همسایگان" سپرده بود، اینک دیگر نشانه ای از این خط مشی را در سیاست خارجی خود نمی بیند. زیرا آنکارا با حمایت از مخالفان دولت سویه، نه تنها روابط خود را با همسایگان مهم‌اش نظیر ایران و روسیه خدشه‌دار کرد، بلکه عملا "سیاست به صفر رساندن مشکلات با همسایگان" را کنار گذاشت و "سیاست تبعیت از غرب" را جایگزین آن نمود. با این حال سیاست فوق نیز به سرعت با شکست مواجه شد. زیرا سرنگون شدن یک هواپیمای اف 4 ترکیه در فضای هوایی سوریه، نه تنها قدرت نظامی آنکارا زیر سوال برد، بلکه در اتحاد غرب و ناتو با آنکارا نیز تردیدهایی بوجود آورد. زیرا علیرغم آنکه هواپیمای ترکیه با هماهنگی ناتو و آمریکا وارد فضای هوایی سوریه شده بود، اما پس از سرنگون شدن آن، نه ترکیه واکنش جدی نشان داد و نه ناتو حاضر به مداخله نظامی گردید. این در حالیست که مطابق با منشور ناتو، هرگونه حمله نظامی به هر یک از اعضای این پیمان، به معنای حمله به تمام کشورهای عضو تلقی می گردد. با این حال پس از این واقعه، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی تنها به محکوم کردن اقدام سوریه پرداخت و آن را نمونه‌ای از عدم توافق مقامات سوریه با عرف بین الملل، صلح و امنیت دانست. این اقدام ناتو باعث شد که میان مقامات و نخبگان سیاسی ترکیه، دو دستگی بوجود آید و آنها بیش از پیش به شکست سیاست خارجی ترکیه معترف گردند.
2. کمک ناخواسته به کردهای سوریه و ترکیه: همزمان با ناآرام شدن شهرهای سوریه، فعالیت کردهای مخالف ترکیه نیز در این کشور تشدید شده است. به نحوی که رجب طیب اردوغان تهدید کرده است که اگر شورشیان کرد مخالف از شمال سوریه علیه ترکیه اقدام کنند، با واکنش این کشور مواجه خواهند شد. این درحالیست که سازمان کارگران کردستان(پ.ک.ک) بر چند شهرک واقع در شمال سوریه در نزدیکی مرز با ترکیه مسلط شده است و به برپایی اردوگاه های مشترک با کردهای سوریه مبادرت ورزیده است. بدین ترتیب آنکارا که با حمایت از مخالفان دولت سوریه، موجب نا امنی این کشور شده بود، اینک امنیت ملی خود را در معرض تهدید می بیند. زیرا با پشتیبانی از مخالفان سوریه، عملاً فضای مساعدی برای اتحاد احزاب مخالف کرد در هر دو کشور مهیا نمود.
3. وقوع نا امنی در برخی از شهرهای ترکیه توسط جدایی‌طلبان پ.ک.ک: اگر چه اردوغان از زمان آغاز تحولات سوریه، نسبت به تحرکات کردها حساسیت به خرج داد و حتی خبر از تشکیل منطقه مرزی امن در شمال سوریه، در صورت تداوم تهدیدات پ.ک.ک داد، با این حال امروز مشخص شده که این سیاست ترکیه نیز به شکست انجامیده است. حملات پی در پی اعضای پ.ک.ک به شهرهای مختلف ترکیه، نه تنها باعث بوجود آمدن ناامنی در این کشور شده است، بلکه به مرور زمان مشروعیت و کارآمدی دولت اردوغان را در دفاع از امنیت ملی و مواجه با ناامنی نیز زیر سوال برده است. این در حالیست که هم اکنون، بجای ارتش سوریه که سال ها مرزهای این کشور با ترکیه را آرام نگاه داشته بود، اعضای حزب کارگران کردستان کنترل برخی از نقاط مرزی را در اختیار گرفته اند و این امر می تواند بیش از پیش به نبردهای چریکی پ.ک.ک با ارتش ترکیه دامن بزند. در حال حاضر، نفرات مسلح پ.ک.ک و شاخه سوری آن، حزب اتحاد دموکراتیک (پارتیا یکییتا دموکرات) بر چهار شهرستان کردنشین گامشلی، حسکه(حسیچه)، رأس العین (سری کانی)، مالکیه (دیرک) در شمال شرق و شهرستان کردنشین عفرین در شمال استان حلب مسلط شده‌اند و ارتش سوریه بی آنکه مزاحمتی برای کردهای مسلح فراهم کند، تنها در ورودی‌های شهر قامشلی مستقر شده است. اگر چه رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه اعلام کرده که چنانچه سوریه به پایگاه پ.ک.ک برای گسترده تر کردن دامنه حملاتشان در داخل خاک ترکیه تبدیل شود، ارتش ترکیه در خاک سوریه وارد عمل خواهد شد، اما واقعیت آن است که چنین عملی دارای هزینه های بسیار سنگینی برای ارتش و مردم ترکیه خواهد بود. ضمن آنکه می تواند موضع مخالفان داخلی اردوغان را نیز تقویت نماید. زیرا او با حمایت از مخالفان دولت سوریه، عملا مرزهای ترکیه را به ناامنی کشانده است.
4. حضور القاعده در پشت مرزهای ترکیه: سوریه بر خلاف تصورات ترکیه، نه تنها سرزمین انقلابیون آزادی‌خواه نشد، بلکه به مقری تازه برای اعضای القاعده مبدل گشت. افزایش اعضای القاعده هر روز بیش از پیش در سوریه مشهود است؛ بطوری که می توان تصرف برخی از مناطق، انفجار بمب در دمشق که باعث کشته شدن وزیر کشور و شوهر خواهر بشار اسد شد و حتی حمله به کامیون های ترکیه ای را نیز محصول اعمال تروریستی این گروه محسوب نمود. در نمونه دیگر، از روزی که منطقه مرزی باب الحوا بدست مخالفان سوری افتاده است، گروه القاعده توانسته این شهر هم مرز با ترکیه را به عنوان پایگاه و مرکز تروریستی تحت کنترل بگیرد. همچنین انتشار ویدیویی توسط گروه های مخالف در یوتیوب که در آن عده ای از شورشیان سلاح بدست، پرچم گروه القاعده را به اهتزاز در می‌آورند، حکایت از آن دارد که القاعده به پشت مزهای ترکیه رسیده است و این امر می تواند تهدیدی مستقیم بر علیه امنیت ملی آنکارا باشد. به نحوی که اینک مرز 900 کیلومتری ترکیه با سوریه علاوه بر هجوم سیل پناهندگان، شاهد حضور گروه های مسلح و تروریستی نیز هست.
مجموع مسائل فوق نشان می دهد که خط مشی اشتباه مقامات ترکیه در قبال تحولات سوریه، آنکارا را درگیر مسائل و مشکلاتی کرده که از یک سو سیاست خارجی این کشور را به شدت زیر سوال برده و از سوی دیگر به ایجاد ناامنی در مرزها و حتی داخل ترکیه دامن زده است. از این رو در شرایطی که پس از یک سال و نیم، هنوز رژیم اسد سقوط نکرده، دولت ترکیه متحمل هزینه های گزافی چه در حمایت از پناهندگان سوری و چه در مقابله با ناامنی ها شده است. مسلما چنین امری می تواند روزهای سختی را پیش روی اردوغان و دولت وی قرار دهد. بر این اساس به نظر می رسد آنکارا با حمایت از مخالفان دولت سوریه، در قعر چاهی افتاده که خود آن را کنده بود.
-------------------------
* شعیب بهمن پژوهشگر ارشد موسه مطالعات ایران و اوراسیا
نظر شما