كركوك بمب ساعتي تحولات آتي عراق

اصرار كردها بر ضرورت الحاق كركوك به كردستان و مخالفت اعراب و تركمان ها

امروز مجمع ملي يا پارلمان جديد منتخب تاريخ عراق پس از نيم قرن حكومت هاي ظالمانه و ديكتاوري در محل كاخ كنفرانس ها در منطقه الخضراء بغداد گشايش يافت اما تنها يك جلسه عادي بود و بر خلاف قرار قبلي شوراي رياست جمهوري و رئيس پارلمان انتخاب نشد علتش هم روشن است كردها همچنان بر مطالبات خود درباره كركوك و نيروهاي يپشمرگ پافشاري مي كنند و همين امر باعث شد آنها با ائتلاف عراق يكپارچه بزرگترين پيروز انتخابات اخير كه در مجمع ملي هم داراي بيشترين كرسي است، به توافق نهائي دست نيابند.

مسعود بارزاني رئيس حزب دمكرات كردستان بازهم مطالبات كردها را درباره كركوك تكرار كرد و گفت كردها خواهان الحاق كركوك به منطقه كردستان هستند بارزاني بر ضرورت حل مساله كركوك بدون هرگونه تعويق انداختن آن تاكيد كرده است وي مي گويد كركوك بر اساس ماده قانون اساسي موقت متعلق به كردستان است و به شيوه قانوني ومسالمت آميز به كردستان باز خواهد گشت زيرا اين منطقه از نظر تاريخي و جغرافيايي متعلق به كردستان است.

بارزاني مي گويد كردها چيز غير قانوني را درخواست نكرده اند كركوك هرچند يك شهر عراقي است اما هويتش كردي است ما با به تعويق انداختن بررسي اين موضوع به بعد از تدوين قانون دايمي عراق موافقت نخواهيم كرد.
اين در حالي بود كه عدنان كاظمي مدير دفتر ابراهيم جعفري نامزد ائتلاف عراق يكپارچه براي نخست وزيري دولت آينده عراق تاكيد كرده است كه بررسي مساله كركوك ميان ائتلاف و كردها بر اساس معيارهاي قانون اساسي موقت كه مرجع عمل دولت و مجمع ملي خواهد بود، صورت گرفته است

شايان ذكر است قانون اداره عراق در دوران انتقالي كه از سوي شوراي حكومت انتقالي سابق در سال گذشته ميلادي تصويب شد برتعويق تمام مناقشه هاي مربوط به وضعيت كركوك تا زمان برگزاري سرشماري جمعيتي وتدوين قانون اساسي دايمي و اجراي همه پرسي از سوي مردم در اين باره تصريح كرده است .

مذاكرات و رايزني هاي فشرده ميان ائتلاف عراق يكپارچه و كردها كه تا ساعاتي پيش از افتتاح مجمع ملي يا پارلمان ادامه داشت به نتيجه نهائي و توافق كلي منجر نشد البته هوشيار زيباري وزيرخارجه دولت موقت عراق و از اعضاي برجسته حزب دمكرات كردستان پيش از نشست افتتاحيه مجمع ملي گفته بود كه  جلسه افتتاحيه مجمع ملي يك نشست عادي خواهد بود و شوراي رياستي يا رئيس مجمع انتخاب نخواهند شد.

زيباري گفته است كه بحث و بررسي پست هاي كليدي مانند رئيس جمهور، نخست وزير ، رئيس مجمع ملي و تركيب دولت خارج از مجمع ملي براي دستيابي به توافق كلي انجام خواهد شد و به زودي اين مساله تحقق خواهد يافت .

مسعود بارزاني رئيس حزب دمكرات كردستان عراق به صراحت گفته است نيروهاي پيشمرگ كرد قابل انحلال نيستند اما تغيير ماموريتهاي آنها امكان دارد اوهمچنين مخالفت خود را با تعويق حل مشكل شهر نفت خيز كركوك در شمال عراق اعلام كرد .

به گفته وي ، انحلال نيروهاي پيشمرگ بنا به تصميم هيچ دولت يا حزب يا شخصي امكان ندارد و فعاليت آنها با تغيير وظايفشان همچنان ادامه خواهد يافت .بارزاني تاكيد كرد مشكل كركوك بر اساس ماده 58 قانون اساسي موقت بررسي مي شود و اين راه حل مناسبي است و به تاخير انداختن اين مساله قابل قبول نيست .

اين مقام برجسته كرد مي گويد قانون اساسي موقت بايد اساس تدوين قانون اساسي دايمي باشد و كردها هرگز هيچ شكلي از اشكال تغيير در بندها يا كاستن يا حذف آن را جز بر اساس توافق نخواهند پذيرفت .

وي درباره مذاكرات جاري ميان ائتلاف عراق يكپارچه و كردها به بروز مقداري پيشرفت در آن اشاره مي كند.

بارزاني مي گويد : برخي گمان مي كنند كه خودشان دولت هستند و ما معارضان هستيم با چنين نگرشي نمي توان به نتيجه اي دست يافت .

اين در حالي است كه يك تجمع مردمي از سوي تركمان ها و اعراب در كركوك برگزار شد كه در آن خواستار تعديل قانون اداره عراق در مرحله انتقالي موسوم به قانون اساسي موقت درباره حل مشكل كركوك شدند اين تجمع با حضور 500 شخصيت عربي و تركماني برگزار شد و از اعضاي مجمع ملي عراق خواسته شد در بندهاي ماده 58 قانون اساسي موقت تعديل ايجاد كنند زيرا اين بند مغاير با بيانيه جهاني حقوق بشر است .

شيخ وصفي عاصي دبير كل جبهه عربي متحد در كركوك گفته است نمي توان قانون اساسي دايمي را بدون اينكه ما حق راي نداشته باشيم نوشت وي با انتقاد از بند 58 قانون اساسي موقت گفته است اين بند به كردها حق مي دهد و از منافع آنها به زيان منافع اعراب حمايت مي كند.

اين شخصيت عرب مي گويد : كركوك شهر عراقي است و نمي توان آن را به منطقه كردستان الحاق كرد زيرا چنين كاري به معناي جدايي از عراق مي باشد .

اما كمال كركوكلي نماينده مسعود بارزاني رئيس حزب دمكرات مي گويد : كردها در كركوك اكثريت را دارا هستند و نمي توان آن را ازكردستان جدا كرد ما به شكل متعادل ومتمدن با همه اعم ازعربها و تركمان ها و مسيحي ها پس از الحاق آن به كردستان رفتار خواهيم كرد تا عراق فدرال متكثر و پارلماني را تضمين كنيم .

 به هر حال بايد گفت كركوك همانند يك بمب ساعتي است كه همه طوايف عراق درباره آن اختلاف دارند كردها كه در انتخابات اخير در رديف دوم قرار گرفتند و حدود يك چهارم كرسي هاي پارلمان جديد را بدست آوردند به يك وزنه غير قابل انكار تبديل شدند و همين امر باعث شد كه ائتلاف عراق يكپارچه پيروز اول انتخابات رايزني هاي فشرده اي را با كردها براي تشكيل دولت جديد و امكان هم پيماني آغاز كنند كه به رغم برگزاري اولين نشست پارلمان جديد كه امروز انجام شد طرفين به توافق نهائي دست نيافتند زيرا كردها همچنان بر مطالبات خود درباره كركوك و نيروهاي پيشمرگ پافشاري مي كنند.

شايد بتوان مساله نيروهاي پيشمرگ را به نوعي حل كرد اما موضوع كركوك به علت اينكه كردها اعلام كرده اند تحت هيچ شرايطي درباره آن امتياز نخواهند داد به يك موضوع انفجاري تبديل شده است كه در صورت عدم دستيابي طرفهاي پيروز به راه حل منطقي درباره آن مي تواند پيامدهاي ناگواري براي عراق به دنبال داشته باشد.

اما چرا كركوك به يك شهر جنجالي و مورد اختلاف ميان طوايف وقوميت هاي مختلف عراق تبديل شده است؟ ريشه هاي اين اختلافات و جنجال ها چيست؟ علت موضعگيري علني وتهديد آميز تركيه در قبال كردها و كركوك چيست؟، چه كساني اختلافات قومي قبيله اي را در عراق دامن مي زنن؟ بافت جمعيتي كركوك و علت ادعاهاي كردها در اين باره چيست؟ سياست هاي صدام ديكتاتور سابق تا چه حد در بوجود آوردن تنش هاي فعلي و اختلافات قومي ن‍ژادي در كركوك تاثير داشته است؟بحث فدراليسم و نگاه كردها به كركوك و آينده اين شهر جنجالي و رابطه اين مساله با تشكيل دولت آينده عراق چگونه است؟

تاريخچه شهر كركوك و نگاه طمع كارانه استعمارگران

حسن هاني زاده كارشناس مسائل خاورميانه در اين باره مي گويد : كركوك درمنطقه شمال عراق قراردارد كه وجود حوزه هاي غني نفتي درآن موقعيت سوق الجيشي و استراتژيك به اين شهر داده و اين شهر را به حساس ترين شهر عراق تبديل كرده است.

اين منطقه در زمان حكومت عثماني ها برعراق به عنوان بخشي از اين كشور تجزيه شد و تركيه نسبت به آن ادعاي ارضي داشت بعدا با توجه به اين منطقه داراي سفره هاي وسيع نفتي بود استعمارگران انگليسي پس ازطرد عثمانيها از اين منطقه توجه خاصي به اين منطقه نفت خيز داشتند ودر آن تاسيسات نفتي فراواني احداث كردند در زمينه اقتصادي اين منطقه بايد گفت عراق به لحاظ ذخاير نفتي به دو بخش تقسيم مي شود بخش شمالي كه شامل كركوك مي باشد داراي ذخاير فسيلي عظيمي است كه مي تواند بخشي از لوله نفت كركوك را به بندر جيهان درتركيه ربط دهد بخش ديگر نفت خيز عراق درجنوب و به طور مشخص در بصره و اطراف آن قراردارد كه مجموعا ذخاير نفتي عراق در اين منطقه شمالي و جنوبي به ميزان 110 ميليارد بشكه تخمين زده مي شود .

نقش رژيم هاي سابق در بوجود آوردن اختلافات قومي در  كركوك

هاني زاده در اين باره مي گويد  : رژيم هاي گذشته عراق از زمان عبدالكريم قاسم از سال 1958 ميلادي تلاش كردند تا ساختار اجتماعي و بافت جمعيتي اين منطقه را تغيير دهند به همين دليل قوميت هاي مختلفي از جمله عرب هاي سني، شيعه، مسيحي در اين منطقه اسكان داده شدند در زمان صدام روند عرب سازي كركوك آهنگ شديدتري به خود گرفت و رژيم بعثي از طريق كوچ دادن به كردهاي ساكن كركوك به جنوب ومركز عراق و جايگزين كردن اعراب سني عراق در اين منطقه تلاش كرد تا هويت اجتماعي و قومي اين منطقه را دگرگون كند بر اثر تهديدهاي رژيم بعثي صدام تعدادي از ساكنان كرد كركوك مجبور به ترك اين منطقه شدند پس از سرنگوني رژيم صدام مساله كركوك به يك بحران جديد  در عراق تبديل شد.

به گفته اين كارشناس خاورميانه ، كردها مدعي هستند كه كركوك بايد به عنوان بخشي از منطقه خودمختار كردستان تبديل شود و 20 درصد منابع نفتي آن در رفاه و سازندگي منطقه كردستان هزينه شود كردها همچنين خواستار بازگشت آن دسته از كردهايي كه از سال 1958 به ساير شهرهاي عراق مهاجرت داده شدند، مي باشند از سوي ديگرحضوربخش زيادي ازتركمنهاي كركوك كه داراي رگه هاي تركي مي باشند اوضاع سياسي و اجتماعي اين منطقه را پيچيده تر كرده است بسياري از تركمن ها مدعي دايمي دراين منطقه مهم هستند و تاكيد دارند كه تعداد زيادي از تركمن ها مورد حمله پيشمرگ هاي كرد قرار گرفته اند و بايد دولت جديد عراق نسبت به تامين امنيت آنها در برابر حملات كردها اقدام كند از سوي ديگر اعرابي كه در طول 4 سال گذشته از ساير نقاط عراق به كركوك مهاجرت كردند به علت برخورداري از امتيازاتي كه رژيم گذشته به آنها مي داد حاضر نيستند اين منطقه را ترك كنند لذا اين مسائل از كركوك به عنوان يك نقطه بحراني انفجار آميز تبديل كرده است كه دولت موقت عراق به رغم مذاكرات فشرده با رهبران كردستان هنوز به راه حل قطعي و توافقي براي حل بحران كركوك نرسيده است .

هاني زاده مي افزايد : هدف صدام از كوچاندن اجباري كردها جايگزين كردن اعراب سني به جاي كردها بود تا در پرتو آن بتواند اولا پايگاهي براي حكومت خود دركركوك ايجاد كند و ساختارجمعيتي آن را تغيير دهد به همين علت معمولا درگذشته بيشتر ژنرالهاي سركوبگر ارتش سابق عراق براي مقابله با موج اعتراض ها در كركوك به اين منطقه اعزام شدند همچنين بيشتر پست هاي كليدي در رژيم گذشته در دست اعراب سني قرارداشت و كردها و شيعيان از اين پست ها محروم بودند.

موضوع نفوذ اسرائيل در شمال عراق

اين موضوع پيچيده اي است گزارش هاي مطبوعاتي مدعي است كه تعداد زيادي از يهوديان سرمايه دار و عناصر موساد براي ايجاد يك سلسله از پايگاه هاي نظامي وفعاليت هاي اقتصادي از سال 2003 ميلادي يعني پس از سرنگوني رژيم صدام وارد شمال عراق شدند كه طبق اين گزارش ها عناصر موساد فعالانه در كركوك به جاسوسي عليه كشورهاي همسايه عراق مشغول هستند اما در حقيقت مدارك مستندي در اين خصوص وجود ندارد. 

نگاه كردها به فدراليسم و كركوك

پس از انتخابات سراسري 30 ژانويه ( 11 بهمن) كردها موفق به كسب يك چهارم آرا و يك چهارم كرسي هاي پارلمان جديد عراق شدند، آنها پس از اين انتخابات به وزنه موثر در صحنه سياسي تبديل شدند لذا با رسيدن به نقطه ثقل تمايلات خود را براي اينكه كركوك به عنوان بخشي ازمنطقه خودمختاركردستان قرار گيرد، علنا اعلام كردند كه البته اين مساله با مخالفت دولت موقت عراق روبرو شده است .

هاني زاده مي گويد : اين احساس وجود دارد كه كردها بعدها از كركوك براي امتيازخواهي از دولت موقت بهره برداري كنند و به اهرم فشار عليه دولت هاي آينده استفاده كنند اما در هرحال منطقه كركوك بايد سريعا وضعيت آن روشن شود و راه حلي براي آن پيدا شود.

دورنماي كركوك

به اعتقاد هاني زاده ، اگر مساله كركوك به سرعت حل نشود و دولتمردان از گسترش دامنه اختلاف بين كردها ، اعراب و تركمن ها جلوگيري نكنند بدون شك اين منطقه در آينده به يك نقطه انفجاري براي عراق و منطقه تبديل خواهد شد كه دامنه آن همه منطقه را فراخواهد گرفت .

اين كارشناس مي گويد : منطقه كركوك بسيار حساس و تعيين كننده است و بايد به دور از تعصبات قومي و نژادي مسائل آن بدون دخالت طرفهاي خارجي حل و فصل شود و دولت آينده عراق بايد با تدبير و مذاكره با كردهاي عراق اين بحران را كنترل كند درهر حال كردها سالهاي سال و چندين دهه تحت حكومت ظالمانه و استبداد رژيم هاي گذشته قرار داشتند و طبيعي است در نظام جديد عراق بايد نقش فعال وموثرتري در ساختار حكومتي داشته باشند كردهاي عراق به عنوان شهروندان درجه دوم همانند اكثريت شيعه در زمان رژيم صدام ازامتيازات حقوقي شهروندي بي بهره بودند آنها حق دارند كه مانند ساير اقليت ها بدون هرگونه تبعيض درجامعه خود زندگي كنند.

اما بهره گيري از مساله كركوك براي تحت فشار قراردادن دولت هاي آينده عراق نمي تواند تضمين كننده حقوق كردهاي عراق باشد بلكه موضوع خودمختاري كردهاي عراق بايد به دور از بحران كركوك مطرح شود واين موضوع نبايد به عنوان اهرم فشار استفاده شود .

نقش آمريكا در تشديد بحران كركوك

هاني زاده در اين باره مي گويد : آمريكا تلاش مي كند تا مناطق بحران درعراق شامل شمال مركز و جنوب عراق ايجاد كند تا در صورتي كه در آينده بخواهد از عراق خارج شود از اين سه نقطه بحراني براي بهره برداري خود و تحت فشار قرار دادن نظام آينده عراق سوء‌استفاده كند.

اما  راه حل اين مشكل چيست كه اين كارشناس مسائل خاورميانه معتقد است : بايد اين منطقه به صورت مشترك ميان دولت  مركزي عراق و حكومت منطقه اي كردستان اداره شود و در صدي از درآمد فروش نفت اين منطقه نيز در اختيار اين حكومت محلي قرار گيرد .