بحران مالی جهانی سبب شده که روش کار بانکهای اسلامی مورد توجه قرار گیرد. ایمنی نسبی بانکهای اسلامی در کشورهای مختلف در مقابل بحران مالی بینالمللی سبب شده است تا اقتصاد اسلامی مورد توجه کارشناسان اقتصادی جهان قرار گیرد.
در شش ماهه دوم سال ۲۰۰۸میلادی به رغم کاهش ارزش سهام بسیاری از بانکهای اسلامی بر درآمد این بانکها افزوده شد. بهعنوان نمونه ارزش سهام بانک اسلامی دوبی بیش از ۶۲درصد کاهش یافت، اما تنها در سه ماهه ماقبل آخر سال، سود این بانک نزدیک به ده و نیم درصد بالا رفت و به حدود ۱۱۷ میلیون دلار رسید. یک بانک اسلامی دیگر دوبی در ۹ماهه نخست سال ۲۰۰۸ سود خود را در مقایسه با یک سال پیش۱۳۱ درصد افزایش داد.
رشد درآمد تنها به بانکها محدود نماند، بلکه مثلا درآمد شرکت تیم ویل که روی مستغلات سرمایهگذاری میکند. ظرف نه ماه ۱۳۵درصد بالا رفت و به ۱۵۶میلیون دلار رسید. این شرکت هزینه طرحهای خود را از طریق وامهای اسلامی تأمین میکند، یعنی به جای پرداخت بهره سود وامدهندگان را از طریق تقسیم درآمد ناشی از اجاره میپردازد.
بانکهای اسلامی اساسا به جای پرداخت وام به شرکتهای بزرگ فعال در امور ساختمانی در سرمایه آنها سهیم میشوند و در مقابل سرمایهگذاری از سود فروش یا اجاره مستغلات بهرهمند میشوند. سال گذشته در اوج بحران مالی جهانی «فارض مراد» مدیر سرمایهگذاری های اسلامی بانک ساراسین زوریخ هشدار داد که نباید بانکداری اسلامی وسیله معجزهآفرینی در برابر این بحران تلقی شوند، زیرا با توجه به مشارکت آنها در طرحهای ساختمانی در صورت ورشکستگی شرکتهای ساختمانی آنها نیز آسیب خواهند دید. این پیشبینی در ماه نوامبر سال ۲۰۰۸ درست از آب درآمد.
داماک بزرگترین شرکت ساختمانی دوبی مجبور به اخراج ۲۰۰ تن از کارکنان خود شد و ارزش سهام شرکت کنسرن سازنده برج العرب ناگهان چنان سقوط کرد که ظرف چهار سال پیش از آن سابقه نداشته است، اما یکی از مهمترین امتیازات بانکهای اسلامی در مقایسه با بانکهای جهان سرمایهداری علاوه بر ممنوعیت دریافت بهره این است که بانکهای اسلامی نه براساس احتمالات بلکه تنها با تکیه بر موجودی واقعی خودشان معامله میکنند.
بانکهای اسلامی بدیلی برای سیستم مالی جهانی
اوجگیری بحران مالی بینالمللی از سال ۲۰۰۸میلادی سبب شد که بانکهای اسلامی در سراسر جهان توجه محافل اقتصادی را به خود جلب کنند. هفته نامه دیولت آلمان، تابستان سال گذشته نوشت بانکهای اسلامی به تازگی آلمان را به عنوان یک بازار بزرگ برای سرمایهگذاری های خود کشف کردهاند.
در همین گزارش آمده بود: بانکهای اسلامی در سالهای اخیر در کشورهایی مثل مالزی، اندونزی و عربستان سعودی بخش قابل توجهی از بازار را به خود اختصاص دادهاند. در زمان انتشار این گزارش شورای مرکزی مسلمانان آلمان اعلام کرد حاضر است انطباق طرحهای مالی بانکهای آلمان را با اصول بانکداری اسلامی تطبیق دهد. این شورا از بانکهای آلمانی خواست که وارد معاملات مالی جهان اسلام شوند. همچنین اعلام شد که شورا به مسلمانانی که مایلند در معاملات بانکهای اسلامی سهیم شوند، کمک میکند.
رهبران کشورهای اسلامی اجرای بانکداری اسلامی برای رویارویی با بحران مالی جهانی را خواستار شدند. «سوسیلو» رئیسجمهور اندونزی در کنفرانس اقتصاد اسلامی به میزبانی جاکارتا بر نقش محوری بانکهای اسلامی در رکود اقتصادی جهانی تأکید کرد و افزود: پیشنهاد ایجاد صندوق اسلامی با هدف حمایت از دولتهای اسلامی را ارائه میکنم. بانکهای اسلامی را به فعالیت در غرب دعوت میکنم زیرا میتوانند از ضررهای کشورهای غربی جلوگیری کنند.
همچنین «احسان اوغلو» دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی روابط تجاری میان کشورهای اسلامی را ضرورت دنیای امروز اعلام کرد. وی در مراسم افتتاحیه همایش اقتصاد اسلامی در اندونزی گفت: این همایش فرصتی مناسب برای بررسی اوضاع اقتصادی جهان و ارائه راهکاری مناسب برای حل مشکلات میباشد.
دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی افزود: سازمان کنفرانس اسلامی درصدد رشد و توسعه اقتصادی در اعضای این سازمان و ارتقاء روابط تجاری میان آنها است. ارتباط تجاری کشورهای اسلامی با یکدیگر میتواند تأثیرات بحران مالی جهان را کاهش دهد.
اهمیت قوانین اقتصادی اسلامی
واتیکان اهمیت قوانین اقتصادی اسلامی را یادآور شد. روزنامه آسرواتروره رومانو بهعنوان روزنامه رسمی واتیکان طی مقالهای تأکید کرده است: بانکهای غربی باید به قوانین اقتصاد اسلامی برای بازگرداندن اطمینان میان مشتریان خود در طول بحران جهانی اقتصاد توجه کنند. اصول اخلاقی که اقتصاد اسلامی برپایه آن قرار گرفته بانکها را به مشتریان و همچنین روحیه حقیقی که باید در خدمات مالی مشاهده شود نزدیکتر میکند.
این مقاله استدلال کرده است که بانکهای غربی باید از ابزارهایی چون اوراق بهادار اسلامی استفاده کنند. اوراق بهادار اسلامی میتواند برای سرمایهگذاری در صنایع اتومبیل یا بازیهای المپیک مورد استفاده قرار گیرد. در مقاله روزنامه واتیکان آمده است که سهیم شدن سودی که از اوراق بهادار حاصل میشود میتواند جایگزین سود و بهره بانکهای غربی شود، چراکه نظام اوراق بهادار میتواند به بخش صنایع اتومبیل کمک کرده و در بخشهای زیرساختی سرمایهگذاری کند.
براساس گزارش روزنامه ایتالیایی کوریره دلاسرا «جیوانی ماریاویان» سردبیر روزنامه اسرواتوره گفته است که ادیان بزرگ همواره توجه مشترکی به بعد انسانی اقتصاد دارند.
راه خلاصی برای بحران سرمایهداری
نشریه اقتصادی مید با اشاره به تلاش جهان سرمایهداری برای یافتن راهکاری جهت حل بحران مالی کنونی نوشت: فرصتی طلایی برای بانکداری اسلامی پدید آمده است تا خود را نشان دهد. سیستم بانکداری غربی اخیرا از ابزارهایی استفاده می کند که نظام بانکداری اسلامی چندی است از آنها استفاده کرده است. در حالیکه جهان به دنبال راهکارهایی برای خلاص شدن از شر بحران مالی اخیر است، بانکداری اسلامی می تواند از این فرصت به بهترین نحو ممکن استفاده کند.
همچنین نشریه اقتصادی میس با اشاره به ناتوانی بانکهای بهره پایه از تأمین مالی پروژهها نوشت: اکنون بهترین فرصت برای ابراز وجود بانک های اسلامی در جهان پدید آمده است. در حالیکه بانکهای اسلامی طی چند سال گذشته بیشتر در صف سرمایهگذاری در پروژههای منطقه خلیج فارس قرار گرفتهاند، معمولاً در این رقابتها که پیروز آنها بانک های معمولی بودند بازنده میشدند، اما اکنون در نتیجه بحران کنونی مالی عقبنشینی شدید بانکهای معمولی برای آنان این فرصت را ایجاد کرده که نه تنها به پرکردن خلأ تأمین بودجه کمک کنند، بلکه مهر خود را بر تأمین مالی پروژهها بزنند.
براساس این گزارش محدودیتها در برابر بانکهای اسلامی در سابق وجود داشتند و اکنون هم هستند، اما به نفع حامیان مالی پروژههای منطقه خلیج فارس است که محدودیتها از سر راه برداشته شوند تا گره این استخر رو به رشد نقدینگی گشوده شود. بهتدریج بانکهای اسلامی نقش اساسیتری در تأمین بودجه پروژههای منطقه بازی میکنند، اما در حالیکه سهم بانک های اسلامی زیاد شده است، بخش کوچکی از آن مطابق شریعت است. به علاوه این تفکر اشتباه است که بخش اسلامی از بحران آسیب ندیده است. با توجه به این که فعالیت این بانکها باید مطابق با شریعت اسلامی باشد، این فعالیتها در یک اقتصاد حقیقی و در نتیجه تأمین بودجه براساس دارایی، ریشه دارند و کیفیت دارایی در سرتاسر جهان خدشهدار شده است.
با این حال صنعت در این کشورها در حال توسعه است و نفوذ آنان در بازار نسبتا کم است، بنابراین متخصصان هم در جهان اسلام و هم در کشورهایی که بانکداران به جمعیت وسیعی از مسلمانان خدمات ارائه میدهند مانند انگلستان رشد فراوانی را پیشبینی میکنند.
«یوسف الزامل» معاون سازمان بینالمللی اقتصاد اسلامی گفت: داراییهای بانکهای اسلامی %15 افزایش سالانه داشته است. بر طبق آمار غیر رسمی دو برابر این مقدار صحیح است و پیشبینی میشود در سال2010 سپردهها و داراییهای مالی بانکهای اسلامی دو برابر شوند.
عربستان سعودی شاهد ارتقا و توسعه بانک های اسلامی خود بوده است و آخرین آن ها بانک الاینما است که در سال گذشته توسعه یافت و تعدادی از بانکهای معمولی این کشور و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس به شکل اسلامی تغییر شکل دادهاند. این بانکها میتوانند یک منبع در حال رشد از نقدینگی برای حامیان مالی کشورهای خلیج فارس که اکنون با تأخیر در اجرای پروژهها به دلیل بروز مشکلاتی در تأمین بودجه عادی هستند باشند.
براساس این گزارش مشاوران پروژهها میگویند برای تبدیل شدن به منابع مالی دسترس پذیرتری برای تأمین مالی پروژهها باید در بانکهای اسلامی تغییراتی ایجاد شود همزمان ساختارهای تأمین مالی پروژه نیز باید دستخوش تغییراتی شوند تا بتوانند آنها را در خود جای دهند.
همواره در تأمین مالی پروژهها بخشهای اسلامی توسط بانکهای تجاری دیگر به شیوه اسلامی مدیریت شدهاند، زیرا آنان منبع اصلی نقدینگی بودهاند. در نتیجه ساختارها بر روی این بازیگران متمرکز شدهاند، نه بر روی وارد کردن بانک های اسلامی.
زامل میگوید که به طور مؤثر تنها %15 تقاضای مطابق با شریعت توسط مؤسسات مالی اسلامی تأمین میشود. همچنین «دولان هینچ» مدیر دوچ بانک میگوید: به استثنای بازار عربستان سعودی بانکهای اسلامی در واقع نقدینگی زیادی تولید نکرده بودند.
«جاناتان رابینسون» مدیر اجرایی بانک اچ اس بی سی نیز معتقد است در نتیجه پس رفتن قرضدهندگان معمولی اکنون زمان مناسبی برای مشاهده مجدد اصول بنیادینی است که تأمین مالی به شیوه اسلامی از آنها تبعیت میکند. این به معنای مشاهده دوباره ساختارهاست و نهایت سبب تأمین بودجه اسلامی واقعیتر میشود و به این موضوع پی خواهیم برد که سیستم ریسک و جبران متفاوتی برای آن وجود دارد که این سبب به وجود آمدن یک بازار برای تأمین کنندگان اسلامی نابتر میشود.
تقدیر از بانکداری اسلامی در آمریکا
جایزه انجمن بانکداران آمریکایی در سال 2009 به دلیل ارائه خدمات شرعمحور و محصولات بانکی اسلامی به یکی از بانکهای آمریکایی تعلق گرفت. «استفان رانزینی» رئیس مؤسسه مالی اسلامی مستقر در دانشگاه میشیگان گفت: هرگز تصور نمیکردم با بانکداری اسلامی سروکار پیدا کنم، چرا که هرگز درباره آن مطلبی نشنیده بودم، اما انجام کارهای دشوار همیشه حس خوبی به دنبال دارد.
این بانک جایزه انجمن بانکداران آمریکایی را برای کمک به افزایش و ارتقای مقوله مالکیت خانه میان مسلمانان آمریکایی دریافت کرده است. از آنجا که مسلمانان از تسهیلات بانکهای متداول استفاده نمیکنند کمتر میتوانند صاحبخانه شوند، چرا که تسهیلات این بانکها دربرگیرنده پرداخت سود است، اما اسلام مسلمانان را از پرداخت و دریافت سود منع کرده است.
وی افزود: در سامبر سال 2005 این بانک بخشی را با هدف یاری مشتریان مسلمان از طریق محصولات شرعی راهاندازی کرد. در حالیکه بسیاری از بانکها از وخیمشدن بحران اقتصادی جهان صدمات بسیاری متحمل شدند این بانک یکی از بهترین دورههای خود را ثبت کرد.
نظر شما