محتکر در آتش غضب الهی خواهد سوخت / دیدگاه امام خمینی(ره) درباره احتکار

«احتکار» در معنای عام خود به انبار کردن طعام و مایحتاج عمومی مردم توسط فرد یا گروهی که اغلب با نیت سودجویی همراه است، اطلاق می شود و دارای سابقه ای است که قدمت آن به شکل گیری اولین جوامع بشری می رسد.

در روم و یونان باستان به هنگام بروز جنگ های بزرگ بایستی تمام امکانات مادی در اختیار ارتش قرار می گرفت. چنانچه فردی مایحتاج جنگی و خوراکی مورد نیاز سپاه را انبار و پنهان می کرد و عرضه نمی نمود، با مجازات سختی که گاه با کیفر مرگ همراه بود، رو به رو می شد و نیز در سایر مواقع چنانچه انبار کردن کالا و عدم عرضه آن موجب بروز قحطی می گردید، ضمن مصادره شدن کالای انبار شده مجازات سخت بدنی نیز در پی داشت.

برابر یک سند معتبر تاریخی نقل شده است که در روم و یونان ما قبل تاریخ دقیقا از شهروندان خواسته می شد که تمام یا حداقل قسمت اعظم محصولات خود را در انبار عمومی جمع آوری کنند و آن محصولات را همراه با عموم به مصرف رسانند.

در عصر ساسانیان نیز احتکار آذوقه ضروری، جرم تلقی می شد. فصل چهارم «داتستان دینیک» در مورد احتکار صحبت می کند. مطابق مندرجات این فصل، هرگاه کسی به قصد استفاده خود و افراد تحت تکفلش آذوقه ای را که می داند رو به کمیاب شدن می رود، ذخیره کند بی اشکال است؛ اما اگر ذخیره کردن آذوقه به قصد گران شدن و فروش به بهای گزاف در زمان نایاب شدن باشد، جرم است. در ضمن فروش شراب به کسی که فروشنده می داند قصد احتکار آنرا دارد از جانب فروشنده نیز جرم مستقلی است. همچنین اگر شخص احتکار کند، در نتیجه مردمانی که در زمان کمیاب شدن آذوقه دچار حرج شده اند به عنوان اعتراض یا به جهت به دست آوردن آذوقه، به او حمله کنند، خودش مسئول عواقب مربوطه است و قانون از او حمایتی نخواهد کرد.

دکتر جواد علی در کتاب «المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام» می نویسد: تجارت حریر، از بهترین و سودآورترین کالاهای تجاری در بازارهای بیزانس بوده است و غالبا ساسانیان آنرا احتکار می کردند و تلاش امپراطوری جستینان(یستینان) برای شکستن احتکار آن بیهوده بود و سرانجام تجارت حریر را با کمک نجاشی پادشاه حبشه، با فرستادن کشتی به سیلان و خریدن نخ از دست ساسانیان گرفتند.

احتکار پیش از اسلام نیز به شدت رواج داشته است، برخی از ثروتمندان عصر جاهلیت به بازارها رفته و آنچه از مواد غذایی و مایحتاج ضروری مردم را که در آن سودی می دیدند، خریداری کرده، سپس انبار می نمودند و در هنگامی که بازار فروش مناسب بود یا در هنگام قحطی و یا کمبود کالا با قیمتی بسیار بالا اقدام به فروش می کردند، بدون توجه به گرانی و زیانی که بر مردم وارد می شد.

احتکار اغلب در مورد مواد غذایی و ارزاق عمومی صورت می گرفته و کسانی که اقدام به احتکار این قبیل اقلام می نمودند دچار عاقبتی شوم می شدند. ابن خلدون درخصوص اینکه به چه علت محتکرین ارزاق عمومی دچار نفرین و بدفرجامی می شدند، می نویسد: از مسائلی که در نزد خداوندان بینش و تجربه در شهرها شهرت یافته، این است که احتکار محصولات زراعتی برای فروختن در اوقات گرانی، عملی مشئوم و بدفرجام است و سود آن به تلف شدن و زیان باز می گردد و سبب آن این است و خدا داناتر است که مردم به علت نیازی که به ارزاق دارند مجبورند از روی ناچاری اموال خود را در راه خریداری آنها صرف کنند و در نتیجه نفوس بدین معنا تعلق می پذیرد.

در تعلق نفوس به اموال خود سر بزرگی است که موجب بدفرجامی کسانی می شود که آنها را مفت و مجانی از کسان می گیرند و شاید این سر همان است که شارع بنام أخذ اموال به باطل از آن تعبیر کرده است و این گونه اموال اگرچه مفت نیست ولی نفوس بدان متعلق است؛ زیرا قیمت آنرا از روی ناچاری و بی آنکه قدرت آوردن عذری داشته باشند، می پردازند و بنابراین چنین خریدن، به منزله معامله از روی اکراه و اجبار است و در احتکار کالاهایی به جز خوردنی ها و ارزاق، زیانی برای مردم روی نمی دهد، بلکه سایر اجناس را از روی تفنن و تنوع در شهوات خریداری می کنند و اموال خود را در آنها جز به اختیار و حرص بذل نمی کنند و از این رو به پولی که می پردازند وابسته نمی شوند و دل بندان نمی بندند و بدین سبب کسی که به احتکار معروف می شود، قوای روحی و نفوس مردم همواره بدو متوجه است، چه اموال ایشان را از آنان به اجبار می ستاند و بدین سبب سود او مبدل به زیان می شود و خدای تعالی داناتر است.

احتکار در میان همه ملل و ادیان آسمانی مورد تنفر و مذمت بوده و در آموزه های دینی اسلام، از محتکر به عنوان ملعون، خطاکار و کسی که در آتش غضب الهی خواهد سوخت نام برده شده است. همه پیامبران الهی در تمام اعصار پادشاهان و ثروتمندان ستمگر محتکر را که حرص و طمع دلهایشان را سرمست غرور کرده بود، ارشاد و از نکبت و عذاب دنیا و آخرت بیم می دادند، اما چه بسیارند قلب هایی که بر اثر خوردن مال حرام، تیره و تاریک شده اند و هرگز تاب تحمل و پذیرش حق و نور الهی را ندارند!

امام خمینی(ره) با درک زمان و موقعیت حساس کشور و با توجه به جنگ تحمیلی و تحت فشار قرار گرفتن کشور از سوی دشمنان اسلام و اثرات مخرب احتکار و شیوع آن ـ نه تنها در مواد غذایی بلکه در برخی دیگر از اقلام و مواد اولیه و مایحتاج ضروری مردم ـ ضرورت بحث و مبارزه با این بلای بزرگ اقتصاد را بارها و بارها در سخنرانی هایی که داشتند مورد تأکید قرار دادند و از تمام اقشار مردم خاصه بازاریان و کسبه، تقاضای همگاری و مبارزه با احتکار و محتکرین را داشتند.

ایشان در یکی از سخنرانی هایشان در جمع نمایندگان اصناف و بازاریان به همین مطلب اشاره داشته، فرمودند: «انصاف است که در یک همچو وقتی احتکار بشود؟! این ملت را در مضیقه بگذارند؟! انصاف است که در یک همچو وقتی گران فروشی بشود که دولت به جان بیاید و نتواند درستش بکند، یا باید کمک کرد به این دولت؟ تکلیف نداریم ما که کمک کی کنیم، تکلیف شرعی، این اصناف محترم، این بازارهای محترم، اینها می توانند مبارزه کنند با گرانفروشی، با اینکه اجناس را به قیمت ارزانتر بفروشند، آن مقدار که گیرشان آمده، اگر اجناس را به قیمت ارزان بفروشند، محتکرین کنار می روند، نمی توانند نگه دارند یا محتکرین را بروند خود انصاف بروند آنجا، به آنها بگویند: آقا چرا این کار را می کنید؟!»(صحیفه امام، ج 17، ص 275)

و در قسمتی دیگر از سخنرانی هایشان در جمع هیئت دولت فرمودند: «در زمانی که حضور و کمک ملت شریف ایران به دولت و جبهه های جنگ هر روز بیشتر می گردد. عده ای از محتکران و گرانفروشان خدانشناس دست از این حرفه کثیف بر نمی دارند و به حال خود و کشور خود دلسوز نیستند، اینان باید از غضب الهی بترسند و بیش از این خود را در پیشگاه خدا و خلق خدا رسوان کنند.»(همان، ص 322)