جوینده بهشت و گریزنده دوزخ/ غفلت و خواب مردم

امام علی(ع) در خطبه بیستم نهج البلاغه می فرماید: «و من کلام له و فیه ینفر من الغفلة و ینبه إلى الفرار
للّه فَإِنَّکُمْ لَوْ قَدْ عَایَنْتُمْ مَا قَدْ عَایَنَ مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ لَجَزِعْتُمْ وَ وَهِلْتُمْ وَ سَمِعْتُمْ وَ أَطَعْتُمْ وَ لَکِنْ مَحْجُوبٌ عَنْکُمْ مَا قَدْ عَایَنُوا وَ قَرِیبٌ مَا یُطْرَحُ اَلْحِجَابُ وَ لَقَدْ بُصِّرْتُمْ إِنْ أَبْصَرْتُمْ وَ أُسْمِعْتُمْ إِنْ سَمِعْتُمْ وَ هُدِیتُمْ إِنِ اِهْتَدَیْتُمْ وَ بِحَقٍّ أَقُولُ لَکُمْ لَقَدْ جَاهَرَتْکُمُ اَلْعِبَرُ وَ زُجِرْتُمْ بِمَا فِیهِ مُزْدَجَرٌ وَ مَا یُبَلِّغُ عَنِ اَللَّهِ بَعْدَ رُسُلِ اَلسَّمَاءِ إِلاَّ اَلْبَشَرُ»

 

اگر آنچه مردگان پس از مرگ مشاهده کرده‏اند، شما هم مى‏دیدید، وحشت مى کردید و مى‏ترسیدید، (و سخنان حق را) مى‏شنیدید و اطاعت مى‏کردید، ولى آنچه آنها دیدند از شما مستور است، اما به زودى پرده‏ها کنار مى‏رود (و شما نیز مشاهده خواهید کرد) وسائل بینایى شما فراهم است اگر چشم بگشائید و به بینید و سخنان حق را در گوش شما گفته‏اند، اگر بشنوید و هدایت ‏شده‏اید اگر هدایت را بپذیرید. به راستى به شما مى‏گویم، مطالب عبرت آمیز را آشکارا دیده و از آنچه حرام ‏است نهى شده‏اید و هیچ کس بعد از فرستادگان آسمانى(فرشتگان) جز بشر عهده‏دار تبلیغ‏ از طرف پروردگار نخواهد بود.

 

عبارت «لو عاینتم‏» اشاره به این است که انسان هنگام مرگ پرده از پیش ‏چشمش کنار می رود و حقایق را مى‏بیند. «و ما یبلغ...» اشاره به این است که همواره مبلغان ‏پروردگار در میان بشر، افرادى از خود بشر هستند و فرشتگان تنها بر پیامبران‏ نازل مى‏شوند، بنابراین خداوند به وسیله پیامبران و امامانى که از جنس بشرند به آنها اتمام حجت مى‏کند.

 

ابن ابى الحدید دانشمند معروف اهل تسنن و شارح نهج البلاغه مى‏گوید: ممکن است مقصود این باشد که همه هنگام مرگ امام(ع) را مشاهده خواهند کرد چه اینکه در این زمینه اشعار معروفى نقل شده که امام(ع) به حارث ‏همدانى فرموده است.

«یا حار همدان من یمت‏ یرنى من مؤمن او منافق قبلا یعرفنى طرفه و اعرفه بعینه و اسمه و ما فعلا*و انت‏ یا حاران تمت ترنى فلا تخف عثرة و لا زللا اسقیک من بارد على ظما تخاله فى الحلاوة العسلا: اى حارث همدانى هر کس بمیرد مؤمن باشد یا منافق مرا روبرو مى‏بیند/او مرا خوب مى‏شناسد و من درست نام او و آنچه را انجام داده است‏ مى‏دانم‏*و تو اى حارث همدانى هرگاه بمیرى مرا مى‏بینى از هیچ لغزشى ترس‏ نداشته باش ‏نوشابه سردى به تو بنوشانم که تشنگى را فرو نشاند و خیال کنى حلاوت‏ عسل است.» ابی الحدید سپس اضافه مى‏کند: هیچ بعید نیست امام(ع) درباره خود چنین ‏فرموده باشد.

 

امام علی(ع) در خطبه 28 نهج البلاغه به مطلب مهمى اشاره مى کند که همه انسانها در آن شریکند و بخواهند یا نخواهند، باید به آن تن در دهند، مى فرماید: «بدانید! فرمان کوچ، براى شما صادر شده و به زاد و توشه (این راه پرخطر)، راهنمایى شده اید»؛ (أَلاَ وَ إِنَّکُمْ قَدْ أُمِرْتُمْ بِالظَّعْن وَ دُلِلْتُمْ عَلَى الزَّادِ)

 

فرمان کوچ، همان قانون فرسودگى و مرگ است که حاکم بر زندگى همه انسانهاست، کودکان رو به جوانى مى روند و جوانان رو به سوى کهولت و سرانجام، پیرى و فرسودگى و در پایان مرگ است. این قانونى است تخلف ناپذیر و بدون استثنا و قانونى است که احدى هر قدر قوى و نیرومند و هوشیار و آگاه باشد، قدرت مخالفت با آنرا نخواهد داشت. این مسیرى است که دستِ قدرتِ آفریدگار به منظور تکامل انسانها براى آنان ترسیم کرده است.
 

اما در مورد دستور به زاد و توشه، تمام انبیاى الهى بدون استثنا این دستور را از سوى خدا با خود آوردند که اى انسانها، راهى پرنشیب و فراز و پر خوف و خطر در پیش دارید؛ راهى دراز و طولانى که فاصله دنیا و آخرت را در برمى گیرد و این راه را بى زاد و توشه نمى توان طى کرد و زاد و توشه این راه، چیزى جز تقوا و ایمان و عمل صالح نیست «وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوى» (و زاد و توشه برگیرید! به یقین، بهترین زاد و توشه، پرهیزکارى است)

 

در پایان این خطبه، این معلم بزرگ جهان انسانیت، در یک نتیجه گیرى کوتاه و پرمعنا، چنین مى فرماید: «حال که چنین است، در این دنیا، از این دنیا، زاد و توشه اى برگیرید که فردا بتوانید خود را با آن حفظ کنید»؛ (تَزَوَّدُوا فِی الدُّنْیَا مِنَ الدُّنْیَا مَا تَحْرُزُونَ بِهِ أَنْفُسَکُمْ غَداً)

 

امام می فرمایند: دنیا روى در رفتن دارد و بانگ وداع برداشته و آخرت روى درآمدن دارد و بناگاه رخ مى نماید. بدانید، که امروز، روز به تن و توش آوردن اسبان است و فردا روز مسابقه. هر که پیش افتد، بهشت جایزه اوست و هر که واپس ماند، آتش جایگاه او. آیا کسى نیست که پیش از آنکه مرگش در رسد، از خطاى خود توبه کند؟ آیا کسى نیست که پیش از بدحالى و شوربختى براى خویش کارى کند. بدانید که شما در این روزهاى عمر غرق امیدها و آرزوهائید و حال آنکه مرگ پشت سر شما کمین کرده است. هر کس در این روزها، پیش ‍از رسیدن مرگش براى خود کارى کند، کارش ‍بدو سود رساند و مرگش زیان نرساند و هر که در این روزها قصور ورزد و براى خود کارى نکند، کارش سود ندهد و مرگش زیان رساند.

به هنگام امن و آسایش چنان به کار خدا پردازید که در روزگاران بیم و وحشت مى پردازید. بدانید که من مانند بهشت چیزى را ندیده ام که جوینده آن به غفلت خفته باشد و مانند دوزخ چیزى را ندیده ام که گریزنده از آن به جاى گریختن و رهانیدن خویش به خواب راحت فرو رفته باشد. بدانید، هرکس ‍ که از حق سود نجوید، باطل به او زیان رساند و کسى که به هدایت، استقامت نپذیرد، ضلالت به هلاکتش کشاند. بدانید، که باید بار سفر بندید و شما را گفته اند که ره توشه تان چیست و در کجاست.

بر شما از دو چیز مى ترسم که مبادا به دام آنها افتید: یکى در پى خواهش دل رفتن و دیگر آرزوى دراز باطل در سر پختن. در این جهان، از همین جهان توشه برگیرید تا فردا در آن سراى خویشتن از عقوبت برهانید.