مسجد اگر پاسخگوي نيازهاي جامعه خويش نباشد به هيچ وجه نمي تواند جايگاه مقدس خود را در ميان اقشار مردم حفظ كند .شهيد مطهري صلي الله عليه و آله مي فرمايد :
« مسجد مدينه در صدر اسلام تنها براي اداي فريضه نماز نبود ، بلكه مركز جنب و جوش و فعاليت هاي ديني و اجتماعي مسلمانان ، همان مسجد بود . هر وقت لاز م مي شد اجتماعي صورت بگيرد مردم را به حضور در مسجد دعوت مي كردند .......»
از ساخت نخستين عبادتگاه مسلمانان تا كنون بيش از دوارده قرن مي گذرد ، در طول اين مدت مسجد در دوره هاي گوناگون حكومت هاي اسلامي در عربستان و ايران در مناسبات سياسي و تصميم گيري هاي عمومي جامعه نقش اساسي و زير بنايي ايفا مي كرده است . تمام امور مربوط به جامعه اسلامي در مسجد مورد بررسي قرار مي گرفت و حتي محل درس و مدرسه در روزگار پس از ظهور اسلام با دوران حكومت بني اميه عبارت از مساجد و احيانا برخي از اماكن عمومي و خصوصي بوده است ؛ علما و دانشمندان در « مسجد نبوي » و « مسجد الحرام » و ساير مساجد ديگر ، علوم ديني و ادبي آموزش مي دادند و حتي مراكزي كه بعدها به عنوان مدارس پيشرفته در كشورهاي اسلامي تاسيس شد ، از نظر معماري ، تحت تاثير شكل وفرم مساجد به وجود آمد .
اساسا تاسيس حلقه هاي مساجد براي تعليم و تعلم از ابتكارهاي فرهنگ غني اسلامي است، به گونه اي كه اين شيوه كار تحت هيچ يك از فرهنگ ها و تمدن هاي موجود ، همزمان با ظهور اسلام نبوده است ؛ تمامي اين مساجد با سادگي خاص خود به وجود آمده بودند و به هيچ وجه اثري از معماري معابد و كليساهاي ايران و مصر و روم در آن به چشم نمي خورد . در زمان پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و دوره بعد ، مساجد به عنوان پايگاه تعليم و تعلم و آموزش معارف اسلامي بوده است و هدف اساسي مساجد ، عبارت از تعليمات ديني و تفسير قرآن و تدريس حديث بود، معلمان آن جلوس مي كردند و براي شاگردان كلاس ها ، فقه و حديث و تفسير تدريس مي كردند .
در « مسجد نبوي » و مساجد اوليه اسلام ، د ركنا ر اجتماع ديني و مذهبي ، حلقه هاي علمي داير مي شد ، نخستين كسي كه در « مسجد نبوي » قصه هاي آموزنده به مردم تعليم مي داد ، سخنور گويا وفصيح و صحابي پيامبر گرامي صلي الله عليه وآله ، « تميم داري » بود . بعدها در مساجد ، مانند مدارس ، حجره هايي براي طلاب و دانشجويان ساخته شد كه هنوز نمونه بسياري از اين گونه مساجد در ايران و ساير كشورها ي اسلامي به چشم مي خورد ، لذا مدرسه و مسجد ، علي رغم اختلاف در مفهوم لغوي آن ، غالبا از نظر مصداق ، مترادف بوده اند ، حتي مراكز علمي مانند « جامع الازهر » مصر از جهت مذهبي عبادي و علمي به صورت كانون عظيمي براي تعليم و تعلم شناخته شد و متقالبا مدارس نيز داراي مسجدي بود كه نماز جماعت در آن اقامه مي شد و به هر حال صبغه و رنگ مذهبي و عبادي خود را حفظ مي كرد ؛ امروز نيز از مساجد چه در حوزه هاي بزرگ علمي و چه در شهرهاي ديگر ، به عنوان مدرسه ومركز تعليم معارف ديني ، استفاده مي شود و بسياري از مراجع و مدرسان جلسه هاي درسي خود را در مساجد داير مي كنند.»
نظر شما