جای خالی مدیریت اطلاع رسانی در بحرانها/ "خبرنگار بحران" از حرف تا عمل

به گزارش خبرنگار مهر، بی شک آنچه در مواقع بحران در کنار عملیات امدادرسانی و نجات و آواربرداری مطرح است اطلاع رسانی واقعی و شفاف از وضعیت مناطق بحران زده، نحوه و فرایند امدادرسانی و نیازهای آسیب دیدگان است.

بنا به تاکید اساتید اطلاع رسانی نقش اطلاعات و نحوه اطلاع رسانی صحیح در مدیریت بحران، کلیدی و حیاتی است.

مهمترین رسالت رسانه پس از وقوع بحران اطلاع رسانی است زیرا می تواند با اخذ تجارب، بررسی عوارض بلند مدت، ناخواسته و غیر ملموس و تحلیل ابعاد فاجعه در بازنگری در اولویت مسائل، ضرورت سنجی و ضرورت بخشی و خرج بودجه توسط مسئولین راهنما و راهگشا و ارائه دهنده یک الگوی درست باشد.

اطلاع رسانی و مدیریت بحران زلزله در هر سه مرحله پیش از وقوع، ساعات اولیه وقوع رخداد و پس از وقوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

آثار اطلاع رسانی پیش از بحران

اطلاعات و اطلاع رسانی در رابطه با بحران زلزله، سبب کاهش آسیب پذیری و اثرات زلزله، ارتقای آمادگی، ترویج مشارکت مردمی در کاهش ریسک، امکان بهینه سازی فرایند مدیریت بحران و واکنش اضطراری، کاهش ناهماهنگی های احتمالی و نیز فراهم کردن امکان تخصیص به موقع و کافی امکانات و اعتبارات می شود.

اطلاعات مربوط به وضعیت لرزه خیزی منطقه، ناپایداری های زمین شناختی، اثرات خاستگاه، مخاطرات صنعتی، اهمیت زندگی در ساختمان های امن و ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله، آسیب پذیری ساختمان ها و شریان های حیاتی، توزیع و آسیب پذیری بافت های فرسوده، توزیع و تراکم جمعیت و توزیع افراد آسیب پذیر در برابر زلزله و ضرورت ایجاد و گسترش بیمه حوادث از جمله اطلاعات حائز اهمیت پیش از وقوع زلزله برای مردم و مسئولان است.

تشکیل " تیم خبرنگاران بحران" از تبلیغات تا عملیات

در این راستا مسئولان هلال احمر زنجان در حالی در سال۸۹ با تبلیغات گسترده و امیدوار کننده اقدام به تشکیل جلسات متعدد برای تشکیل تیم "خبرنگاران بحران" کردند که متولیان امر جنبه تبلیغاتی این امر را بیشتر از جنبه عملی و اجرایی آن مورد توجه و تاکید داشتند به گونه ای که این روند در مقطع خاص مورد توجه بود.

در جلسه تشکیل تیم خبرنگاران بحران که با حضور برخی مسئولان رسانه و خبرنگاران و مسئولان ستاد بحران تشکیل شد همه شرکت کنندگان بر لزوم تشکیل این تیم تاکید داشتند و محقق شدن این امر را در راستای مدیریت واحد و اطلاع رسانی در مواقع بحرانی ضروری می دانستند.

علی اکبر رزمجو مدیرکل سابق صداو سیمای مرکز زنجان و از اساتید رسانه در خصوص لزوم وجود تیم خبرنگاران بحران می گوید: مهم ترین رسالت رسانه در مرحله پس از وقوع بحران است زیرا می تواند با اخذ تجارب و تحلیل ابعاد فاجعه راهنمای مسئولان در ضرورت سنجی و ضرورت بخشی و هزینه بودجه در محل مناسب باشد.

رزمجو با اشاره به بایدهای خبرنگاران در شرایط بحران اضافه می کند: توجه به همه عناصر خبر، پرهیز از ارسال خبرهای شخصیت محور، توجه به آثار روانی پیام، پرهیز از تحریک افکار عمومی و فرهنگ سازی از جمله مواردی است که توسط خبرنگار بحران باید رعایت شود.

وی حضور خبرنگاران را از الزامات مدیریت بحران دانسته و ادامه می دهد: اولین وظیفه مدیریت بحران تشکیل تیم اطلاع رسانی است.

این کارشناس ارشد رسانه با بیان اینکه اتفاق نظر واحدی برای موضوع بحران وجود ندارد، ادامه می دهد: متناسب با تعریف و گونه های مختلف بحران عملکرد رسانه ها نیز متفاوت بوده و هر رسانه بر حسب نوع شناخت خود ورود متمایزی به این مسئله خواهد داشت.

به گفته رزمجو رسانه ها با استفاده از روشها و شیوه های متفاوت خبری می توانند هم بحران زدا و هم بحران زا باشند.

نقش ها و شیوه های عمل رسانه در بحران

انگاره سازی، جنگ رسانه ای، جنگ روانی، پنهان کاری از طریق حذف، تصور پیشگیری، پخش برنامه ها با ارزش اسمی کم و فارغ از محتوا، اطلاع رسانی تدریجی، کوچک شمردن محتوا و بهره گیری از شیوه غافلگیری و تصمیم پذیری از جمله نقش ها و شیوه های رسانه در بحران زایی است.

انتقال سریع اطلاعات، شکل دهی افکار عمومی، امید بخشی و نگاهبانی از حقوق مردم، مهندسی افکار عمومی، بازدارندگی، تاکتیک وادارسازی مسئولین و مردم به مسئولیت پذیری، تعدیل تصورات و تقویت انسجام ملی از ویژگی ها و نقش رسانه در بحران زدایی  است

در این راستا قرار بود تیم خبرنگاران بحران جمعیت هلال احمر با هدف گسترش اطلاع رسانی، تبادل اطلاعات و اخبار، کنترل جریان اخبار و کمک به شفافیت بیشتر اطلاعات با مرکزیت جمعیت هلال احمر زنجان تشکیل شود.

اعضای تیم خبرنگاران بحران در قالب هفت تیم و پنج تیم پشتیبان، متشکل از دو خبرنگار، یک عکاس، یک نفر تصویربردار، یک نفر کارشناس رایانه و یک مترجم زبان انگلیسی در صورت نیاز سازماندهی شده است.

این خبرنگاران در زمان وقوع حوادث و سوانح با اطلاع رسانی شفاف، درست و به موقع اطلاعات بحران را مدیریت کرده و از بروز شایعات، ابهامات و هیجانات افکار عمومی جلوگیری می کنند.

استان زنجان پایلوت طرح تیم خبرنگاران بحران کشور

تیم خبرنگاران بحران کشور قرار بود با پایلوت استان زنجان به‌ عنوان اولین تیم بحران کشور فعالیت کند تیمی که تنها به برنامه افتتاح و حرف های خاص متولیان اجرای آن رسید.

حتی دبیرکل وقت جمعیت هلال‌احمر کشور در دیداری که در ۲۷بهمن ماه سال۸۹ با اعضای تیم خبرنگاران بحران داشت بر حمایت قاطع خود از تشکیل تیم خبرنگاران بحران تاکید کرد.

ظاهر رستمی، با تاکید بر لزوم آموزش خبرنگاران برای ورود به صحنه در مواقع اضطراری، افزود: مهمترین و موثرترین سلاحی که ما را در پیشبرد این روند یاری می‌کند، مدیریت مبتنی بر جامعه است.

وی ادامه داد: در این راستا باید از تواناییها و خلاقیت‌ استانها در زمینه بحران استفاده شود، چرا که شناخت جغرافیایی مناطق و آشنایی با فرهنگ بومی و منطقه‌ای هر استان از ضروریات کار خبرنگاران و مدیران محسوب می‌شود و متاسفانه در حال حاضر چنین شناخت جامعی در خبرنگاران و مدیران وجود ندارد.

اسماعیل خردمند که خود را مبتکر این طرح در کشور معرفی می کرد در جلسه افتتاحیه تشکیل این تیم در تاریخ ششم بهمن ماه سال ۸۹ نیز گفت: قرار است تیم خبرنگاران بحران در زمان وقوع بحران ها و بلایایی طبیعی در سطح کشور و حتی سطح بین المللی وارد عمل شود.

این گفته های اسماعیل خردمند در حالی عنوان می شد که حتی کسانی که در آن جلسه بودند آینده قابل دفاع برای تیم خبرنگاران بحران متصور نبودند ولی  تنها براساس احساس تکلیف و رسالت حرفه ای وارد این تیم شده بودند.

نمونه علنی و روشن این امر در زلزله اخیر در استان آذربایجان شرقی رقم خورد به گونه ای که مسئول تیم خبرنگاران بحران علی رغم تلاش گسترده و پیگریهای خبرنگاران عضو تیم بحران تعاملی با تیم خبرنگاران بحران نکرد.

به هر حال باید از مسئولان هلال احمر استان زنجان پرسید به چه دلیل با تبلیغات گسترده تیم خبرنگاران بحران را تشکیل دادند اما هنوز با گذشت بیش از دو سال از شکل گیری آن، فعالیت و کار اجرایی برای محقق شدن آن صورت نداده اند.

تجربیات بحران در زنجان ولزوم شکل گیری تشکیل تیم خبرنگاران بحران

استان زنجان به عنوان یکی از مناطق حادثه خیز کشور که تجربه تلخ چند زلزله بزرگ را در سابقه خود دارد و با توجه به قرار گرفتن در مسیر ارتباطی مرکز به غرب و شمالغرب کشور می تواند مرکز و محور مطمئنی برای تشکیل تیم خبرنگاران بحران باشد هر چند این امر در ابتدای راه خود نتوانست به اقبال و موفقیت خوبی دست پیدا کند ولی با رویکردی حساب شده و کارشناسی تر می تواند با استقرار خود در استان زنجان گام مهم برای نهادینه شدن اطلاع رسانی جامع و دقیق در زمان وقوع بلایی طبیعی احتمالی باشد.

بی شک اگر تیم خبرنگاران بحران در زمان وقوع بلایای طبیعی با توجه به حادثه خیز بودن کشور ایران وجود داشته باشد و فعالیت کند می تواند از انتشار شایعات و اخبار غیرواقعی جلوگیری کند.

بهتر است مسئولان به جای ارائه طرح ها تنها در روی کاغذ و موج سواری به وسیله آن و کسب جایگاه برای خود، واقعیت ها را قبول کنند و برای تشکیل تیم های اطلاع رسانی برای مواقع بحران و زلزله برنامه ریزی و اقدام عملی و دقیق داشته باشند.

.........................

گزارش: رحیم مقدمی