عضو كميته اخلاق در پژوهش پزشكي : تاسيس دپارتمان اخلاق پزشكي ضرورتي اجتناب ناپذير است

دكتر عليرضا موسوي جراحي، عضو كميته كشوري اخلاق در پژوهش پزشكي، در گفتگو با خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر" درباره ضرورت اخلاق پزشكي  اظهار داشت : اخلاق پزشكي تمامي هنجارهايي است كه ميان بيمار و پزشك پذيرفته شده است. يعني بيمار يك بيماري مشخصي دارد و به پزشك مشخصي مراجعه مي كند و دستور العمل مشخصي نيز دريافت مي كند. لذا اين ارتباط يكسري فرايند موازين اخلاقي را به همراه دارد.

وي همچنين درباره اخلاق در پژوهش پزشكي اظهار داشت : اخلاق در پژوهش پزشكي ارتباطي ميان محقق - كه لزوما مي تواند حتي پزشك هم نباشد - و سوژه هاي انساني است. فرق بين اخلاق در پژوهش پزشكي و طبابت اين است كه در اين فرايند پزشك يك امر مشخصي را مداوا مي كند، اما در پژوهش پزشكي محقق امر نامعلومي را مشخص مي كند. لذا آن سوژه انساني لزوما مي تواند از آن تحقيق نفع نبرد اما در اخلاق پزشكي بيمار به دنبال نفع و بهبودي است.  

دكتر موسوي درباره تاريخچه اخلاق در پژوهش پزشكي گفت :  تاريخچه اخلاق در پژوهش پزشكي را مي بايست از زمان جنگ جهاني دوم آغاز نمود. در آن زمان دانشمندان آلماني آزمايشهايي بر روي اسيران انجام مي دادند. پس از شكست آلمان، اين دانشمندان را محاكمه  كردند. اما دانشمندان مدعي بودند كه ما فقط كار آزمايشي انجام مي داديم. براي اينكه اين افراد را بتوانند محاكمه كنند كدهايي را نوشتند به نام كدهاي نورنبرگ كه اين كدها مشهورترين كدهاي اخلاق در پژوهش است. تنها اتهامي كه توانستند به اين افراد وارد سازند اين بود كه شما از اين افراد اجازه نگرفتيد.

عضو كميته كشوري اخلاق در پژوهش پزشكي افزود : از آن زمان بحث اخلاق در پژوهش پزشكي آغاز شد و سر فصلي براي پروژه هاي تحقيقاتي محققان گرديد كه مي بايست از سوژه هاي انساني اجازه داشته باشند و كدهاي نورنبرگ را رعايت كنند. پس از مدتي انجمن جهاني پزشكان در آمريكا كدهايي را در اخلاق پژوهش پزشكي نوشتند به نام كدهاي هلسينكي كه هر ده سال يك بار اين كدها روزآمد مي شود. به اين كدها يك موضوع ديگر نيز اضافه شده است كه هيچ تحقيقي نمي تواند صورت بگيرد مگر اينكه يك كميته اخلاقي اين تحقيق را تاييد كند. لذا قانونا برنامه تحقيق مي بايست در كميته اخلاق تاييديه دريافت كند.

دكتر موسوي  تصريح كرد : به موازات ارائه كدهاي هلسينكي در آمريكا، اصولي ارائه شده  كه يك گروه تحقيقاتي براي انجام امور مطالعاتي و تحقيقاتي اش مي بايست سه اصل احترام به فرد، نفع رساني و عدالت را دارا باشد. با رعايت اين سه اصل اخلاق در پژوهش پژوهشي بنياد مي شود.

وي روند بحث اخلاق پژوهش پزشكي در ايران را بعد از انقلاب سريع دانست و گفت : پس از انقلاب به صورت جدي بحث اخلاق پژوهش پزشكي مطرح شد. در سال 77 در زمان دكتر فرهادي وزير بهداشت و درمان طرح نگارش كدهاي اخلاقي انجام گرفت. 28 كد اخلاقي نوشته شد كه عمدتا كدهاي هلسينكي بود. اما يكي از اصلها اين بود كه تحقيقات نبايد قوانين اسلامي را مخدوش سازند. در آن زمان ابلاغيه كميته هاي اخلاقي به دانشگاه ها نيز ارائه شد كه دانشگاه ها از اين پس موظفند كه كدهاي اخلاقي را رعايت كنند.

عضو كميته كشوري اخلاق در پژوهش پزشكي در ادامه سخنانش ضمن اشاره به الزام نشريات تحقيقاتي به درج اظهاريه اخلاقي گفت : يكي از مسائلي كه امروزه در بسياري از نشريه هاي علمي خارج از كشور رعايت مي شود اين است كه محقق و پزشك  به رعايت اخلاقي التزام داشته باشند. تقريبا در مجلات ايراني هم اين مسئله رعايت شده است.

وي اقبال جامعه پزشكان به كميته هاي اخلاق در دانشگاه ها را مناسب ارزيابي كرد و  اظهار داشت : هم اينك تمامي مراكز كه تحت نظر وزارت بهداشت و درمان فعاليت مي كنند، كميته ها اخلاق دارند و ملزمند كه اين كدها را رعايت كنند.

دكتر موسوي خاطر نشان ساخت : وقتي كميته هاي اخلاقي مي توانند كارآمد باشند كه تجربه كافي داشته باشند. اما كميته ها در ايران جوان هستند و اغلب افراد هنوز به مسائل آگاهي دقيق و علمي ندارند و عدم آگاهي يكي از بزرگترين ضعفهاي ماست .

وي يكي ديگر از مشكلات اخلاق در پژوهش را عدم همدلي و هماهنگي ميان پزشكان و كميته هاي اخلاقي دانست و گفت : اغلب پزشكان تصور مي كنند كميته اخلاق سد ديگري در مقابل تحقيقات آنهاست. در حالي كه اين شبهه اي بيش نيست و تمام تلاش ما در جهت ارتقاء سطح كيفي تحقيق آنهاست.

عضو كميته كشوري اخلاق در پژوهش پزشكي در پايان تاكيد كرد : در كشورهاي خارج يك رشته اخلاق پزشكي داريم اما در ايران ما از داشتن فارغ التحصيلان رشته اخلاق پزشكي محروم هستيم. در آن كشورها معمولا فيلسوف، متخصص الهيات، روانشناس و جامعه شناس و پزشك با يكديگر همراه و همدلانه فعاليت مي كنند.