دو دشمن مهّم استقرار نظام تدبیری

این دو دشمن عبارتند از دو گروه زیر:

1-قدرت طلبان بی­ فرهنگ داخلی

از روزی که بشر طعم قدرت سیاسی و سلطه­ اجتماعی را چشیده، همیشه به دنبال آن بوده و در راه این هدف، به هر وسیله­ ای دست زده است. بالاترین مطلوب دنیوی بشر، مال و جاه است. جاه از مال هم مهم­تر است. عرفا می­ گویند که آخرین صفت پست دنیوی که از بشر زایل می­ شود، جاه­ پرستی است. مخصوصا جاه قدرت که ثروت و لذایذ دیگر را هم به دنبال خود دارد. گفته اند که قدرت، خطرناک و فسادآور است؛ اما در حقیقت این خود قدرت نیست که خطرناک است، بلکه بهره­ برداری هوسبازانه­ انسان از قدرت، خطرناک است. به عبارت صحیح­تر آنکه با هوا و هوس به دنبال قدرت است، از همان آغاز خطرناک بوده، در معرض فساد است.

ستیز بر سر قدرت، در طول تاریخ زندگی بشر، بدترین نوع ستیز و تنازع بوده و هست. این ستیز، سخت و بی­ رحمانه است. کسانی که درگیر ستیز بر سر قدرتند از نظر اخلاق و رفتار تا حدّی سقوط می­ کنند که گویی مسخ شده و تبدیل به حیوان درنده می­ شوند و چه  بسا بدتر از حیوان! زیرا در جایی که گرگ، گوشت گرگ را نمی­ خورد، آنان آشکارا خون همدیگر را می آشامند.

تعبیر «تکالب» که می­‌توان آن را به «سگ­ ستیزی» ترجمه کرد، تعبیری رسا از این تنازع دور از اصول اخلاق و انسانیت قدرت­ طلبان است.

تاریخ بشر از تعداد معدودی بدنام و رسوای راه قدرت­ طلبی از قبیل نرون، چنگیز، تیمور و غیره نام می­ برد. اما در حقیقت همه­ قدرت­ طلبان در حد خود، تن به پستی داده، تا سر حد درندگان تنزّل می­ یابند.

البته از این نکته غفلت نشود که بحث ما، در مقام قدرت­ طلبی یعنی تلاش و ستیز برای کسب قدرت است، یعنی مقام «جهانگیری» اما پس از رسیدن به قدرت و گرفتن جهان در مقام جهانداری بسا که هوس می­ کنند تا افرادی عادل، درستکار و مهربان و دلسوز جلوه کرد، خود را نمونه­ خردمندی و اخلاق معرفی کنند. البته قدرت طلبان امروز دیگر نمی­ توانند مانند فاتحان گذشته با لشگرکشی منطقه­ ای را تسخیر کنند. اگر چنین هوسی هم به سرشان بزند، مانند صدّام که به ایران و کویت لشکرکشی کرد، برخلاف قرون گذشته نتیجه نگرفته، شکست می­ خورند.

قدرت­ طلبان امروز بیش­تر در قلمرو داخلی کشورهای جهان سوم فعالیت دارند و تلاش می­ کنند که به نوعی قدرت کشور را به دست آورند. در این تلاش و  مبارزه برای بهره­ برداری از خامی و ضعف فرهنگی مردم، از هیچ شیطنت و تقلّبی دریغ نمی­ ورزند.

در جامعه­ های تسخیری به دلایل ناشی از عوامل مختلف از جمله ضعف مدیریت و فساد متولیان قدرت و وابستگانشان، هنجار شایع و فراگیر جامعه، نارضایتی عمومی از دولت و عوامل قدرت است. همیشه عوامل دولتی مصداق عنوان«ظلمه» (ستمکاران) بوده­ اند. ناتوانی مردم از ابراز نارضایتی و اعتراض خود، در برابر این ستمکاران، آنان را از درون دچار عقده و احساس کین نسبت به دولت کرده است. آنان که خود جرات و توان اعتراض  ندارند، از هرگونه اعتراض ولو بسیار ضعیف و مبهم استقبال می­ کنند. از اینجاست که شاعری که یک بیت توهین آمیز می گوید، یا نویسنده­ ای که یک اشاره­ تحقیر آمیز می­ کند، یا نماینده­ ای که  کمی گستاخی می­ ورزد و روحانی­ ای که در سخنرانی­ هایش به سیاست اشاره می­ کند و حتی یک وزیر یا افسر عالی رتبه­ که جرات اظهار وجود داشته باشد، به سرعت در میان مردم شناخته شده و محبوب می­ شود. مطبوعاتی که به طنز، مسوولان سطح بالای مملکت را مورد اعتراض قرار داده یا به تمسخر و تحقیرشان می­ پردازند، از محبوبیت و شهرت برخوردار می­ شوند که مجله­ «توفیق» زمان شاه، نمونه­ ای از این گونه مطبوعات بود.

اینجاست که اگر کسی کمی بیش از دیگران، گستاخی کند، به زودی در میان مردم شناخته می­ شود. اگر اقبال با او یار باشد، از طرف قدرت حاکم مورد تعقیب قرار گرفته، چند روزی در بازداشتگاه می­ ماند! این تعقیب و بازداشت، مخالفت او را با دولت، جدّی و با اهمیت نشان داده، زمینه را برای افزایش نفوذ و شهرت او آماده می­ سازد.

از طرف دیگر، عوامل قدرت در برخورد اولیه، معمولا کاری جز پشیمان کردن او ندارند. با او به مذاکره می­ نشینند و با تجزیه و تحلیل مسائل و جریانات و با وعده و وعیدهای گوناگون تلاش می­ کنند که او را از پرداختن به امور سیاسی باز دارند.

در اینجا او را رها می­ کنند. اگر او آرام گرفت، تدریجا محبوبیت و شهرت خود را از دست می­ دهد،اما اگر کار سیاسی را ادامه داد و حتی بیش از پیش تند رفت، شهرت و محبوبیت او به سرعت گسترش یافته، به سوی سکوی قهرمانی خیز برمی­ دارد. در این میان به تدریج افراد دیگری به خود، جرات می­ دهند که با او همراهی کرده، در جلسات او شرکت نمایند.

بدین سان، گروه یا جمعیت یا حزبی به محوریت یک یا چند نفر پدید می­ آید. این که در جامعه­ ای حزب یا گروهی به وجود آید ، چیزخوبی است، اما در جامعه­ های تدبیری، اساس پیدایش حزب و گروه، یک نظریه­ پردازی و کارشناسی و پیشنهاد علمی جدید است، آن هم بر محور برنامه­ اصلی و اساسی کشور که نسبت به برنامه و پیشنهاد گروه­ها همانند متن است، نسبت به حاشیه­ و پیشنهاد این حاشیه جدید، پیش­تر بر این اساس است که در اجرای آن متن با مشکلاتی روبه­ رو شده یا در به دست­ آوردن نتیجه مورد نظر و رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده، کمی ناموفق بوده­ اند. بنابراین این حزب یا گروه با پیشنهاد کارشناسی  شده­ ای وارد گفتگوی سیاسی جامعه می­ شوند و طبعا اگر با تحلیل­های خود بتوانند افکار عمومی را قانع کنند، در آینده با دست یافتن به اکثریت آراء مردم، قدرت سیاسی  جامعه را نیز به دست  خواهند آورد.

اما در جامعه­­ تسخیری، پیدایش حزب و گروه غالبا بر محورّیت اعتراض است و این اعتراض، قائم به شخص یا اشخاص معدودی است که شاید هریک به دلایل خاص خود، دست به اعتراض زده، مقاومت ورزیده­ اند.

در اینجا چند موضوع غیرعلمی هست که به خاطر آن­ها مبارزات جامعه­ های تسخیری غالبا در درمان درد مردم ناموفق بوده، گاهی مشکلات تازه­ ای را هم بر مشکلات موجود مردم می­ افزایند. آن چند موضوع عبارتند از:

اولا، همیشه همانطور که بیان شد پیدایش حزب و گروه بر محوریت اعتراض است.

ثانیا، این اعتراض­ها، هرگز براساس مطالعه و کارشناسی استوار نبوده، بلکه قائم به شخص یا اشخاصی معدودند. مانند: مصدق، بازرگان، شریعتی، میرزاده­ عشقی، پیشه­ وری، قاضی، سعید محسن و غیره.

ثالثا،در صورت گسترش این فعالیت، همبستگی اشخاص و گروه­های مختلف، تنها براساس اعتراض بوده هیچ برنامه­­ کارشناسانه و علمی مشترکی برای آینده ندارند. همین موضوع یعنی نداشتن هماهنگی و وابستگی بر پایه­ مبانی استوار علمی گاهی وحدتشان را پیش از پیروزی به هم می­ زند و مبارزه را ضعیف می­ کند و گاهی که مبارزه به پیروزی می­ رسد، با از میدان خارج شدن رقیب، اعتراض هم ارزش خود را از دست داده، اشخاص و گروه­ها به سادگی رو در روی هم قرار می­ گیرند و عملا جامعه را دچار اختلال و زیان نموده، امکان هرگونه کار مثبت را از یکدیگر می­ گیرند.

2-سودجویان قدرتمند خارجی

دولت­های قدرتمند غرب، از دیرباز از ضعف کشورهای جهان سوم، بهره گرفته و سود می­ برند. این بهره­ کشی، پیش از دو قطبی شدن جهان وجود داشت و  پس از زوال این دوقطبی بودن، بازهم ادامه دارد. هم­ اکنون از هر راه ممکن به تضعیف کشورهای دیگر می­ پردازند که یکی از آن­ها، جلوگیری از وحدت ملّی آنان است. مدام بر آن می­ کوشند تا در میان مردم یک کشور با بهانه­ های مختلف ایجاد اختلاف و کشمکش کنند. در جامعه­ ما نیز آشکارا می­ بینیم که رسانه­ های خارجی چگونه بر اختلافات دامن می­ زنند!

جامعه­ ها تسخیری همیشه در خطر دخالت کشورهای خارجی هستند. در این دخالت، تضعیف وحدت و انسجام مردم جامعه، یک هدف اساسی است و همین تضعیف وحدت از پدید آمدن رابطه­ دولت-ملت جلوگیری می­ کند.