«فقه اسلامی: چشم اندازی بین المللی» منتشر شد

 به گزارش خبرگزاری مهر، «ویرا مانتری» در اثر «فقه اسلامی: چشم اندازی بین المللی» (Islamic jurisprudence: an international perspective) خود مبانی نظری حقوق بشر را در میراث کهن فقه و حقوق اسلامی جستجو و بررسی نموده و بر این باور است که دکترین حقوق بشر بر اساس قرآن و سنت اما در درون گفتمان مدرنیته مطرح گردیده است.

وی اظهار می دارد که زوایای بسیاری از حقوق اسلامی در طول تاریخ در پس پرده زمان پنهان مانده است و در نتیجه آنچه امروزه از حقوق اسلامی در دسترس ما است برداشتی نه چندان کامل و درست از دانش فقه و حقوق اسلامی است. بازشناسی حقوق اسلامی در بستر تاریخ، جغرافیا و فرهنگ می تواند در آشکار گردیدن آن زویای پنهان محقق را یاری نماید. هم از این روی نویسنده در این اثر به انجام پژوهشی با رویکرد تاریخی ـ جامعه شناختی همت گمارده است.

نویسنده در این کتاب در صدد است تا روشهای مناسبی را برای ایجاد تعاملی پویا و خلاق میان جهان معلصر و حقو ق اسلامی اراده نماید.

ویرا مانتری در این اثر توجه ویژه ای به بررسی تطبیقی حقوق اسلامی و مباحث حقوق مدرن در حوزه مطالعاتی حقوق بین الملل معاصر و حقوق بشر مبذول داشته است.

وی کتاب خود را در ادامه پیش گفتار و مقدمه در 9 بخش سامان داده است. ذیلا مروری اجمالی بر مباحث بخش های کتاب ارائه می گردد.

نویسنده در بخش نخست با عنوان خاستگاه حقوق اسلامی به مطالعه تاریخی زمینه و زمانه حقوق اسلامی پرداخته است. همچنین این بخش از اثر حاوی تعریف کلی از شریعت با رویکردی جامعه شناختی و تاریخی است. شرایط شبه جزیره عربستان قبل و بعد از اسلام در ادامه این بخش مورد بررسی قرار گرفته است. تاریخ زندگی پیامبر اسلام(ص) و چگونگی شکل گیری شیوه زندگی استاندارد با الگو قرار دادن ایشان از سوی مسلمین نیز دیگر مطلب گنجانده شده در این بخش است.

مانتری همچنین به مطالعه قرآن کریم به مثابه خاستگاه حقوق اسلامی و منبع همیشه حاضر و در دسترس ،برای عرضه مباحث حقوق اسلامی به آن، در جهان اسلام پرداخته است. بنابر نگرش تاریخی مولف در اثر وی بخش نخست را با مبحث گسترش قلمرو سرزمینی حقوق اسلامی به پایان برده است. بخش دوم به بررسی تجدید حیات زبان عربی اختصاص یافته است.

وی در این باره به دوره طلایی رشد علم در تاریخ اسلام و نهضت ترجمه اشاره نموده است. مباحث خود را ذیل عنوان انفجار دانش گنجانده و در ادامه به بررسی نقش کتابخانه های عربی، ورود دانش عربی به غرب، تبادل دانش و جایگاه فقه در قلمرو دانش همت گمارده است.

مؤلف مطالب خود را در بخش سوم کتاب «فقه اسلامی: چشم انداز بین المللی» ذیل عنوان منابع  حقوق اسلامی ارائه نموده است.

وی منابع حقوق اسلامی را به دو دسته منابع اولیه و منابع وابسته بخش بندی نموده است و قرآن و سنت را در عداد منابع اولیه قرار داده و اجماع و قیاس را از جمله منابع وابسته به شمار آورده است.

مکاتب فقهی عنوان بخش چهارم است. نویسنده سرآغاز مطالب بخش چهارم را با کاووش در در دو مکتب اصلی یعنی تشیع و تسنن گشوده است. وی در ادامه مذاهب اهل سنت یعنی مذاهب حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی را بررسی نموده است. ادامه مطالب بخش چهارم مبحث نقش فقیه است که نقش او را به مثابه نقشی گسترده و فراتر از حرفه ای حقوقی مطرح نموده است.

نویسنده در بخش پنجم به معرفی ایده های اصلی حقوق اسلامی همت گمارده است.

وی در این میان به بررسی مفاهیمی پرداخته است که به نوعی قرائتی نوین از آن مفاهیم را در حقوق معاصر مشاهده می نماییم، مفاهیمی مانند: کرامت انسانی، شان و منزلت کار، حقوق ایده آل، قرارداد منصفانه، تمامیت تجاری، حقوق زنان، حریم خصوصی، محکومیت رفتار ضد اجتماعی، سوء استفاده از حقوق، شخصیت حقوقی، آزادی فردی، برابری در مقابل قانون، نمایندگی حقوقی، عدم عطف به ما سبق، برتری قانون، استقلال قضایی، حاکمیت محدود، مدارا و مشارکت دموکراتیک.

همانطور که پیش تر ذکر شد به باور نویسنده در در طول تایخ نوعی تعامل دانش در میان جهان اسلام و غرب پدید آمده است. در بخش ششم مبحث تاثیر اسلام در فلسفه  و حقوق اروپایی مطرح گردیده  است. وی در این بخش به ارائه مباحثی از قرار ذیل اقدام نموده است: رابطه میان حقوق منزل و عقل بشری، ارسطو گرایی اسلامی، ابن سینا گرایی، تاثیر مفاهیم اسلامی بر برداشت فیلسوفان اروپایی از آزادی، تاثیر حقوق اسلامی بر حقوق بین الملل معاصر، تاثیر حقوق اسلامی بر حقوق تجارت مدرن و تولد اندیشه های جامعه شناسی.

بخش هفتم به بررسی رابطه میان اسلام و حقوق بشر اختصاص یافته است. نویسنده مباحث ذیل را در این بخش مطرح کرده است: کرامت فردی، رابطه میان عدالت و حکومت، نظریه اسلامی دولت، فقدان فرمالیسم، روشهای جایگزین حقوق بشر، اعلامیه اسلامی حقوق بشر جهانی و برخی از اشتراکات حقوق اسلامی و حقوق بشر اسلامی.

حقوق بین الملل اسلامی عنوان بخش هشتم است. نویسنده در این بخش ضمن ارائه مطالبی در خصوص ماهیت حقوق بین الملل اسلامی بر این باور پای فشرده که در حقوق اسلامی هویتی یگانه برای کل بشریت ترسیم گردیده است.

وی بر همین رای به وجود حوزه مطالعاتی دانش حقوق بین الملل اسلامی داده است. در همین رابطه مفاهیمی همچون جنگ و صلح را در درون گفتمان حقوق اسلامی و حقوق بین الملل معاصر بررسی و تحلیل نموده است.

دیگر مباحث مطرح گردیده در این بخش به شرح زیر است: حقوق و بین الملل گرایی اسلامی: مفهوم جهاد، تأثیر حقوق بین الملل اسلامی بر حقوق بین الملل غربی، حقوق بین الملل خصوصی و اسلام و نظم جهان معاصر.

بخش نهم و بخش پایانی اثر به تاثیرات ارزشمند حقوق اسلامی بر جهان غیراسلامی اختصاص یافته است. نویسنده بر این باور است که آگاهی و اطلاع از حقوق اسلامی صرفا برای جوامع اسلامی امذی ضروری نمی باشد، بلکه هم از آن روی که حقوق اسلامی میراثی کهن و ارزنده برای همه بشریت است و همچنین از آن جهت که جهان کنونی درگیر ارتباطات گسترده ای در درون اجزای خود است، جوامع غیر مسلمان نیز ناگزیر از آگاهی از فقه و حقوق اسلامی هستند.

وی ضمن ارائه مطالبی درباره حقوق تطبیقی به مطالعه حقوق دیپلماتیک و دیپلماسی عملی جاری در حال و گذشته جهان اسلام و جهان غرب پرداخته و این بخش را با شرح دادن چگونگی نفوذ روبه رشد جهان اسلام ادامه داده است.

دیگر نقشی که نویسنده برای حقوق اسلامی قایل گردیده است عبارت از جلوگیری از فروپاشی مفهوم جهانی حقوق بشر است. در این راستا وی چنین می اندیشد که شیوه ای از تفاهم متقابل میان جهان اسلام و جهان غرب در رابطه با حقوق بشر امکان پذیر است، به گفته او حقوق اسلامی حاوی مجموعه ای از کمکهای بالقوه برای ماندگاری و غنای حقوق بشر است.

سرانجام می توان چنین جمع بندی نمود که نویسنده مطالب خود را به شیوه ای چند لایه چیده است تا بتواند تصویری از توانمندیهای جهانی حقوق اسلامی ارائه نماید.

وی در این راستا در کنار بررسی تاریخی فقه و حقوق اسلامی با نگاهی جامعه شناختی به تلاش های پیشگامانه علمی و عملی فقها و علما در شکل گیری و تکامل پیکره حقوق اسلامی اشاره نموده است و علاوه بر این تاثیرات فقهای مسلمان را محدود به جهان اسلام ندانسته است.

می توان گفت در این کتاب نویسنده در پی پاسخ به این پرسش است چگونه می توان مجموعه جامعی از اصول حقوق بشر را در فقه کلاسیک اسلامی سراغ گرفت.

محصول نهایی مطالعه حقوق اسلامی از سوی نویسنده محدود به ترسیم تصویری جامع از حقوق بشر اسلامی نبوده، بلکه در عین حال وی مجموعه اصول حقوق بین الملل را نیز در حقوق اسلامی مورد شناسایی قرار داده است.