مردم آذربایجان غربی به پیشواز ماه رمضان رفتند/ آمادگی برای حضور در ضیافت الهی

به گزارش خبرنگار مهر، در اعتقاد مردم آذربایجان غربی، رمضان، ماه نیایش و دعا، ماه عبادت و رستگار شدن و ماهی است منتسب به امام اول شیعیان، حضرت علی ابن ابوطالب(ع) كه از آن به "بهترین ماهها" یاد می كنند. باور مردم استان بر این است كه ماه رمضان، ماه پاكی ها و زلالی هاست و خیر و بركت خداوندی بیش از هر ماه دیگری، در این ماه بر سفره های روزه داران نازل می شود. در آذربایجان غربی مردم بنا به سنتی، روزه گرفتن را از چند روز مانده به آغاز این ماه شروع می كنند كه با این عمل، مردم باب مهیا شدن خود را برای خودسازی باز می كنند.

استقبال از ماه رمضان، امروزه نیز در بین شیعیان و اهل تسنن مرسوم است به طوری كه برخی از مومنین ده تا سه روز مانده به شروع ماه رمضان، روزه داری را آغاز می كنند.، در آذربایجان غربی، هنوز هم می توان مومنانی را سراغ گرفت كه با قصد و نیت قرب به خدا، سه ماه متوالی رجب، شعبان و رمضان را روزه دار هستند. اما آنچه مربوط به آداب و رسوم خاص ماه رمضان است، با شروع این ماه پر بركت و اعلام روز ورود به ماه ضیافت الله شروع می شود.

نگاه کردن به چهره کودک معصوم و افراد مومن بعد از رویت هلال ماه رمضان

در شب آغاز ماه رمضان در گذشته های نه چندان دور، رویت هلال ماه در شهرها و روستاها با آیین خاص و آداب ویژه ای همراه بوده، اكثر اهالی آذربایجان غربی، در گذشته، برای این منظور، در روزهای پایانی ماه شعبان، برای رویت هلال ماه به پشت بامهای منازل می رفتند و با مشاهده هلال ماه به شادمانی پرداخته و با ذكر صلوات و دعاخوانی ورود به این ماه را به همدیگر تبریك می گفتند. بزرگترها بعد از رویت هلال ماه رمضان، به چهره یك كودك معصوم یا یك فرد مومن و نمازخوان نگاه می كردند و اعتقاد داشتند كه نگریستن به صورت آدمهای بی نماز و روزه خوار، خوش یمنی درپی نخواهد داشت.

نگاه كردن به آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد(ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یك رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان، مرسوم است. این عادت بر این اعتقاد مبتنی است كه باید در ماه رمضان دل مومن همچون آیینه صاف و روشن باشد و از ناپاكی ها صیقل یابد. پیرمردان برای این منظور همواره آیینه كوچكی در درون جیب خود داشتند و بعد از اینكه خود به رویت آیینه می پرداختند، با فرستادن صلوات چندین بار آئینه را به دور خود و اهل خانواده می چرخاندند.

در روستاهای آذربایجان غربی زنان روستایی در ماه رمضان مانند عید نوروز اقدام به غبارگیری از منازل می کنند، زنان بر این اعتقاد هستند خانه ای كه برای شروع ماه رمضان پاك و تمیز نباشد، خیر و بركت ماه مهمانی خدا، از آن گریزان می شود. همچنین زنان روستایی در آستانه ماه رمضان، انواع خوراكی ها و حلوا و شیرینی ها را برای اهل خانه و مهمانان خود آماده می كنند. حلوای ماه رمضان در بین مردم روستایی به " تره " مشهور است كه آرد آن را با مقداری شیر آمیخته كرده و پس از آنكه خشك شد با روغن حیوانی یا معمولی سرخ كرده و به آن عسل اضافه می كنند.

یاغلی فتیر و تره خوراکیهای ویژه رمضان در آذربایجان غربی

پختن نوعی نان محلی با عنوان "یاغلی فتیر" (نوعی نان روغنی) نیز در ماه رمضان در بین خانواده های روستایی آذربایجان غربی رواج دارد، این نان علاوه بر مصرف در سر سفره خانواده ها، به نیت نذری و هدیه به همدیگر داده می شد و معتقد بودند كسی كه از این نان بخورد در طول روز گرسنه نمی شود.

در روستاهای آذربایجان غربی در ماه رمضان، وسیله آگاه شدن مردم از اوقات شرعی، عمدتا به وسیله موذن های روستایی، حركت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهی خروس های محلی بوده، در بین عامه مردم، زمان سحری خوردن در بین مردم منطقه به " اوباش " یا "اوباش دان" مشهور است و وقت آن نیز یك ساعت مانده به اذان صبح است، موذنان روستایی، با صدای نافذ و گیرایی، وقت سحر را بر پشت بامهای منازل یا مساجد روستایی با دعایی كه در محل به آن "مناجات" می گویند، اعلام می داشتند.

مناجات شامل چند قطعه دعا به زبان عربی و تركی و صلوات بر محمد و آل محمد(ص) بوده است. پیرمردان در سطح روستاها، هنوز هم با حسرت زیادی خاطراتی از شیوه بیان، گیرایی و زیبایی صدای مناجات خوانان نقل می كنند، در گذشته های نه چندان دور در مناطق روستایی وقت سحر و اذان صبح از روی حركت ستاره هایی كه اصطلاحا به آنها "اولكرلر" می گفتند تعیین می شد. ماه رمضان در آذربایجان غربی، هنوز هم ماه احسان، اطعام و تجدید دوستی هاست و اكثر خانواده ها، سعی می كنند حداقل برای یكبار در طول این ماه برای افراد فامیل و نزدیكان، افطاری بدهند.

دادن افطاری های جمعی، برای مستمندان هنوز هم، در سطح برخی از مساجد شهری و روستایی استان در شبهای ماه رمضان مرسوم است. در كنار غذاهای مخصوص این ماه، وسایل پذیرایی از مهمانان در این ماه، انواع حلواها و نانهای روغنی، مرباهای مختلف و محصولات بومی را شامل می شود.

نماز خواندن و عبادت در ماه رمضان، در سطح مساجد آذربایجان غربی توام با شور و حال خاصی است، حضور زنان، مردان و كودكان در مساجد در شبهای رمضان، بعد از افطار در شهرها و روستاهای آذربایجان غربی، جذبه و حال و هوای دیگری دارد. شور و حال شركت مردم در آیینهای عبادی مساجد، در شبهای قدر اوج می گیرد كه این آیین از گذشته وجود داشته و هنوز هم با حالت معنوی خاصی ادامه دارد.

دوختن کیسه لعن ابن ملجم در آذربایجان غربی

یكی از آیین هایی كه در مسجد انجام می گرفت و هم اكنون نیز در برخی از مناطق روستایی به عنوان یك رسم باقی مانده است دوختن كیسه های پول برای بزرگترهای خانواده بود كه با ترتیب و آیین خاصی انجام می شد، در آخرین جمعه ماه رمضان، هر یك از زنان و دختران یك تكه پارچه نو و پاك را با خود به مسجد می بردند و روحانی مسجد در حالیكه دعای مخصوصی را می خواند زنان و دختران باید قبل از پایان دعا كیسه را دوخته و حاضر می كردند، در این كیسه كه به اعتقاد مردم مایه بركت بود یك سكه قرار می دادند كه قبلا آن سكه توسط افراد مومن متبرك می شد و در اصطلاح محلی به آن " كیسه دیبی" (ته كیسه) می گفتند.

نوع دیگری از کیسه‌دوزی در 27 ماه رمضان وجود دارد که هنوز هم در برخی مناطق این استان زنده است. این کیسه در روز 27 ماه رمضان که شب قصاص ابن ملجم است. دوخته می شود و به کیسه «لعن ابن ملجم» یا کیسه «مراد» معروف است، در شب بیست و هفتم ماه رمضان با هر سوزنی که به این کیسه می‌زنند، یک بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.

آوای سوزناک "سبحانک یا لا اله الا انت، الغوث الغوث خلصنا من النار یارب" در مساجد آذربایجان غربی

از شب‌های قدر در میان مردم منطقه آذربایجان با عنوان «احیا گئجه لری» یاد می شود. مساجد، حسینه ها و مصلی ها همه از خیل مشتاقان وصال دوست و خریداران معرفت و تشنگان محبت و رحمت آکنده و لبریز است، «سبحانک یا لا اله الا انت، الغوث الغوث خلصنا من النار یارب» و این آوای سوزناک هر آذربایجانی است که در شب های قدر (19 الی 23 رمضان) از دل سینه های مالامال از امید رحمت و مغفرت پروردگار جاری می شود.

در این روزها و شب ها، محبت، مهربانی، احسان و نیکوکاری مردم آذربایجان غربی و خانواده های آنان به اوج خود می رسد و خوشحال و با نشاط از آن جهت که رمضان این ماه پرفیض و برکت را دریافته اند و به این توفیق بزرگ نائل شده اند و مغموم از آن جهت که این ماه دوست داشتنی در حال خداحافظی از آنهاست.

روز آخر ماه رمضان كه در بین مردم آذربایجان غربی به "عرفه" مشهور است، روز زیارت اهل قبور و تهیه لوازم عید فطر است . مردم روستاهای ارومیه و شهرهای دیگر آذربایجان غربی در روز عرفه به طور دسته جمعی به زیارت اهل قبور می روند و حلوا یا خرما و یا نقلی كه با خود آورده اند در بین مردم تقسیم می كنند. در روز عرفه سرپرست خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد آن را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا كرده و در محل خاصی قرار می دهند.

فطریه در روستاها شامل آرد یا گندم می شود كه سرپرست خانواده آن را در پشت در و در داخل منزل قرار می دهد كه در اولین فرصت به افراد فقیر و مستمند تحویل دهد. در برخی از مناطق روستایی و شهری در روز پایانی ماه رمضان بعد از ادای فریضه مغرب و عشا، آیین خداحافظی ماه رمضان برگزار می شود كه این آیین شامل نمازهای مستحبی و دعاهاست. در آیین وداع با ماه رمضان كه با طول و تفضیل زیاد در بین مردم اهل تسنن آذربایجان غربی برگزار می شود روزه داران طی دعاهایی خاص از خداوند متعال می خواهند آنان و خانواده شان را برای عبادت ماه رمضان سال آینده صحیح و سالم نگاه دارد.

عید فطر در زبان ترکی آذربایجانی، «اوروجلوق بایرامی» نامیده می شود. در این روز بعد از برپایی نماز عید فطر در مساجد و مصلاها، مردم برای صرف ناهار و تبریک عید به منزل بزرگترهای فامیل می روند، اگر در خانواده ای تازه درگذشته ای وجود داشت، برای عرض تسلیت به خانواده داغدار که اولین عید را بدون متوفی سر می کنند، به منزل وی می روند. در اصطلاح محلی به این مراسم «قارا بایرام» می گویند.