مروری بر کتاب «مقدمه ای بر حقوق اسلامی» اثر جوزف اسکات

به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب مقدمه ای بر حقوق اسلامی «An Introduction to Islamic Law»، مطالعه ای گسترده با رویکرد تاریخی به حقوق اسلامی است.

نویسنده در پژوهش خود به دنبال آن است که تأثیر تاریخی حقوق اسلامی را بر سیستمهای حقوقی کشورهای اسلامی بررسی نماید. به عبارت دقیق‌تر نویسنده در این به تبارشناسی حقوق اسلامی به مثابه پدیده ای تاریخ‌مند اقدام نموده است.

اسکات در کتاب خود بر این باور است که حقوق اسلامی دارای سیستمی پیچیده است که در طول زمان بر پیچیدگی های نظری، عملی و فنی این دانش گسترده افزوده گردیده است.

مطالب این کتاب در یک مقدمه و هفت بخش ارائه گردیده است. مؤلف در مقدمه اثر متذکر شده است که در طول تاریخ اسلام عرفان اسلامی تنها مسلک فکری و عملی بوده است که توانسته است در جهان اسلام سلطه قواعد حقوق اسلامی را به چالش بکشد. هم از این روی مطالعه و بررسی حقوق اسلامی بدون اشراف به دیگر دانشهای جاری در جهان اسلام اقدامی ناکامل خواهد بود که نهایتا به ارائه تصویری نادرست از چگونگی ایفای نقش حقوق اسلامی در جهان اسلام منتهی خواهد گردید.

بنابر همین دیدگاه محققان در مطالعه حقوق اسلامی ناگزیر از مطالعه تعاملات میان این دانش به مثابه دانش مسلط با دیگر دانشهای جهان اسلام هستند. بدون تردید چنین مطالعه ای بدون بررسی پیشینه تاریخی و زمینه های فرهنگی و اجتماعی نحله های فکری و دانشهای شکل گرفته در جهان اسلام و بررسی تأثیرات متقابل دانش و متن شکل گیری آن پژوهشی کارآمد نخواهد بود. هم از آن روی نویسنده بر این ایده پای می فشرد که درک و شناخت تاریخ اسلام بدون مطالعه و شناخت دقیق تحولات حقوق اسلامی امری ناشدنی است.

اسکات جهت دستیابی به بررسی تاریخی ارتباط حقوق و جامعه در جهان اسلام و نیز مطالعه دقایق و پیچیدگیهای حقوق اسلامی در ظرف زمان مباحث خود را با بررسی قواعد حقوقی پیش از ظهور اسلام آغاز نموده است.

وی که این اثر را در بخش تاریخی اثر خود گنجانده است، اعتقاد دارد که فضای تاریخی و جغرافیایی عربستان پیش از اسلام بر ماهیت  حقوق اسلامی موثر بوده است.

وی در بخشی دیگر به بررسی منابع اصلی حقوق اسلامی پرداخته است و قرآن و سنت نبوی را به عنوان مهمترین منابع حقوق اسلامی مورد مطالعه قرار داده است. همچنان که جوزف اسکات در کتاب خود اظهار داشته است با وجود تأثیر بسیار قرآن و سنت رسول اسلام(ص) بر حقوق اسلامی نمی توان تأثیر قرن نخست اسلامی را بر تطور و تحولات پیش آمده در حقوق اسلامی نادیده انگاشت.

نویسنده در ادامه از زاویه ای دیگر به بررسی تاریخی حقوق اسلامی پرداخته است و در ادامه تحلیل تاریخی تطور حقوق اسلامی به نقش و تأثیر دولت اموی بر روند تحولات حقوق اسلامی به مثابه یکی از مهمترین دوره های تاریخی در حقوق اسلامی اشاره نموده است.

نقش فقها و علمای جهان اسلام نیز مورد توجه نگارنده واقع گردیده است. توجه وی به نقش علمای جهان اسلام صرفا محدود به مطالعه دیدگاه های حقوقی، منابع علمی و بررسی متون فقهی و حقوقی برجای مانده از علمای جهان اسلام نبوده و به عملکردهای اجتماعی و موضع‌گیری‌‌های سیاسی آنان نیز اشاره نموده است.

وی اظهار داشته است که مواضع علما و محدثان نسبت به جنبشهای پدیدار گردیده در جهان اسلام موجب پیدایش گرایشهای مطالعاتی مختلف در دانش فقه و حقوق اسلامی گردیده است.

حقوق اسلامی در امپراتوری عثمانی عنوان بخش دیگری از کتاب «مقدمه ای بر حقوق اسلامی» است. بی تردید امپراتوری عثمانی در درازای دوره زمانی طولانی استقرار خود تاثیرات بسیاری بر حقوق اسلامی نهاده است و بنابه اظهارات نویسنده این تکه از جغرافیای جهان اسلام در تاریخ امپراتوری خود به مثابه دریچه ای به سوی جهان غرب ایفای نقش نموده است.

نویسنده در ادامه حقوق مدرن را در جهان اسلام مورد مطالعه قرار داده است. در این بخش ضمن مطالعه حقوق مدرن اسلامی، منابع نوین در حقوق اسلامی نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

مطالعه اجزا و تقسیمات حقوق اسلامی مبحث جداگانه ای را به خود اختصاص داده است. مؤلف در این بخش به مطالعه موضوعاتی از جمله منابع حقوق اسلامی، مفاهیم عمومی مندرج در حقوق اسلامی، افراد، املاک، تعهدات، قرارداد هاف خانواده، ارث و حقوق جزا همت گمارده است.

وی در ادامه در بخشی با بررسی ماهیت حقوق اسلامی که به عنوان بخش نهایی و نتیجه گیری کتاب ارائه گردیده است، به ارائه توضیحاتی از این دست پرداخته است که حقوق اسلامی همچون گستره ای هرچند فراخ همه زوایای زندگی فرد مسلمان را دربر می گیرد که چارچوبی معین از قواعدی مشخص برای زندگی ترسیم می نماید. این چارچوب شامل قواعدی است که در سطح فضای خصوصی  زندگی فرد به شکلی فراگیر همه ابعاد این سطح از زندگی را در بر می گیرد، در حالی که قواعد حقوق اسلامی در سطح فضای عمومی و در ساحت سیاست و حقوق عمومی در قامتی نه چندان بلند ظاهر گردیده و به ارائه چارچوبی نحیف از قواعد حقوقی پرداخته است.